Adam Suzin

Adam Suzin, znany również jako Adam S. (urodzony w 1800 roku w Zaleszanach, zmarł 12 grudnia 1879 w Warszawie), był członkiem Towarzystwa Filaretów oraz zesłańcem syberyjskim. Jego postać pojawia się w Akt I Scenie I Części III Dziadów Adama Mickiewicza. Inny bohater noszący to samo imię i nazwisko to rosyjski kupiec i wspólnik Stanisława Wokulskiego w powieści Lalka Bolesława Prusa.

Życiorys

Młodość

Urodził się w 1800 roku w Zaleszanach na Kulinowszczyźnie w ubogiej rodzinie szlacheckiej Dominika Suzina h. Pierzchała (Roch III), który był właścicielem Zaleszan, kapitanem artylerii w Regimencie Pieszym 2. Buławy Wielkiej Litewskiej, adiutantem Stanisława Augusta Poniatowskiego w Grodnie oraz sędzią grodzkim powiatu kobryńskiego. Jego matką była Eulalia z Rosenbaumów. Adam miał pięcioro rodzeństwa: cztery siostry i brata Michała. Początkowo kształcił się na pensji Szymona Zaleskiego, a w 1815 roku rozpoczął naukę w gimnazjum w Świsłoczy, gdzie nawiązał znajomość m.in. z Janem Jankowskim. W 1819 roku podjął studia na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego, a w 1820 roku dołączył do Towarzystwa Filaretów. 26 czerwca tego samego roku został członkiem matematyczno-fizycznego „Grona Zielonego”, a wkrótce objął stanowisko sekretarza tego kółka. Podczas omawiania rozprawy „Polak do współrodaków z okazji przywróconego Królestwa Polskiego” Piotra Bogorskiego, wyraził pesymizm w kwestii niezależności Królestwa Polskiego. Oprócz „Grona Zielonego” uczestniczył także w zebraniach „Filadelfistów Błękitnych”, radykalniejszego odłamu stowarzyszenia, do którego w styczniu 1821 roku zaangażował Jankowskiego. W latach 1821–1822 był guwernerem dzieci Michała Kleofasa Ogińskiego w Mohilnie. W 1823 roku uzyskał tytuł magistra filozofii na Uniwersytecie Wileńskim. Jego artykuł „Hipoteza Newtona o świetle i ciężkości” ukazał się w drugim tomie „Dziennika Wileńskiego” w 1823 roku.

Zsyłka na Syberię

W wrześniu 1823 roku władze carskie zleciły przeszukanie jego mieszkania, co doprowadziło do jego aresztowania i przewiezienia do byłego klasztoru Bazylianów. W dniach 19 i 20 września był przesłuchiwany, nie przyznając się do stawianych mu zarzutów. Swoje zeznania potwierdził ponownie 17 i 18 listopada (3 listopada Jankowski ujawnił personalia filaretów). 24 stycznia 1824 roku przyznał, że rzeczywiście był członkiem Towarzystwa Filaretów, jednak konsekwentnie odmawiał ujawnienia nazwisk innych członków stowarzyszenia oraz szczegółów jego działalności. Komisja śledcza postawiła mu poważne zarzuty, podobnie jak Tomaszowi Zanowi i Janowi Czeczotowi, oskarżając ich o wrogość wobec państwa oraz uniemożliwiając opuszczenie aresztu za poręczeniem. 19 sierpnia zapadł wyrok, który został potwierdzony przez Aleksandra I 28 sierpnia, na mocy którego Suzin oraz dwaj pozostali skazani otrzymali karę sześciu miesięcy w twierdzy w głębi Rosji, po czym zostali skazani na osiedlenie się na Syberii. W październiku 1824 roku oskarżonych odwiedził Adam Mickiewicz, który został uwolniony w marcu. Prawdopodobnie podczas tej wizyty poeta wyraził uznanie dla niezłomnej postawy Suzina, deklamując improwizację „Do Adama Suzina”.

Transport Suzina, Czeczota i Zana kibitką z Wilna do Orenburga trwał od 22 października 1824 do 3 stycznia 1825. Następnie spędzili pół roku w twierdzy Kizył, a później, razem z Zanem (Czeczot został wysłany do Ufy), osiedli w Orsku. Suzin objął posadę urzędnika w pobliżu Orenburga i uczył dzieci komendanta twierdzy, pułkownika Isajewa. Nawiązał bliskie relacje z Janem Witkiewiczem, który również był zesłańcem na Sybir od marca 1824 roku. W marcu 1829 roku Suzin i Zan zostali wezwani do Orenburga, gdzie w ramach Komisji Pogranicznej badali obyczaje ludności zamieszkującej tereny na południe i wschód od Uralu, w szczególności Kirgizów. Z biegiem czasu Suzin zyskał ich szacunek, co zaowocowało jego rolą jako sędziego polubownego, rozstrzygającego spory międzyplemienne. Zajmował się również kolekcjonowaniem okazów flory z badanych terenów, które wzbogaciły później zbiory Muzeum Przyrodniczego w Orenburgu, założonego przez Zana. Uczył także języka francuskiego i razem z Janem Karolem Chodkiewiczem przetłumaczył „O Niemczech” Germaine de Staël. Nie zdołał jednak ukończyć tłumaczeń dzieł Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre’a oraz Honoré de Balzac’a.

27 grudnia 1832 roku otrzymał XIV rangę urzędniczą, chociaż hrabia Paweł Suchtelen, generał gubernator Orenburga, zabiegał o nadanie mu X rangi z uwagi na tytuł naukowy. Mikołaj I nie przyjął jednak tej prośby z powodu błędów formalnych. W październiku 1833 roku Suzin został aresztowany za domniemaną współpracę w tzw. spisku orenburskim, ale dzięki niedopatrzeniu komisji śledczej (którą kierował następca Suchtelna, Wasilij Perowskij – również przyjaciel polskich zesłańców), wszyscy oskarżeni zostali uwolnieni. W 1834 roku Suzin otrzymał X rangę urzędniczą, o którą zabiegał Perowskij. Aby poprawić swoje zdrowie, odbył podróż po stepach kazachskich, gdzie wielokrotnie gościł u sułtana kazachskiego Baj–Muchameda. W latach 1834–1835 brał udział w wielu badaniach w Kraju Orenburskim. Z upoważnienia Komisji Pogranicznej badał ten obszar pod kątem obecności surowców mineralnych i geologii, a także, na prośbę E. Hoffmana, profesora Uniwersytetu w Dorpacie, wspólnie z Zanem prowadził obserwacje klimatologiczne i meteorologiczne.

Powrót na ziemie polskie

Po uzyskaniu urlopu od Perowskiego w połowie 1835 roku, Suzin wrócił w rodzinne strony. W 1837 roku otrzymał pozwolenie na stałe zamieszkanie w Kobryniu, gdzie opiekował się chorym ojcem. Na początku 1838 roku został guwernerem Bolesława, przyrodniego brata J.K. Chodkiewicza, a także zajmował się domowym archiwum rodu. W połowie tego roku został aresztowany w związku z domniemanym udziałem w spisku Szymona Konarskiego. Początkowo trafił do więzienia w Kijowie, a następnie w Wilnie. W pisemnym zeznaniu z 7 września nie przyznał się do stawianych mu zarzutów. Zgodnie z wyrokiem, który został potwierdzony przez Mikołaja I 19 lutego 1839 roku, Suzin został przewieziony do Zaleszan, gdzie znalazł się pod ścisłym dozorem policyjnym. Po śmierci ojca prawdopodobnie powierzył odziedziczone Zaleszany dwóm starszym siostrom w dożywotnie użytkowanie.

W 1841 roku wrócił do Wilna, gdzie skontaktował się z Zanem, a rok później poślubił Karolinę z Odynców (zm. 1893). Wkrótce zaczął zarządzać dobrami ziemskimi feldmarszałka księcia Ludwika Wittgensteina położonymi na Litwie i Białorusi, opiekując się nimi przez ponad dwadzieścia lat. Następnie przeprowadził się z Karoliną do Warszawy, gdzie zamieszkali z córką Michaliną (ok. 1847–1913). Na łamach dwutygodnika Kronika Rodzinna w latach 1870–1871 opublikował swoją relację „Wycieczka w stepy kirgiskie odbyta w 1834 roku”. W ostatnich latach życia borykał się z postępującą utratą wzroku.

Zmarł w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 161-5-14).

Przypisy

Bibliografia

Jerzy J. Borowczyk, Suzin Adam, [w:] Andrzej A. Romanowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 46/1 (188) Surmacki Leopold – Swolkień Bolesław, Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, 2009, s. 105–107, ISBN 978-83-88909-70-2.