Adam Stanisław Grabowski, herbu Zbiświcz
(urodzony 3 września 1698 roku w Wielkim Buczku koło Debrzna, zmarł 15 grudnia 1766 roku w Lidzbarku Warmińskim) – pełnił funkcję biskupa chełmińskiego w latach 1736–1739, biskupa kujawskiego w latach 1739–1741, a biskupa warmińskiego od 1741 do 1766. Był także przedstawicielem dyplomatycznym Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym w latach 1734–1736, komisarzem królewskim oraz kapelanem maltańskim (przyjął zakon po 1724 roku).
Życiorys
Był synem Andrzeja Teodora, sędziego ziemskiego w Człuchowie, a później kasztelana chełmińskiego, oraz Barbary Zofii, z domu von Kleist. Początkowo uczył się w jezuickich szkołach w Chojnicach i Toruń, a następnie studiował prawo w Rzymie. Przez pewien czas pracował jako pisarz sądowy w Skarszewach. W 1730 roku przyjął święcenia kapłańskie, a jako zaufany współpracownik kanclerza Jana Aleksandra Lipskiego szybko zdobył cenne beneficja. Otrzymał kanonię lwowską, włocławską, dziekanię chełmińską oraz probostwa w Jaworowie, Skaryszewach i Tujce. W 1733 roku został biskupem pomocniczym poznańskim, a sakrę biskupią otrzymał 18 sierpnia tego samego roku. W czasie bezkrólewia w latach 1733-1734 wsparł August III, biorąc udział w jego koronacji. W 1734 roku starał się o pozyskanie szlachty Prus Królewskich dla Augusta III, a następnie był posłem króla w Rzymie, gdzie uzyskał poparcie papieża Klemensa XIII dla elekcji Augusta III.
Nagrodą za misję w Rzymie było 26 września 1736 roku mianowanie go biskupem chełmińskim. Wrócił do Polski w 1737 roku, a 15 lipca 1739 roku został przeniesiony na diecezję kujawską, uznawaną za bardziej intratną. Brał aktywny udział w sejmach w latach 1738 i 1740. 14 kwietnia 1741 roku został prekonizowany na biskupa warmińskiego. Był związany z Familią Czartoryskich, realizując w Prusach politykę dworu mającą na celu blokowanie sejmików generalnych. W latach 1743–1744 pełnił funkcję prezydenta trybunału skarbowego w Radomiu. W przemówieniu na sejmie grodzieńskim w 1744 roku uzależniał aukcję wojska od poprawy sytuacji gospodarczej kraju. Brał również udział w sejmach w latach 1746 i 1748. W 1749 roku był komisarzem królewskim w Gdańsku, gdzie rozstrzygał spory między Radą a opozycją mieszczańską. Od 1746 roku przewodniczył komisji odpowiedzialnej za odbudowę szpicy montowskiej, rozdzielającej nurt Wisły między Nogat a Leniwkę. W czasie wojny siedmioletniej wspierał finansowo Augusta III i starał się chronić Warmii przed przemarszami wojsk. Wobec narastającego konfliktu między Czartoryskimi a dworem opowiedział się po stronie monarchy, stopniowo wycofując się z polityki i zachowując neutralność w sporze tzw. patriotów pruskich z wojewodą pomorskim Pawełem Mostowskim. W czasie bezkrólewia w latach 1763-1764 uznał Stanisława Augusta. W 1765 roku sprzedał swój pałac w Warszawie na mennicę państwową. Na prośbę Stanisława Augusta przyjął w 1766 roku Ignacego Krasickiego na swojego koadiutora z prawem następstwa.
W trakcie swoich rządów na Warmii Grabowski jako pierwszy używał paliusza i krzyża metropolitalnego, które przyznał mu papież Benedyk XIV w bulli z dnia 24 września 1742 roku. Biskup Grabowski był uznawany za dobrego gospodarza oraz mecena sztuki. W 1748 roku na zjeździe miast doprowadził do rewizji taryfy podatkowej z 1718 roku, co przyczyniło się do bardziej sprawiedliwego rozłożenia ciężarów fiskalnych. Na zjeździe stanów warmińskich w Ornecie 4 lipca 1766 roku wydał ordynację krajową, zbiór przepisów regulujących codzienne życie mieszkańców Warmii w dziedzinie rolnictwa, handlu i rzemiosła. Ordynacja była konsultowana z kapitułą warmińską. W zakresie kartografii i melioracji współpracował z Janem Suchodolcem, synem brata, osiadłego w Starej Różance koło Kętrzyna. Z inicjatywy Grabowskiego kaplica na zamku lidzbarskim zyskała wystrój rokokowy, a na wschodnim skrzydle przedzamcza powstał nowy obiekt, znany jako pałac Grabowskiego. Był również fundatorem kościoła we Franknowie, finansował przebudowę kościołów w Lamkowie, Bisztynku i Królewcu, a także ufundował ołtarze główne m.in. dla kolegiaty w Dobrym Mieście, kościoła św. Mikołaja w Elblągu oraz dla katedry we Fromborku. Grabowski dokonał także renowacji letniej rezydencji biskupów w Smolajnach. Wspierał finansowo inicjatywy Konarskiego i Collegium Nobilium, a także utrzymywał bliskie kontakty z uczonymi, w tym z J. D. Janockim. Przekazał Gotfrydowi Lengnichowi do druku odnaleziony przez siebie rękopis z 1426 roku kroniki Kadłubka oraz tzw. heilsberski rękopis Galla Anonima. Dzięki jego staraniom powstała mapa diecezji sporządzona przez J.F. Enderscha (Mapa Świętej Warmii). Sam interesował się historią sztuki, gromadząc obszerny zbiór książek oraz kolekcję rzeźb, obrazów i porcelany. Był przedstawicielem wczesnego oświecenia katolickiego.
W 1740 roku odznaczony Orderem Orła Białego. Został pochowany w katedrze we Fromborku.
Bibliografia
- Tadeusz Oracki: Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku (tom 1, A–K), Olsztyn 1984
- Andrzej Kopiczko: Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, Olsztyn 1993
- Dygdała Jerzy: Adam Stanisław Grabowski (1698–1766), Olsztyn 1994
- Dygdała Jerzy: U początku katolickiego oświecenia w Polsce. Z działalności kościelnej biskupów Andrzeja Stanisława Załuskiego i Adama Stanisława Grabowskiego, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn 1998, s. 181–188