Adam Stanisław Sapieha

Adam Stanisław Sapieha, książę herbu Lis, urodził się 4 grudnia 1828 roku w Warszawie, a zmarł 21 lipca 1903 roku w Bad Reichenhall. Był to polski d działacz społeczny oraz polityk, który pełnił funkcję posła na Sejm Krajowy w latach 1861, 1868–1872 oraz 1883–1895. W latach 1875–1899 był prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego oraz kawalerem Orderu Złotego Runa.

Życiorys

Adam Sapieha był synem arystokratów, Leona i Jadwigi z Zamoyskich (córki Stanisława Kostki). Wczesne lata dzieciństwa spędził z matką w Paryżu, a od 1832 roku mieszkał w Galicji. Ukończył gimnazjum we Lwowie w 1847 roku, a następnie rozpoczął studia w Londynie, które przerwał z powodu wybuchu Wiosny Ludów, wracając do ojca. Po zakończeniu rewolucji osiedlił się w Krasiczynie. W 1852 roku poślubił Jadwigę z Sanguszków, z którą miał dziewięcioro dzieci, a równocześnie przez wiele lat miał romans z siostrą żony, Heleną Sanguszkówną.

W latach 1860-1864 był członkiem pierwszej rady nadzorczej Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie. Angażując się w dążenia do autonomii Galicji, w 1861 roku został wybrany do Sejmu Krajowego z kurii wielkiej własności. W 1863 roku stanął na czele Komitetu Obywatelskiego Galicji Wschodniej i podjął się organizacji wyprawy Antoniego Jeziorańskiego do Lubelszczyzny. W trakcie powstania styczniowego propagował sprawę polską na Zachodzie, zostając naczelnikiem obwodów przemyskiego i sanockiego. Po aresztowaniu przez Austriaków, udało mu się uciec z lwowskiego więzienia i wyjechał za granicę, gdzie w 1864 roku pełnił funkcję Komisarza Rządu Narodowego na Francję i Anglię.

W 1865 roku uzyskał amnestię od cesarza Franciszka Józefa, co umożliwiło mu powrót do rodzinnego majątku. W 1868 roku znowu zasiadł w Sejmie Krajowym podczas wyborów uzupełniających, prezentując program niepodległościowy w opozycji do ugodowego programu federacyjnego. W 1870 roku odnowił mandat poselski, jednak w 1872 roku na pięć lat wycofał się z czynnej polityki na rzecz pracy organicznej. W latach 1877-1878 ponownie zaangażował się w sprawy konspiracji niepodległościowej związane z wojną rosyjsko-turecką, uczestnicząc w działaniach Konfederacji Narodu Polskiego oraz tzw. Rządu Narodowego.

Po śmierci ojca w 1879 roku odziedziczył jego miejsce w Izbie Panów w Wiedniu. W 1883 roku powrócił do Sejmu Krajowego. Wśród ziemian uchodził za „radykała”, natomiast dla demokratów pozostawał „magnatem”. W 1890 roku był właścicielem części dóbr tabularnych Borszczów.

Był zaangażowanym członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, gdzie pełnił różne funkcje: był członkiem Komitetu (1860-1874), wiceprezesem (1874-1875) oraz prezesem (1875-1900). Pełnił również rolę naczelnika rady zawiadowczej Krajowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim. W 1880 roku stanął na czele spółki obywatelskiej, która wykupiła Truskawiec z rąk żydowskich, mając na celu przywrócenie mu świetności. Do końca swojego życia był prezesem lwowskiego Towarzystwa uczestników powstania 1863.

Był głównym organizatorem wielkiej pielgrzymki Słowian do Rzymu z okazji tysiąclecia misji świętych Cyryla i Metodego. Uważał to wydarzenie za istotne zarówno w wymiarze religijnym, jak i politycznym, mając nadzieję, że Polacy, jako jeden z liczniejszych katolickich narodów słowiańskich, zyskają uznanie w Rzymie, co przyniesie korzyści w przyszłości.

Otrzymał honorowe obywatelstwo miast: Lwowa (4 października 1894), Przemyśla (11 października 1894), Gorlic (25 października 1894), Sanoka (29 listopada 1894, „za zasługi, trudy, zabiegi i pracę dla kraju i ojczyzny”), Brodów, Gródka (1894), Jarosławia (29 listopada 1894, „w uznaniu zasług położonych dla kraju, a szczególnie przez urządzenie wystawy krajowej”), Dobromila (około 1895), Jasła, Buczacza, Kołomyi, Rzeszowa, Tarnopola, Trembowli, Czortkowa, Brzeżan (oba w 1894) oraz inne.

Zmarł 21 lipca 1903 roku w Bad Reichenhall w Bawarii.

Twarz księcia Adama Stanisława jest przedstawiona na obrazie Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.

22 kwietnia 1852 roku poślubił księżniczkę Jadwigę Klementynę Sanguszko-Kowelską (1830–1918). Ich dzieci to:

Władysław Leon (1853–1920), prapradziadek Matyldy, królowej Belgów, ożenił się z hr. Elżbietą Konstancją Potulicką.
Maria Jadwiga (1855–1929), żona hr. Stanisława Żółtowskiego.
Leon Paweł (1856–1893), ożenił się z ks. Teresą Elżbietą z Sanguszków-Kowelską.
Helena Maria (1857–1947), żona hr. Edwarda Adama Stadnickiego.
Paweł Jan (1860–1934), ożenił się z Matyldą Paulą Eleonorą z Windisch-Graetzów.
Jan Piotr (1865–1954), ożenił się z Alicją Probyn.
Adam Stefan (1867–1951), kardynał krakowski.

Utrzymywał długotrwały romans ze swoją szwagierką, Heleną Sanguszkówną, w wyniku którego urodziło się dwoje dzieci: córkę oddano na wychowanie nieznanej rodzinie we Francji, natomiast syna (Jana Piotra, ur. 1865) uznała za swojego i wychowywała jego żona Jadwiga.