Adam Strzembosz

Adam Justyn Strzembosz

Adam Justyn Strzembosz (ur. 11 września 1930 w Warszawie) to polski prawnik, sędzia oraz profesor nauk prawnych. Jest nauczycielem akademickim, który przez wiele lat był związany z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Pełnił funkcję wiceministra sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego w latach 1989–1990, a następnie był pierwszym prezesem Sądu Najwyższego oraz przewodniczącym Trybunału Stanu w latach 1990–1998. Otrzymał zaszczytny tytuł kawalera Orderu Orła Białego.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się 11 września 1930 roku w Warszawie jako dziecko z ciąży trojaczej, obok Teresy (zm. 1970) i Tomasza (zm. 2004). Jego ojciec, Adam, był adwokatem oraz urzędnikiem państwowym i należał do Związku Ludowo-Narodowego. Matką była Zofia Strzembosz z domu Gadomska. Wychowywał się w Warszawie, przy ul. Mokotowskiej 19, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej przy ul. 6 Sierpnia. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował edukację w szkole przy ul. Romualda Traugutta, a od 1943 roku kształcił się na tajnych kompletach.

Po wojnie wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego, działając w nim aż do jego rozwiązania w 1949 roku. W klasie maturalnej zainspirowany nauczycielem, przyłączył się do Związku Młodzieży Polskiej. W 1949 roku zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy.

Studia i początki pracy zawodowej

Po uzyskaniu matury, przeprowadził się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ukończył pierwszy etap z wyróżnieniem i po trzech latach powrócił do Warszawy. W 1953 roku uzyskał tytuł magistra na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizując się w prawie międzynarodowym publicznym.

Po ukończeniu studiów został zatrudniony w centralnym biurze Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Pracował tam od 1956 roku, a następnie rozpoczął aplikację sądową.

Praca w wymiarze sprawiedliwości do lat 80.

Aplikację sądową odbywał w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy. W 1958 roku zdał egzamin sędziowski i został asesorem w Sądzie Powiatowym dla Warszawy-Pragi, gdzie pracował w Wydziale Ksiąg Wieczystych. W styczniu 1961 roku otrzymał nominację na sędziego i został przeniesiony do nowo utworzonego Wydziału dla Nieletnich.

W 1966 roku awansował na sędziego Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy oraz wizytatora, otrzymując nominację dwa lata później z przyczyn światopoglądowych. W tym czasie zajmował się sprawami nieletnich oraz nadzorował sądy niższej instancji.

Działalność naukowa

W 1961 roku rozpoczął badania nad nieletnimi sprawcami kradzieży na warszawskiej Pradze, analizując ich sytuację społeczną i wcześniejsze konflikty z prawem. Jego prace były prowadzone pod kierunkiem profesora Stanisława Batawii. W 1969 roku obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1979 roku uzyskał habilitację w Polskiej Akademii Nauk. W 1974 roku został oddelegowany do pracy w Instytucie Badań Prawa Sądowego.

W marcu 1982 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel akademicki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, awansując na profesora nadzwyczajnego w 1986 roku. Po zakończeniu pracy w ministerstwie w 1990 roku, powrócił do KUL, gdzie pracował aż do 2004 roku, gdy zrezygnował z powodów zdrowotnych.

Działalność opozycyjna

W 1980 roku zaangażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości. W marcu tego roku na zebraniu Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych skrytykował władze PRL. W kolejnych miesiącach wybrano go do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”. Na początku lat 80. uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku, dzięki immunitetowi sędziowskiemu uniknął internowania, ale został zwolniony z pracy w sądzie wojewódzkim. Kontynuował jednak współpracę z sędziami związanymi z „Solidarnością”, organizując spotkania poświęcone procesom politycznym.

Od 1988 roku brał udział w pracach przygotowawczych do obrad Okrągłego Stołu, odpowiadając za propozycje zmian w prawie. Należał do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie, ale nie uczestniczył w obradach plenarnych, przewodnicząc podzespołowi ds. reformy prawa.

Wiceminister sprawiedliwości

Po wyborach parlamentarnych w 1989 roku, objął stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, gdzie jego przełożonym został Aleksander Bentkowski. Strzembosz dążył do reformy sądownictwa zgodnie z postanowieniami Okrągłego Stołu. Ustawa z 20 grudnia 1989 roku umożliwiła mu przeprowadzenie zmian w kierownictwie sądów.

W czerwcu 1990 roku zrezygnował z tej funkcji, argumentując, że miał ograniczony wpływ na politykę resortu.

Pierwszy prezes SN

Pod koniec czerwca 1990 roku został sędzią Sądu Najwyższego, a 1 lipca objął stanowisko pierwszego prezesa SN oraz przewodniczącego Trybunału Stanu.

Jego głównymi zadaniami były reorganizacja pracy Sądu Najwyższego oraz reprezentowanie instytucji na arenie międzynarodowej. W czerwcu 1992 roku został poproszony o powołanie komisji nadzorującej ujawnianie nazwisk osób na tzw. liście Macierewicza.

Pisał również felietony do „Rzeczpospolitej” i zainicjował przeniesienie siedziby Sądu Najwyższego do nowego budynku przy pl. Krasińskich.

Był członkiem Krajowej Rady Sądownictwa od września 1990 do października 1998 roku, a od 1994 do 1998 przewodniczył tej instytucji.

W marcu 1995 roku ogłosił zamiar startu w wyborach prezydenckich, jednak później wycofał swoją kandydaturę na rzecz Hanny Gronkiewicz-Waltz.

W 1998 roku zakończył kadencję jako pierwszy prezes Sądu Najwyższego, przechodząc na emeryturę.

Działalność publiczna od 1998

W latach 2002–2004 zasiadał w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich i był członkiem rady programowej Fundacji Academia Iuris. W 2002 roku wydano księgę jubileuszową poświęconą jego osobie, zatytułowaną Ius et lex.

Od 2015 roku krytycznie odnosił się do działań Prawa i Sprawiedliwości w kontekście kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego. W 2017 roku brał udział w protestach przeciwko planowanym zmianom w sądownictwie, a także opublikowano wywiad rzeka z nim pt. Między prawem i sprawiedliwością.

W 2020 roku ocenił działalność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego jako bezprawną, a także skrytykował sytuację w Trybunale Konstytucyjnym oraz Krajowej Radzie Sądownictwa.

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

2012 – Order Orła Białego (przyznany przez prezydenta Bronisława Komorowskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie za obronę zasad praworządności w PRL-u, dekoracja 11 listopada)

2008 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (za wybitne zasługi, dekoracja 19 października)

1996 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN

2010 – Order Świętego Grzegorza Wielkiego

2010 – Srebrny Medal Pamiątkowy Ministra Sprawiedliwości

Nagrody i wyróżnienia

2007 – Medal Za Zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

2016 – tytuł honorowy obywatel Warszawy

2017 – tytuł „Prawnik roku” w konkursie dziennika „Rzeczpospolita”

2017 – Nagroda RPO im. Pawła Włodkowica

2017 – Medal Świętego Jerzego

2017 – Nagroda im. Prof. Zbigniewa Hołdy

2018 – Nagroda „Pontifici” przyznawana przez warszawski Klub Inteligencji Katolickiej

2021 – Wielka Odznaka Adwokatura Zasłużonym

2024 – Medal „Plus ratio quam vis”

2025 – Nagroda Główna Fundacji Służby Rzeczypospolitej

Publikacje

Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, PWN, Warszawa 1971.

Nowa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich: próba komentarza, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1983.

System sądowy środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym, KUL, Lublin 1985.

Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981–1988 (współautor z Marią Stanowską), IPN, Warszawa 2005.

Wiek XX we wspomnieniach Strzemboszów: rodowód, Acad, Józefów 2010.

Między prawem i sprawiedliwością. Z Adamem Strzemboszem rozmawia Stanisław Zakroczymski, Wydawnictwo „Więź”, Warszawa 2017.

Przypisy

Bibliografia

Stanisław Zakroczymski, Adam Strzembosz: Między prawem i sprawiedliwością. Warszawa: Więź, 2017. ISBN 978-83-65424-19-8.

Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2015. Kraków: Znak Horyzont, 2016. ISBN 978-83-240-3468-0.

Antoni Dudek: Reglamentowana rewolucja. Kraków: Arcana, 2004. ISBN 83-89243-95-4.

Kazimierz Barczyk, Stanisław Grodziski, Stefan Grzybowski: Obywatelskie Inicjatywy Ustawodawcze Solidarności 1980–1990. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2001. ISBN 83-7059-503-0. [dostęp 2021-10-10].

Prof. dr hab. Adam Strzembosz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2015-05-02].

Wojciech Borek, Andrzej Urbański: Strzembosz – portret rodzinny. Kraków: Wyd. Baran i Suszczyński, 1995. ISBN 83-85845-38-0. Brak numerów stron w książce.