Adam Stankiewicz, biał. Адам Станкевіч (urodzony 6 stycznia 1892 roku we wsi Orlenięta, zmarł 4 grudnia 1949 roku w łagrze koło Tajszetu w obwodzie irkuckim w ZSRR) był duchownym katolickim białoruskiego pochodzenia, białoruskim wydawcą, pisarzem, publicystą oraz działaczem narodowo-religijnym.
Życiorys
W latach 1902–1908 uczęszczał do szkół miejskich w Borunach, Holszanach i Oszmianie. Angażował się w białoruski ruch kulturalno-narodowy, skupiony wokół pisma „Наша Ніва”. W 1914 roku ukończył katolickie seminarium duchowne w Wilnie, a swoją służbę duszpasterską rozpoczął w kościele w Dziśnie. Do 1917 roku studiował prawo w katolickiej akademii duchownej w Petersburgu, gdzie został przewodniczącym studenckiego kółka białoruskiego. Publikował liczne artykuły w pismach takich jak „Наша Ніва”, „Дзянніца”, „Светач” oraz „Крыніца”, walcząc o możliwość wygłaszania kazań w języku białoruskim. Na początku 1917 roku związał się z białoruskim ruchem chrześcijańsko-demokratycznym. W maju tego samego roku uczestniczył w zjeździe białoruskich duchownych katolickich w Mińsku, gdzie wygłosił referat na temat białoruskiego ruchu narodowego oraz jego powiązań z Kościołem katolickim w Białoruskiej SRR. Rozpoczął wydawanie pisma „Беларуская крыніца”, w którym publikował swoje utwory. Po odrodzeniu państwa polskiego w 1918 roku, przeprowadził się do Drohiczyna. Po ustanowieniu Białoruskiej Republiki Ludowej dołączył do Rady BRL. W 1919 roku osiedlił się w Wilnie, gdzie uczył w białoruskim gimnazjum.
W latach 1922–1928 pełnił funkcję posła do polskiego Sejmu z listy Bloku Mniejszości Narodowych. Wraz z ks. Wincentem Hadleŭskim reprezentował chadecko-narodowy odłam w ruchu białoruskim, sprzeciwiając się tendencjom pro-socjalistycznym. W trakcie swojej działalności parlamentarnej działał na rzecz białoruskich interesów narodowych, domagając się zgody na zakładanie nowych szkół białoruskich oraz wygłaszanie kazań w języku białoruskim. Od 1925 roku zasiadał w klubie poselskim Białoruskiego Związku Włościańskiego. W 1926 roku założył w Wilnie białoruskie wydawnictwo im. Franciszka Skaryny, które głównie publikowało katolickie materiały białoruskie. Tego samego roku, wspólnie z ks. W. Hadleŭskim, współzakładał Białoruską Chrześcijańską Demokrację, która w 1935 roku przekształciła się w Białoruskie Zjednoczenie Ludowe. Od 1927 roku wydawał pismo „Хрысціянская думка”, wspierał również inne publikacje, takie jak „Калоссе”, „Самапомач” oraz „Шлях моладзі”. Należał do kierownictwa Białoruskiego Komitetu Narodowego w Wilnie, Towarzystwa Szkoły Białoruskiej, Instytutu Kultury Białoruskiej oraz Białoruskiego Instytutu Gospodarki i Kultury z siedzibą w Warszawie. Od 1930 roku pełnił rolę opiekuna duchowego Białoruskiego Związku Studentów. Napisał wiele książek dotyczących historii ziem białoruskich oraz Białorusinów, w tym „Вітаўт Вялікі і Беларусы”, „Доктар Францішак Скарына – першы друкар беларускі”, „Магнушэўскі, Паўлюк Багрым, Баброўскі”, „Да гісторыі беларускага палітычнага вызвалення”, oraz „Міхал Забэйда-Суміцкі і беларуская народная песня”. Po włączeniu Wileńszczyzny do Litwy jesienią 1939 roku, stanął na czele Centrum Białoruskiego w Wilnie, które działało na rzecz poprawy sytuacji białoruskiej ludności. Po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 roku, znalazł się pod bliskim nadzorem NKWD. 22 maja 1941 roku przeprowadzono rewizję w jego mieszkaniu. NKWD jednak nie zdążyło go aresztować z powodu ataku wojsk niemieckich na ZSRR 22 czerwca tego samego roku. Ksiądz A. Stankiewicz, poza pracą duszpasterską w języku ojczystym w Wilnie, aktywnie działał na rzecz otwierania białoruskich szkół, prowadząc gimnazjum białoruskie w okupowanym Wilnie oraz redagując pismo „Kрыніца”. Napisał również książki takie jak „Вучнёўскі малітаўнічак” oraz „Патрэбнейшыя выняткі з Рытуалу”. Po zajęciu południowo-wschodnich terenów II RP przez Armię Czerwoną w połowie 1944 roku, pozostał na tym obszarze. Pod koniec 1944 roku został aresztowany przez NKWD, ale szybko zwolniono go. W 1949 roku został ponownie aresztowany, a 31 sierpnia tego roku skazano go na 25 lat pozbawienia wolności pod zarzutem prowadzenia „antyradzieckiej propagandy” oraz szpiegostwa na rzecz Japonii.
Był bratem Jana Stankiewicza i Stanisłaua Stankiewicza, również białoruskich działaczy narodowych.
Bibliografia
Roszkowski W., Kofman J. (red.), Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Warszawa 2005, ISBN 83-7399-084-4.
E. Mironowicz, Historia Białorusi. Podręcznik dla liceów ogólnokształcących, Białystok 2001
Linki zewnętrzne
Sylwetki działaczy białoruskiego odrodzenia narodowego ks. Wincentego Hadleŭskiego i ks. Adama Stankiewicza
Prezentacja książki pt. „Ksiądz Adam Stankiewicz i odrodzenie katolickie na Białorusi” (bret.)
Publikacje A. Stankiewicza w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl