Adam Stanowski

Adam Stanowski

Adam Stanowski, znany również jako Saski, urodził się 19 kwietnia 1927 roku w Gdańsku, a zmarł 7 lutego 1990 roku w Lublinie. Był polskim działaczem katolickim, więźniem stalinowskim oraz opozycjonistą w okresie PRL. Pełnił funkcję senatora I kadencji.

Życiorys

Adam był synem Stanisława (1886–1963), który był urzędnikiem w polskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Wolnym Mieście Gdańsku oraz w Toruniu, a także działaczem Stronnictwa Pracy i Stronnictwa Demokratycznego. Jego matką była Zofia z domu Lateiner (1898–1980), również urzędniczka.

Od 1941 roku angażował się w konspiracyjne grupy katolickie związane z Sodalicją Mariańską. W 1942 roku dołączył do Szarych Szeregów, a od 1943 roku był żołnierzem Armii Krajowej w Zgrupowaniu Pułku „Baszta”. Uczestniczył w powstaniu warszawskim (pseudonim Saski) i został poparzony w pierwszym dniu walk. Po tych wydarzeniach był hospitalizowany w szpitalu prowadzonym przez elżbietanki w Warszawie, następnie trafił do wojskowego obozu przejściowego w Skierniewicach i do szpitala św. Stanisława w tym mieście.

Po wojnie był aktywnym działaczem akademickiej Sodalicji Mariańskiej, pełniąc rolę zastępcy prefekta tymczasowego zarządu koła gdańskiego. W latach 1948–1949 był prefektem organizacji na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz sekretarzem generalnym krajowego Związku Akademickich Sodalicji Mariańskich (ZASM). W latach 1949–1950 studiował pedagogikę społeczną pod kierunkiem Heleny Radlińskiej i Sergiusza Hessena na Uniwersytecie Łódzkim, uzyskując absolutorium. W październiku 1950 roku rozpoczął naukę w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie.

W lutym 1949 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy UB w związku z dochodzeniem przeciw organizacji Juventus Christiana (zwolniony po trzech miesiącach), a ponownie w grudniu 1950 roku jako były członek kierownictwa ZASM. W 1951 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na 7 lat pozbawienia wolności, które odbył w Zakładzie Karnym we Wronkach, z którego został zwolniony w 1955 roku.

W 1956 roku ukończył studia z zakresu pedagogiki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1969 roku uzyskał stopień naukowy doktora na Uniwersytecie Warszawskim, broniąc pracy pt. Odpowiedzi autoidentyfikacyjne jako wskaźnik postaw wobec religii, pod kierunkiem Stefana Nowaka. Od połowy lat 50. był pracownikiem naukowym KUL oraz aktywnym członkiem Klubu Inteligencji Katolickiej, w latach 1969–1971 zasiadając w jego zarządzie. Przez długi czas pełnił funkcję redaktora miesięcznika „Więź” oraz redaktora „Zeszytów Naukowych KUL”.

Jako delegat Episkopatu Polski w październiku 1967 roku uczestniczył w III Światowym Kongresie Apostolstwa Świeckich w Rzymie. Od połowy lat 70. prowadził intensywną działalność opozycyjną, w 1976 roku sygnując List 101, który był inicjatywą przeciwników zmian w Konstytucji PRL. Publikował artykuły w niezależnym piśmie „Spotkania” oraz w 1978 roku stał się jednym z członków założycieli i wykładowców Towarzystwa Kursów Naukowych.

W latach 1982–1989 był rozpracowywany przez funkcjonariuszy bezpieki, a w 1980 roku został przewodniczącym tymczasowego komitetu założycielskiego oraz komisji uczelnianej NSZZ „Solidarność” na KUL; zrezygnował w październiku 1981 roku z powodu problemów zdrowotnych. Zasiadał w MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego związku i w 1981 roku stanął na czele zespołu doradców zarządu regionu. Był redaktorem naczelnym niezależnego pisma „Miesiące” oraz ekspertem na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „S” w Gdańsku. W stanie wojennym był członkiem tajnego Tymczasowego Zarządu Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność”, kierownikiem podziemnej Wszechnicy Związkowej oraz uczestnikiem niejawnej Rady Edukacji Narodowej. Po zniesieniu stanu wojennego współzałożył Klub Katolicki w Lublinie, działający w opozycji do lubelskich struktur KIK kierowanych przez Ryszarda Bendera, a następnie pełnił funkcję prezesa w latach 1985–1987. Był aktywnym uczestnikiem ruchu Comunione e Liberazione oraz współpracował ze stowarzyszeniem Russia Cristiana. W latach 1986–1990 współtworzył i kierował Studium Katolickiej Nauki Społecznej przy Duszpasterstwie Ludzi Pracy w Stalowej Woli. W maju 1989 roku, na polecenie Senatu KUL, współorganizował filię Wydziału Nauk Społecznych KUL w Stalowej Woli. Do końca lat 80. był wielokrotnie zatrzymywany i poddawany rewizjom.

Był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie i uczestniczył w rozmowach Okrągłego Stołu w podzespole ds. oświaty, nauki i postępu technicznego. W czerwcu 1989 roku został wybrany na senatora I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego w województwie lubelskim. Zmarł w lutym 1990 roku w trakcie swojej kadencji senackiej. Został pochowany w części komunalnej cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P4KK/1/26).

Życie prywatne

W 1958 roku poślubił Alinę z domu Samborską (1930–2012), która była działaczką harcerską oraz nauczycielką akademicką. Mieli trzech synów: Krzysztofa Piotra, Macieja i Jana Michała.

Publikacje

• Czego Sobór oczekuje od nas?, „Tygodnik Powszechny”, nr 6, 1963.
• Helena Radlińska, „Znak”, nr 21, 1969, s. 1333–1340.
• Chrześcijanie wobec praw człowieka. Dyskusja panelowa w KIK-u w Warszawie, „Spotkania”, nr 3–4, 1978, s. 14–17.
• Polacy wobec wyboru Papieża – badania ankietowe, 1979.
• Czym jest „non violance”, „Spotkania”, nr 31, 1986, s. 164–172.
• Uniwersytet ludowy i młode pokolenie chłopów, 1981.
• Razem czy osobno. Perspektywy niezależnego i autentycznego ruchu harcerskiego po VII zjeździe ZHP. Próba ekspertyzy, „Bratnie słowo. Pismo Kręgu Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego”, nr 5, 1981, s. 1–3.
• Droga Krzyżowa, 1982.
• Ojczyzna – nauka – cnota. Od filomatów do harcerstwa, „Zeszyty Bratniego Słowa”, nr 1, 1985, s. 21–32.

Przypisy

Bibliografia

• Życiorys, adamstanowski.org [zarchiwizowane 2016-03-04].
• Mirosława M. Łątkowska, Adam A. Borowski, Adam Stanowski, encysol.pl [zarchiwizowane 2019-01-28].
• Andrzej A.A.A. Zięba, Adam Stanowski, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2025-05-03]. Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Instytut Historii PAN, 2003–2004.
• Alfred A. Wierzbicki (red.), Adam Stanowski (1927–1990), Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”, 2004, ISBN 83-89659-10-7. Brak numerów stron w książce.