Adam Świnka z Zielonej, znany również jako Adam Suinca de Zelona (urodzony pod koniec XIV wieku, zmarł zimą 1433/1434) był polsko-łacińskim poetą, kanonikiem katedralnym oraz sekretarzem królewskim.
Życiorys
Pochodził z rodów rycerskich. Jego narodziny miały miejsce w końcu XIV wieku w mazowieckiej wsi Zielona, gdzie był synem kasztelana dobrzyńskiego. W 1411 roku rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej. Przed końcem 1413 roku uzyskał tytuł kanonika gnieźnieńskiego, a następnie został kanonikiem katedralnym w Krakowie. W 1427 roku pełnił funkcję sekretarza królewskiego Władysława Jagiełły, reprezentując go w misjach do papieża i kurfirstów. Zmarł prawdopodobnie pod koniec 1433 roku lub na początku 1434 roku.
Twórczość
Utwory Adama Świnki świadczą o jego dużej erudycji zarówno w literaturze antycznej, jak i zachodniej epice rycerskiej, w szczególności tej opartej na motywie trojańskim. Jego sekwencje mają wyszukany charakter – do najważniejszych z nich zaliczają się: sekwencja na cześć Marii Panny (Ave, virgo regia), sekwencja na cześć św. Stanisława (Psallat poli hierarchia), sekwencja na cześć św. Wojciecha (Salve, sidus Polonorum) oraz sekwencja na cześć św. Barbary (Ave, virgo, fons virtutum). Jest także autorem hymnu ku czci św. Stanisława Alma per eius merita oraz epitafiów dla zmarłej w 1431 roku Jadwigi Jagiellonki (Virginum o iubar, o inclita gloria regni) oraz Zawiszy Czarnego, który zmarł w 1428 roku. Epitafia Adama Świnki zostały umieszczone przez Jana Długosza w XI księdze jego kroniki. Znany dzięki Józefowi Załuskiemu poemat Adama Świnki o Kazimierzu Wielkim do tej pory nie został odnaleziony.
W przeszłości, opierając się jedynie na epitafiach w kronice Długosza, Adam Świnka był uznawany za poetę mało znaczącego. Zmiana tego postrzegania nastąpiła dzięki badaniom Henryka Kowalewicza, który przypisał mu autorstwo sekwencji i hymnu na cześć św. Stanisława. Kowalewicz ocenił Adama Świnkę jako oryginalnego poetę, dobrze znającego zasady wersyfikacji oraz wyrażenia greckie. Z tekstu sekwencji o św. Wojciechu wynika, że Adam Świnka miał również dostęp do tekstu Miracula sancti Adalberti, a z sekwencji o św. Stanisławie – że znał jego Vita Maior oraz rymowane oficjum Dies adest celebris.
W liturgii przetrwała jedynie sekwencja poświęcona św. Stanisławowi, znana z XVI-wiecznych wydruków. Pozostałe sekwencje Adama Świnki zachowały się jedynie w nielicznych rękopisach odkrytych w Krakowie. Oba epitafia autorstwa Adama Świnki zostały wydane przez Krystynę Weyssenhoff w Bibliotheca latina medii et recentioris aevi (II, Warszawa 1961), a ich polskie przekłady autorstwa Karola Mecherzyńskiego można znaleźć w dziele Jana Długosza Dziejów Polskich ksiąg dwanaście.
Adam Świnka jest także głównym bohaterem powieści Karola Bunscha pt. O Zawiszy Czarnym opowieść.
Ważniejsze dzieła
Epigramma in Zawissium Niger (1428); tekst podał J. Długosz w Historiae Polonicae… liber XI; przedr. w: Opera omnia, t. 13; wyd. W. Przezdziecki, Kraków 1877, s. 357-358; przekł. polski: fragm. W. Syrokomla w Dziejach literatury w Polsce, t. 1, Wilno 1850, s. 210; także wyd. 2 Warszawa 1875, s. 267; całość K. Mecherzyński, zob. J. Długosz Opera omnia, t. 4, Kraków 1869, s. 329-331; K. Bunsch O Zawiszy Czarnym opowieść, Warszawa 1958, s. 152 nn. oraz 162 nn.; K. Weyssenhoff „Pamięci Zawiszy Czarnego”, Filomata nr 124 (1959); rękopis: Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, nr 171, k. 198 r. – 199 r. (utwór liczy 68 heksametrów i 4 pentametry).
Epithaphium Hedvigis virginis, filiae Wladislai (zm. 1431); tekst podał J. Długosz w Historiae Polonicae… liber XI; przedr. w: Opera omnia, t. 13, s. 467-468; przedr. M. Wiszniewski w Historii literatury polskiej, t. 3, Kraków 1841, s. 367-368; przekł. polski: W. Syrokomla w Dziejach literatury w Polsce, t. 1, Wilno 1850, s. 208-209; wyd. 2 s. 265-267; K. Mecherzyński, zob. J. Długosz Opera omnia, t. 5, Kraków 1869, s. 432-433; rękopis: Biblioteka Narodowa w Budapeszcie nr 180 (utwór liczy 57 heksametrów i 3 pentametry; metrum odznacza się luźnością upodabniającą je do prozy).
De rebus gestis ac dictis memorabilibus Casimiri secundi, Poloniae regis inclitissimi (poemat ten był znany J.J. Załuskiemu, zob. J. D. A. Janocki Janociana, t. 2, Warszawa 1779, s. 272; zaginął).
Ave, virgo, fons virtutum (sekwencja maryjna, z akrostychem: Adam Suinca de Zelona); wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14; rękopis podaje H. Kowalewicz jw.
Ave, virgo regia (sekwencja maryjna, z akrostychem: Adam fecit me); wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14.
Psallat poli hierarchia (sekwencja o św. Stanisławie, z akrostychem: Prandote Adam pio donat); wyd. krytyczne H. Kowalewicz „Cantica Medii Aevi polono-latina”, t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14.
Wydanie zbiorowe
Epitaphium Zavissi Nigri et Hedvigis Wladislai Jagellonis filiae; wyd. K. Weyssenhoff, Warszawa 1961, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 2 (z fot. rękopisów).
Bibliografia
Adam Świnka z Zielonej. W: Wojciech Danielski: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: 1989. (pol.) Brak numerów stron w książce.
Bibliografia literatury polskiej – Nowy Korbut. T. 3: Piśmiennictwo Staropolskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965, s. 328–329.