Adam Szewczyk (urodzony 24 grudnia 1960 we Wrocławiu) jest polskim profesorem nauk biologicznych, badaczem oraz byłym dyrektorem Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie.
Życiorys
W 1984 roku zakończył studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Stopień doktora nauk biologicznych otrzymał w 1989 roku, na podstawie pracy zatytułowanej „Oczyszczanie i charakterystyka mitochodrialnego transportera kwasów dikarboksylowych”, napisanej pod kierunkiem Macieja J. Nałęcza w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. W 1998 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego, a w 2004 roku tytuł profesora nauk biologicznych. Brał udział w stażach naukowych na Uniwersytecie w Bernie (Szwajcaria), Université de Nice – Sophia Antipolis (Francja) oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w Baltimore (USA).
Działalność organizacyjna
Jest współorganizatorem wielu konferencji naukowych. Był pomysłodawcą i współorganizatorem cyklu konferencji „Mitochondrion”, które odbywają się od 2008 roku.
Wspierał wydarzenia promujące naukę, takie jak Art & Science, Przeworskie Spotkania Artystyczno-Naukowe w 2023 roku oraz Festiwal Nauki. Jest także pomysłodawcą „Nencki Art Collection”, kolekcji sztuki współczesnej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
W 2005 roku otrzymał tytuł „Ambasadora Kongresów Polskich” od Polskiej Organizacji Turystycznej. W 2017 roku Komitet Wykonawczy FEBS przyznał mu dyplom honorowy za jego znaczące osiągnięcia na rzecz Federacji, w szczególności za 9-letnie pełnienie funkcji Koordynatora Kongresów (Congress Counselor) FEBS. W czerwcu 2022 roku został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, a w czerwcu 2024 roku otrzymał Nagrodę im. Jana Dembowskiego za popularyzację nauki, zwłaszcza za organizację projektów łączących naukę i sztukę.
Działalność naukowa
Zainteresowania naukowe Adama Szewczyka koncentrują się na pracy w Pracowni Wewnątrzkomórkowych Kanałów Jonowych, którą kieruje od 1999 roku. Jego badania dotyczą wewnątrzkomórkowych kanałów jonowych, szczególnie tych związanych z funkcjonowaniem mitochondriów, a także możliwości ich wbudowywania do sztucznych błon lipidowych. Skupia się głównie na mitochondrialnych kanałach potasowych. W latach 2007–2009 prowadził projekt „Uszkodzenie neuronów w epilepsji: funkcjonalna rola mitochondriów”, finansowany w ramach polsko-niemieckiej współpracy w dziedzinie nauk neurobiologicznych (program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Federalnego Ministerstwa Edukacji i Badań RFN) wspólnie z prof. Wolframem S. Kunzem z Uniwersytetu w Bonn. W latach 2012–2016, we współpracy z firmą Dr Irena Eris, realizował projekt w ramach Programu Badań Stosowanych INNOTECH organizowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, pt. „Od mitochondriów do innowacyjnych kosmetyków o działaniu protekcyjnym”. 12 marca 2018 roku Urząd Patentowy RP przyznał mu patent nr P.416041 na wynalazek dotyczący „Zastosowania naryngeniny i preparatu zawierającego naryngeninę oraz sposobu spowalniania, przeciwdziałania i zapobiegania procesowi powstawania plam bielaczych skóry”, co stało się podstawą nowego dermokosmetyku z serii Pharmaceris V. Projekt ten przyczynił się również do wprowadzenia na rynek kosmetyków serii AUTHORITY firmy Dr Irena Eris, które zdobyły nagrody w 2019 roku w konkursie „Doskonałość Roku” magazynu Twój STYL. Uzyskał finansowanie dla dwóch projektów NCN: „Regulacja mitochondrialnych kanałów potasowych przez gazowe przekaźniki informacji: NO, CO oraz H2S”, OPUS 9 (2016–2020) oraz „Regulowane światłem mitochondrialne kanały potasowe: poszukiwanie nowych mechanizmów cytoprotekcyjnych?” MAESTRO (2020–2024). W 2024 roku uzyskał finansowanie dla projektu NCN OPUS 26 „Udział mitochondrialnych kanałów potasowych w regulacji starzenia komórkowego”. W 2024 roku znalazł się w rankingu najczęściej cytowanych naukowców „World Top 2% Scientists” opracowanym przez Stanford University oraz Elsevier.
Do tej pory wypromował co najmniej 7 doktorów i opublikował ponad 160 artykułów naukowych, które są indeksowane w bazie Scopus (stan na grudzień 2024) i były cytowane ponad 6600 razy. Pełnił rolę edytora wydania specjalnego FEBS Letters (2010) „Intracellular Ion Channels” oraz Mitochondrion (2024) „Mitochondrial Ion Channels”.
Pełnione funkcje w instytucjach krajowych i międzynarodowych
Pełnił funkcję sekretarza, członka zarządu, wiceprezesa, a od 2022 roku prezesa Polskiego Towarzystwa Biochemicznego.
Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w kadencjach 2007–2010, 2011–2014 oraz 2015–2018.
Członek Rady Naukowej Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w kadencjach 2011–2014, 2015–2018, 2019–2022 (zastępca przewodniczącego) oraz 2023–2026 (zastępca przewodniczącego).
Obecnie jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN w kadencji 2023–2026 oraz Rady Naukowej Instytutu Chemii Fizycznej PAN w kadencji 2023–2026.
Jest członkiem Rady Fundatorów Fundacji Marcelego Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych oraz sekretarzem tej Rady.
Był członkiem Międzynarodowego Komitetu Doradczego w Instytucie Fizjologii CAS w Pradze oraz Przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN w kadencji 2019–2022.
Był Wiceprzewodniczącym Wydziału II Nauk Biologicznych PAN oraz członkiem Komitetu Biologii Molekularnej Komórki PAN w kadencjach 2020–2023 oraz 2024-2027.
Pracował jako członek FEBS Finance Committee oraz FEBS Congress Counselor. Był dyrektorem Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN w latach 2008–2018.
Był członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN, w którym zasiadał w prezydium, oraz członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma Postępy Biochemii.
Przewodniczył Sekcji Bioenergetyki Polskiego Towarzystwa Biochemicznego oraz był członkiem komisji stypendialnej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w programie „160 stypendiów na 160 lat TZSP”.
Był członkiem Komitetu Narodowego ds. Współpracy z Międzynarodową Radą Nauki (ISC) oraz Przewodniczącym Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z Międzynarodową Unią Nauk Biologicznych (IUBS).
Obecnie jest członkiem zespołu ds. Nagród Prezesa Rady Ministrów kadencji 2024-2028.
Wybrane publikacje
Książki
Krzysztof K. Dołowy, Adam A. Szewczyk, Sławomir S. Pikuła, „Błony biologiczne”, Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, 2003, ISBN 83-7164-295-4, OCLC 749578657. (Brak numerów stron w książce)
Artykuły
D.D. Boscoboinik i inni, „Inhibition of cell proliferation by alpha-tocopherol. Role of protein kinase C”, „Journal of Biological Chemistry”, 266 (10), 1991, s. 6188–6194, PMID: 2007576 [dostęp 2017-07-07]. (>450 cytowań do 2023 roku)
M.M. Müller i inni, „ATP-sensitive K+ channels in insulinoma cells are activated by nonesterified fatty acids”, „Biochemistry”, 31 (19), 1992, s. 4656–4661, DOI: 10.1021/bi00134a017, PMID: 1581315 (ang.).
A.A. Szewczyk, E.E. Marbán, „Mitochondria: a new target for K channel openers?”, „Trends in Pharmacological Sciences”, 20 (4), 1999, s. 157–161, DOI: 10.1016/s0165-6147(99)01301-2, PMID: 10322501 (ang.).
Adam A. Szewczyk, Lech L. Wojtczak, „Mitochondria as a pharmacological target”, „Pharmacological Reviews”, 54 (1), 2002, s. 101–127, DOI: 10.1124/pr.54.1.101, PMID: 11870261 (ang.).
S.M. Moein i inni, „A two-stage poly(ethylenimine)-mediated cytotoxicity: implications for gene transfer/therapy”, „Molecular Therapy”, 11 (6), 2005, s. 990–995, DOI: 10.1016/j.ymthe.2005.02.010, PMID: 15922971. (>880 cytowań do 2023 roku)
B. Kulawiak, Adam A. Szewczyk, „Current Challenges of Mitochondrial Potassium Channel Research”, „Frontiers in Physiology”, 13, 2022, art. nr 907015, DOI: 10.3389/fphys.2022.907015, PMID: 35711307, PMCID: PMC9193220.
I. Szabo, Adam A. Szewczyk, „Mitochondrial Ion Channels”, „Annual Review of Biophysics”, 52, 2023, s. 229–254, DOI: 10.1146/annurev-biophys-092622-094853, PMID: 37159294 [dostęp 2023-06-01] (ang.).
Przypisy