Adam Stefan Sapieha

Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha

Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha (urodzony 14 maja 1867 w Krasiczynie, zmarł 23 lipca 1951 w Krakowie) był polskim duchownym rzymskokatolickim, biskupem diecezjalnym krakowskim w latach 1911–1951 (od 1926 arcybiskup metropolita), kardynałem prezbiterem od 1946 roku, a także senatorem I kadencji w II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922–1923. Odznaczony Kawalerem Orderu Orła Białego, uznawany przez historyków za jedną z kluczowych postaci w historii Kościoła polskiego I połowy XX wieku, znany jako Książę Niezłomny.

Życiorys

Pochodzenie i początki kapłaństwa

Adam Sapieha urodził się w rodzinie książęcej Sapiehów jako najmłodszy syn Adama Stanisława Sapiehy, działacza niepodległościowego, oraz Jadwigi z Sanguszków. W młodości uczestniczył w audiencjach u papieża Leona XIII, który był bliskim przyjacielem jego ojca. W lipcu 1886 roku uzyskał świadectwo dojrzałości w IV Wyższym Gimnazjum we Lwowie.

Studiował prawo na Uniwersytecie Wiedeńskim (1886–1887), Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (1887–1888) oraz ponownie na Uniwersytecie Wiedeńskim (1888–1890), gdzie w 1891 roku uzyskał absolutorium. Równocześnie z bratem Janem Piotrem studiował w Instytucie Katolickim w Lille. W 1890 roku rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie jezuickim w Innsbrucku, gdzie uzyskał inkardynację do archidiecezji lwowskiej i w 1892 roku przeszedł na trzeci rok studiów w lwowskim seminarium duchownym. Ukończył studia teologiczne na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie.

Otrzymał święcenia diakonatu 15 lipca 1893 roku w kaplicy seminaryjnej we Lwowie z rąk biskupa pomocniczego lwowskiego Jana Puzyny, a święcenia kapłańskie 1 października 1893 roku również z jego rąk. W 1894 roku, na polecenie arcybiskupa Seweryna Morawskiego, rozpoczął pracę w parafii w Jazłowcu, pełniąc funkcję kapelana panien z rodzin ziemiańskich przy Zgromadzeniu Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP. Ubiegał się o parafię Dunajów, jednak ostatecznie został wysłany do parafii Skała, której nie objął.

W 1895 roku głosił rekolekcje dla Polaków na Górnym Śląsku. W październiku tego samego roku wyjechał do Rzymu na studia specjalistyczne, gdzie 10 lipca 1896 roku uzyskał stopień doktora obojga praw (kanonicznego i cywilnego) w Papieskim Ateneum Laterańskim. Równocześnie studiował dyplomację na Kościelnej Akademii Szlacheckiej, rozwijając znajomość języków obcych. W Watykanie nawiązał bliskie relacje z papieżem Leonem XIII oraz polskimi hierarchami, w tym arcybiskupem Franciszkiem Symonem i kardynałem Mieczysławem Ledóchowskim.

W 1896 roku podróżował do Bośni, aby poznać sytuację Polaków tam zamieszkujących. Po powrocie do Polski w 1897 roku został mianowany sekretarzem sądu metropolitalnego oraz egzaminatorem prosynodalnym, a także wicerektorem seminarium duchownego we Lwowie. W 1901 roku, zniechęcony narzuconymi zasadami wychowawczymi młodych księży, zrezygnował z tej funkcji. Następnie odbył półroczną podróż do Stanów Zjednoczonych w sprawach rodzinnych. W październiku 1902 roku arcybiskup Józef Bilczewski powołał go na wikariusza parafii św. Mikołaja we Lwowie oraz kanonika kapituły katedralnej, gdzie zaangażował się w działalność duszpasterską oraz w organizację Związku Katolicko-Społecznego, stowarzyszenia inspirowanego encykliką Leona XIII Rerum novarum.

Tajny szambelan Piusa X

19 lutego 1906 roku Sapieha został mianowany szambelanem papieskim (Cameriere Segreto Partecipante della Sua Santitá) papieża Piusa X, z zadaniem pełnienia funkcji nieformalnego ambasadora spraw polskich przy Stolicy Apostolskiej. Do jego obowiązków należało doradzanie w kwestiach dotyczących Kościoła polskiego w zaborach. Było to realizacją pomysłu lwowskiego arcybiskupa ormiańskiego Józefa Teodorowicza, z którym Sapieha przyjaźnił się przez wiele lat. Interweniował w sprawach takich jak:

• strajk dzieci polskich we Wrześni,
• nominacje biskupie w Królestwie Polskim (w związku z tym odbył misję dyplomatyczną w Petersburgu w lipcu 1906 roku),
• ograniczenie działalności prałata Umberta Benigniego, który nie działał zgodnie z polskimi formalnościami Kościoła.

W 1911 roku współorganizował polskie biuro prasowe w Rzymie.

Biskup krakowski – początek posługi i I wojna światowa

8 listopada 1911 roku cesarz Franciszek Józef mianował go biskupem diecezjalnym diecezji krakowskiej. Konsystorz papieski przyjął nominację 27 listopada, a tego samego dnia papież Pius X ogłosił bullę nominacyjną. Sakrę biskupią Sapieha otrzymał z rąk papieża w kaplicy Sykstyńskiej 17 grudnia 1911 roku. Współkonsekratorami byli arcybiskup Augusto Silj oraz biskup Agostino Zampini. W ceremonii wzięli udział także arcybiskup Józef Teodorowicz oraz biskupi pomocniczy lwowscy i krakowscy.

Ingres do katedry wawelskiej odbył się 3 marca 1912 roku w obecności rodziny, ośmiu biskupów, dwóch ministrów oraz marszałka krajowego Galicji Stanisława Badeniego. Z okazji ingresu zorganizował poczęstunek dla ubogich w Domu Pracy na Kazimierzu.

W 1912 roku utworzył pierwsze w Krakowie duszpasterstwo akademickie przy kolegiacie św. Anny. W 1913 roku zainicjował powołanie komitetów do spraw opieki nad ubogimi. Zorganizował również sprowadzenie zwłok biskupa Karola Skórkowskiego do Krakowa oraz odprawił mszę na Błoniach w setną rocznicę śmierci księcia Józefa Poniatowskiego.

Po wybuchu I wojny światowej był przeciwnikiem Legionów Józefa Piłsudskiego, stwierdzając w 1914 roku, że Piłsudski dążył do stworzenia „socjalistycznej i żydowskiej” Polski. Założył komitet ratunkowy dla osób dotkniętych klęską wojny. W marcu 1915 roku komitet ten otrzymał statut i nazwę: Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny (KBK), w ramach którego działały sekcje: sanitarna, opieki doraźnej oraz opieki nad dziećmi. W 1915 roku otrzymał Nagrodę im. Jerzmanowskich, z której całość funduszy (44 000 koron) przeznaczył na utworzenie dwóch mobilnych kolumn sanitarnych, mających na celu pomoc mieszkańcom Galicji w walce z epidemiami.

W 1916 roku nie zezwolił na pochówek Henryka Sienkiewicza w katedrze wawelskiej, a 24 grudnia 1916 odwiedził umierającego w schronisku albertynów Adama Chmielowskiego (Brata Alberta). W 1917 roku interweniował w sprawie zniesienia Twierdzy Kraków, aby umożliwić mieszkańcom odbudowę domów oraz w sprawie panującego głodu. Został przewodniczącym prezydium sekcji krakowskiej c.k. Funduszu Wdów i Sierot. 3 listopada 1918 roku przewodniczył nabożeństwu z okazji wyzwolenia Krakowa.

W II Rzeczypospolitej Polskiej

Pomimo oczekiwań społecznych, po utworzeniu niepodległego państwa polskiego Sapieha nie otrzymał nominacji kardynalskiej, jak jego poprzednicy. 23 września 1920 roku papież Benedykt XV mianował go asystentem tronu papieskiego oraz hrabią rzymskim.

14 grudnia 1919 roku interweniował w Watykanie w sprawie wizytatora apostolskiego w Polsce, Achille Rattiego, z uwagi na jego domniemane proniemieckie stanowisko dotyczące przynależności Górnego Śląska. Sapieha spierał się z Rattim, sprzeciwiając się jego dążeniom do podpisania konkordatu z Polską, argumentując, że Kościół polski powinien być całkowicie niezależny od władzy świeckiej. Podczas pierwszego powojennego zjazdu polskich biskupów w Gnieźnie (26–30 sierpnia 1919) poprosił Rattiego o opuszczenie sali, twierdząc, że „Kościół polski chce rozstrzygać swoje sprawy bez wpływów zewnętrznych”. Napięcia w relacjach między Rattim a Sapiehą mogły przyczynić się do tego, że po niespodziewanym wyborze Rattiego na papieża Piusa XI 6 lutego 1922 roku biskup krakowski nie otrzymał kapelusza kardynalskiego przez cały okres jego pontyfikatu.

12 listopada 1922 roku Sapieha został wybrany na senatora z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Po zamachu na prezydenta Gabriela Narutowicza zarządził nabożeństwa żałobne i wydał odezwę piętnującą tę zbrodnię. Był to jego pierwszy i ostatni większy występ jako senator, ponieważ 9 marca 1923 roku złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania godności publicznych przez hierarchów kościelnych.

3 czerwca 1924 roku, podczas obrad Konferencji Episkopatu Polski, jako jedyny głosował przeciw utworzeniu metropolii krakowskiej.

Arcybiskup metropolita krakowski

14 grudnia 1925 roku, półtora miesiąca po podniesieniu diecezji krakowskiej do rangi archidiecezji (28 października 1925), papież Pius XI mianował go pierwszym arcybiskupem metropolitą krakowskim. 17 stycznia 1926 roku odbył ingres do katedry wawelskiej i otrzymał paliusz z rąk biskupa tarnowskiego Leona Wałęgi.

W okresie międzywojennym zaangażował się intensywnie w działalność charytatywną. W 1924 roku utworzył Ratunkowy Komitet Biskupi dla Niesienia Pomocy Biednym, w 1926 roku Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Bezrobocia, a w 1934 roku Caritas Archidiecezji Krakowskiej (sprzeciwiał się później kontrolowaniu tej instytucji przez władze świeckie). Wyrażał sprzeciw wobec wspólnego uczęszczania dzieci katolickich i żydowskich do szkół, argumentując, że dzieci żydowskie mają negatywny wpływ na katolickie dzieci. Po aresztowaniu przywódców opozycji we wrześniu 1930 roku oraz ich osadzeniu w twierdzy brzeskiej, w przeciwieństwie do kardynała Aleksandra Kakowskiego i prymasa Augusta Hlonda, ostro potępił działania władz.

W 1923 roku powołał Komitet Artystyczno-Doradczy Restauracji Katedry Wawelskiej. W 1927 roku wydał zgodę na złożenie sprowadzonych z Paryża zwłok Juliusza Słowackiego w krypcie Wieszczów Narodowych w katedrze wawelskiej, postanawiając, że będzie to ostatni pochówek na Wawelu. W maju 1935 roku jednak wydał pozwolenie na złożenie zwłok marszałka Józefa Piłsudskiego w krypcie Świętego Leonarda, zastrzegając, że jest to lokalizacja tymczasowa, a po przygotowaniu odpowiedniejszego miejsca w katedrze trumna zostanie tam przeniesiona.

W okresie międzywojennym pod jego przewodnictwem zbudowano w diecezji pięćdziesiąt nowych kościołów. Dwukrotnie zwoływał synod diecezjalny (w 1923 i 1938 roku).

2 lutego 1939 roku poprosił papieża Piusa XI o zwolnienie z urzędu arcybiskupa metropolity z powodu zaawansowanego wieku i pogarszającego się zdrowia. Po śmierci papieża ponowił tę prośbę u jego następcy Piusa XII podczas audiencji 19 kwietnia 1939 roku. Papież zlecił nuncjuszowi apostolskiemu w Polsce, Filippowi Cortesiemu, ustosunkowanie się do tej prośby, jednak w trakcie oczekiwania na decyzję papieską, po namowach m.in. Józefa Becka, z uwagi na zbliżającą się wojnę Sapieha 7 maja 1939 roku wycofał swoją prośbę i zadeklarował gotowość do kontynuowania posługi.

Konflikt wawelski

Pod koniec lat 30. XX wieku między władzami II Rzeczypospolitej a arcybiskupem Sapiehą wybuchł tzw. konflikt wawelski. Dotyczył on przeniesienia 23 czerwca 1937 roku na polecenie arcybiskupa trumny Józefa Piłsudskiego z krypty Świętego Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów na Wawelu. Zrealizowanie tej decyzji bez zgody władz państwowych wywołało protesty społeczeństwa, polityków i wojska. Postulowano odebranie Sapiesze odznaczeń państwowych oraz wyłączenie Wawelu spod jego jurysdykcji. 24 czerwca arcybiskup skierował do prezydenta Ignacego Mościckiego pismo uzasadniające decyzję o przeniesieniu trumny, wskazując na lepsze zabezpieczenie zwłok marszałka oraz na konieczność ukrócenia zakłócania spokoju w miejscu świętym przez tłumy oczekujące na dostęp do krypty. W efekcie oskarżono go o obrazę głowy państwa. Władze państwowe wielokrotnie interweniowały u nuncjusza apostolskiego w Polsce, Filippa Cortesiego oraz w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej, domagając się ukarania Sapiehy. 11 lipca 1937 roku arcybiskup dyplomatycznie przeprosił prezydenta, co zakończyło sprawę.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej, w czasie nieobecności prymasa Augusta Hlonda, Sapieha był de facto przywódcą Kościoła w Generalnym Gubernatorstwie (zwierzchnikiem Kościoła na terenach wcielonych do Rzeszy był bp Walenty Dymek) oraz jednym z liderów narodu. Odrzucił możliwość opuszczenia Krakowa i Polski w czasie okupacji. Po podziale archidiecezji, spowodowanym włączeniem części jej terenów do III Rzeszy, miał zakaz przebywania na terenach zaanektowanych przez Niemców.

Już w sierpniu 1939 roku podjął decyzję o ewakuacji najcenniejszych dzieł sztuki z Wawelu i ich ukryciu, m.in. w Pałacu Arcybiskupim. 3 listopada 1939 roku otrzymał od władz okupacyjnych zakaz wstępu na Wawel, a 9 listopada przekazał klucze do Wawelu posłańcowi generalnego gubernatora Hansa Franka.

W czasie okupacji organizował i koordynował zinstytucjonalizowaną pomoc dla ofiar wojny oraz osób poszkodowanych w wyniku działań wojennych. 4 września 1939 roku powołał Obywatelski Komitet Pomocy, w skład którego wchodziły sekcje charytatywna, gospodarcza i sanitarna, działająca do rozwiązania przez władze niemieckie w sierpniu 1940 roku. Sapieha przekazał darowiznę finansową z własnych środków na rzecz komitetu. Wspierał działalność Rady Głównej Opiekuńczej (RGO), jedynej formalnie uznanej przez Niemców polskiej organizacji charytatywnej. Choć nie był jej oficjalnym członkiem, sprawował nad nią duchowe kierownictwo, nadzorując jej inicjatywy oraz pośrednicząc w pozyskiwaniu środków pomocy materialnej. Na jego prośbę Stolica Apostolska przekazała RGO darowiznę pieniężną, za którą nuncjatura apostolska w neutralnym Bernie zakupiła żywność, odzież oraz leki do rozdysponowania przez RGO.

18 grudnia 1940 roku zainicjował akcję pomocy dla więźniów niemieckiego obozu Auschwitz, dostarczając im z okazji świąt Bożego Narodzenia około 6000 kilogramów paczek.

Wielokrotnie apelował do władz okupacyjnych oraz podejmował próby interwencji w sprawie traktowania ludności polskiej pod okupacją. Chociaż jego działania nie przyniosły realnych efektów w postaci zmiany postępowania władz niemieckich, stanowiły one wyraźne świadectwo postawy arcybiskupa wobec wojny oraz jego odwagi. 2 listopada 1942 roku wystosował list do generalnego gubernatora Hansa Franka, sprzeciwiając się terrorowi stosowanemu przez okupanta wobec Polaków, wspominając również o Żydach, którzy byli mordowani przez polskich junaków budujących drogi (Baudienstjugend). Według relacji Sapiehy, sceny te zostały sfilmowane i rozpowszechnione jako dowód znęcania się Polaków nad Żydami, co przyciągnęło uwagę za granicą. W czerwcu 1943 roku był inicjatorem ogłoszenia przez Komisję Episkopatu Polski orędzia do władz Generalnego Gubernatorstwa, dotyczącego ograniczania swobód Polaków. 9 listopada 1943 roku ponownie skierował list do gubernatora Franka w tej sprawie. 17 grudnia 1943 roku odbył konferencję z szefem rządu Generalnego Gubernatorstwa Josefem Bühlerem oraz wyższym dowódcą SS i policji Wilhelmem Koppe, poruszając kwestie częstego stosowania przez Niemców metody odpowiedzialności zbiorowej wobec ludności polskiej. 27 marca 1944 roku ogłosił odezwę w sprawie masowych rzezi Polaków dokonywanych przez Ukraińską Powstańczą Armię w porozumieniu z Niemcami na wschodnich kresach Generalnego Gubernatorstwa. 5 kwietnia 1944 roku odbył jedyne w czasie okupacji spotkanie z generalnym gubernatorem Hansem Frankiem, podczas którego gubernator domagał się od niego oficjalnego wystąpienia antybolszewickiego. 2 sierpnia 1944 roku interweniował w sprawie uznania Krakowa za miasto otwarte, co miało na celu ocalenie go od zniszczenia podczas działań wyzwoleńczych.

Współpracował z rządem RP na uchodźstwie, uzyskując od niego pomoc materialną. Od początku do zakończenia działań wojennych prowadził stałą tajną korespondencję ze Stolicą Apostolską, informując o problemach Kościoła i ludności polskiej oraz prosząc o wsparcie. Pięciokrotnie kontaktował się z papieżem Piusem XII, sugerując konieczność otwartego potępienia niemieckiego terroru przez Kościół.

Zlecił udzielanie potajemnego chrztu Żydom oraz wydawanie im fałszywych metryk. Polecenie to podtrzymał po zakazie wydanym przez okupanta w 1942 roku. Gdy w 1941 roku niemieckie władze rozwiązały oficjalne seminarium duchowne w Krakowie, zorganizował struktury seminarium podziemnego.

Tuż po zakończeniu II wojny światowej

Jeszcze przed zakończeniem wojny interesował się kształtem odradzającego się państwa polskiego oraz rolą Kościoła w tym państwie. Podczas obrad konferencji jałtańskiej członkowie delegacji amerykańskiej wskazywali go jako kandydata do Rady Prezydenckiej, która miała zorganizować akceptowany przez wszystkich obywateli rząd tymczasowy. Po upadku koncepcji utworzenia Rady, wskazywano go jako ewentualnego uczestnika rozmów na temat sytuacji wewnętrznej w Polsce, które odbyły się bez jego udziału w Moskwie (tzw. konsultacje moskiewskie).

17 marca 1945 roku odbył w Krakowie spotkanie z generałem broni Michałem Rolą-Żymierskim, ministrem obrony narodowej w Rządzie Tymczasowym Rzeczypospolitej Polskiej, przekazując uwagi na temat reformy rolnej oraz gospodarki finansowej.

24 marca 1945 roku, z jego inicjatywy, rozpoczęto wydawanie „Tygodnika Powszechnego”.

Wobec nieobecności prymasa Hlonda, 25 czerwca 1945 roku osobiście zwołał do Częstochowy pierwsze po II wojnie światowej zebranie episkopatu i przewodniczył obradom. 3 lipca tego samego roku odwiedził oboz koncentracyjny w Oświęcimiu. Pod koniec lipca 1945 roku przekazał pełnię władzy w Kościele polskim prymasowi Hlondowi. 25 sierpnia 1945 roku ponownie powołał Caritas, który został zlikwidowany po wybuchu wojny, i stanął na jego czele. Jako przewodniczący Caritasu w latach 1945–1950 uzyskał pomoc od 27 zagranicznych instytucji charytatywnych. 15 września 1945 roku zaakceptował deklarację ideową organizacji Wolność i Niezawisłość. 7 listopada 1945 roku złożył w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie zeznania dla Międzynarodowego Trybunału Wojennego.

Kardynał – ostatnie lata posługi i stanowisko wobec władz Polski Ludowej

18 lutego 1946 roku papież Pius XII mianował go kardynałem. Kapelusz kardynalski otrzymał z rąk papieża 23 lutego 1946 roku w bazylice św. Piotra na Watykanie. Papież przeznaczył mu kościół kardynalski Santa Maria Nuova na Forum Romanum. Po powrocie do Krakowa został entuzjastycznie powitany przez mieszkańców, którzy długo oczekiwali na jego nominację kardynalską. 24 października 1946 roku papież Pius XII nadał mu nadzwyczajne uprawnienia ordynariusza dla duchowieństwa i wiernych obrządku greckokatolickiego w niektórych diecezjach.

Po zerwaniu 12 września 1945 roku konkordatu przez polskie władze państwowe, uczestniczył w działaniach mających na celu normalizację relacji między państwem a Kościołem. W maju 1947 roku reprezentował polski episkopat w rozmowach ze Stolicą Apostolską w Rzymie. 23 kwietnia 1948 roku, razem z prymasem Hlondem, przesłał list do prezydenta Bolesława Bieruta, poruszający potrzebę rozmów między państwem a Kościołem. W czerwcu tego samego roku ponownie udał się do Rzymu w celu podjęcia starań o powołanie eksperta do spraw stosunków między Watykanem a Polską. Otrzymał od papieża Piusa XII zapewnienie, że Stolica Apostolska nie kwestionuje granic polskich po II wojnie światowej, a więc przynależności Ziem Zachodnich i Północnych do Rzeczypospolitej.

Po śmierci prymasa Hlonda, papież Pius XII 5 listopada 1948 roku rozszerzył nadzwyczajne uprawnienia kardynała Sapiehy w odniesieniu do duchowieństwa i wiernych greckokatolickich na wszystkie diecezje polskie. W grudniu 1948 roku kardynał Sapieha wystosował do prezydenta Bieruta memoriał, w którym sprzeciwił się działaniom władz państwowych, takim jak likwidacja szkół katolickich, utrudnianie i ograniczanie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja obywateli oraz szkalowanie duchowieństwa i hierarchii kościelnej. 4 stycznia 1949 roku nowy prymas, arcybiskup Stefan Wyszyński, złożył na jego ręce przysięgę.

W styczniu 1950 roku ponownie był inspiratorem i autorem lub współautorem listów protestacyjnych do prezydenta Bieruta, potępiających szykanowanie Kościoła w Polsce, zwłaszcza represje wobec Caritasu. 6 marca 1950 roku, obawiając się zaostrzających się form prześladowania Kościoła, spisał oświadczenie:

W trakcie czterdziestoletniej posługi biskupiej kardynał Sapieha był aktywnym uczestnikiem Konferencji Episkopatu Polski, gdzie pracował w wielu komisjach, m.in.: Komisji Prawnej, Komisji Prasowej, Komisji Zakładów Dobroczynnych, Komisji Wizytowania w Szkole, Komisji do spraw Beatyfikacji i Kanonizacji, Komisji do spraw Akcji Katolickiej oraz Komisji do spraw Laikatu. Pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Ogólnej, Komisji Szkolnej (w latach 1932–1947) oraz Komisji dla Spraw Charytatywnych (od 1945 roku).

W lipcu 1950 roku poważnie zachorował. W październiku tego roku przeszedł zawał serca. Po chwilowej poprawie zdrowia na początku 1951 roku, powrócił do aktywności duszpasterskiej. 19 kwietnia 1951 roku po raz ostatni przewodniczył mszy świętej. 3 maja tego roku przekazał rządy w archidiecezji wikariuszowi generalnemu, arcybiskupowi Eugeniuszowi Baziakowi, który jako arcybiskup metropolita lwowski obrządku łacińskiego na wygnaniu, od 23 marca 1951 roku był formalnie – przy zachowaniu swoich dotychczasowych funkcji – biskupem koadiutorem kardynała Sapiehy. 10 maja 1951 roku Sapieha odbył ostatnie spotkanie z prymasem Wyszyńskim.

Zmarł 23 lipca 1951 roku w wieku osiemdziesięciu czterech lat, pięćdziesięciu ośmiu lat kapłaństwa oraz czterdziestu lat sprawowania władzy biskupiej. Jego pogrzeb odbył się 28 lipca tego roku pod przewodnictwem prymasa Wyszyńskiego, stanowiąc manifestację pamięci i wdzięczności wiernych oraz duchowieństwa dla posługi kardynała Sapiehy. Pochowany został w katedrze wawelskiej, w krypcie pod Konfesją Świętego Stanisława.

Związki z Karolem Wojtyłą (Janem Pawłem II)

1 listopada 1946 roku kardynał Adam Stefan Sapieha wyświęcił na kapłana w kaplicy Pałacu Arcybiskupiego w Krakowie Karola Wojtyłę, przyszłego metropolitę krakowskiego i papieża. Uprzednio zdecydował o przyspieszeniu terminu jego święceń kapłańskich, aby mógł udać się na studia specjalistyczne do Rzymu na Papieskie Ateneum Angelicum.

Pierwsze spotkanie Sapiehy z Wojtyłą miało miejsce 6 maja 1938 roku, kiedy arcybiskup przeprowadzał wizytację kanoniczną w Wadowicach, rodzinnej miejscowości przyszłego papieża. Osiemnastoletni Wojtyła witał Sapiehę w swojej parafii, a metropolita wyraził zainteresowanie jego przyszłością zawodową. W 1942 roku Sapieha podjął decyzję o przyjęciu Wojtyły do podziemnego seminarium duchownego w Krakowie, a następnie sprawował nadzór nad jego formacją. Opinia Sapiehy sprawiła, że Wojtyła po uzyskaniu święceń kapłańskich porzucił wcześniejszy zamiar wstąpienia do zakonu karmelitów bosych.

Jan Paweł II uważał kardynała Sapiehę za swój autorytet, co wielokrotnie podkreślał, wspominając jego postać, np. 16 czerwca 1999 roku w Krakowie, podczas VII Pielgrzymki do Polski, gdy mówił z okna Pałacu Arcybiskupiego:

Odznaczenia i wyróżnienia

Na mocy zarządzenia z 24 listopada 1936 roku prezydenta Ignacego Mościckiego, został odznaczony Orderem Orła Białego. Wcześniej uhonorowano go Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924 roku) oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – „za wielką i ofiarną działalność filantropijną w czasie wojny” (29 grudnia 1921 roku), którego nie przyjął.

W 1901 roku otrzymał papieski krzyż Pro Ecclesia et Pontifice. Został również odznaczony dwiema austriackimi odznaczeniami: w 1908 roku Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa, a w 1917 roku Orderem Korony Żelaznej.

Tytuł doktora honoris causa przyznały mu Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego (1926) oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski (1949).

W 1914 roku otrzymał godność c. k. tajnego radcy, zwalniającego go od taksy. Był honorowym obywatelem Gorlic (1916), Nowego Sącza (1916), Oświęcimia (1929) oraz Krakowa (1937).

W 1915 roku otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności.

W 1975 roku kardynał Karol Wojtyła odsłonił pomnik kardynała Adama Sapiehy „Księcia Niezłomnego” na skwerze przed Bazyliką Franciszkanów w Krakowie, autorstwa Augusta Zamoyskiego.

W 2001 roku w parku im. Henryka Jordana w Krakowie odsłonięto popiersie kardynała Adama Stefana Sapiehy, zrealizowane w ramach projektu Słynni Polacy XX w. W 2017 roku, z okazji 150. rocznicy jego urodzin, Poczta Polska wprowadziła do obiegu kartkę pocztową poświęconą mu.

Imię kardynała Adama Sapiehy nadano następującym placówkom oświatowym i charytatywnym:

• Szkoła Podstawowa nr 156 w Krakowie-Czyżynach (1992)
• Dom Śląski w Schronisku dla Niepełnosprawnych w Radwanowicach (1993)
• Warsztaty Terapii Zajęciowej Fundacji im. Brata Alberta w Chełmku (2002)
• Katolicki Dom Kultury w Krakowie (2004)
• Samorządowy Zespół Szkół w Bobrku
• Zespół Szkół Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Krakowie (2018)

Genealogia

Przypisy

Bibliografia

Bogacz R. (red.), Książę Niezłomny. Kardynał Adam Stefan Sapieha, Kraków 2001.

Marecki J., Musiał F. (red.), Niezłomni. W obronie Ojczyzny i Kościoła. Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.

Przybyszewski B., Adam Stefan kardynał Sapieha. Pasterz dobry, książę niezłomny 1867–1951, Łańcut 2002.

Michał M. Rożek, Kardynał Sapieha, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007, ISBN 978-83-7505-004-2.

Wolny J. i in., Księga Sapieżyńska, tom I, Kraków 1982; tom II, Kraków 1986.

Linki zewnętrzne

Nota biograficzna Adama Stefana Sapiehy na stronie archidiecezji krakowskiej (arch.). [dostęp 2014-12-28].

Sylwetka Adama Stefana Sapiehy na stronie Instytutu Pamięci Narodowej. [dostęp 2023-07-26].

Adam Stefan Sapieha w słowniku biograficznym kardynałów Salvadora Mirandy [dostęp 2018-02-25] (ang.).

Adam Stefan Sapieha [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2014-12-28] (ang.).

Nota biograficzna Adama Stefana Sapiehy na portalu Dzieje Krakowa (arch.). [dostęp 2020-04-21].