Adam Teofil Solski znany również jako Solecki (urodzony 4 stycznia 1895 w Milatyczach, zmarły 9 kwietnia 1940 w Katyniu) – major piechoty Wojska Polskiego, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
== Życiorys ==
Był synem Mariana i Marii z Wantałowiczów. Miał rodzeństwo: Kazimierza, Stefę, Tadeusza oraz dwoje innych z pierwszego małżeństwa ojca.
Uczył się w gimnazjum we Lwowie. W 1913 roku wstąpił do ruchu skautowego oraz do Stałych Drużyn Sokolich w Lwowie. Po ukończeniu szkoły podchorążych w Bolechowie, kontynuował naukę w Wyższej Szkole Oficerskiej. Po wybuchu I wojny światowej dołączył do Legionu Wschodniego, a po jego rozwiązaniu został wcielony do armii austro-węgierskiej.
=== I wojna światowa ===
W październiku 1914 roku służył w 30 pułku piechoty Austro-Węgier, a od stycznia 1915 roku na froncie wschodnim, później na froncie włoskim, gdzie 18 listopada 1915 odniósł rany w bitwie pod Monte Sabotino. Po rekonwalescencji wrócił do 30 pułku, z którego zdezerterował w grudniu 1916 roku. Wtedy to wstąpił do Legionów Polskich, posługując się tożsamością Solecki. Działał w służbie werbunkowej, a od 1 stycznia 1917 roku pełnił funkcję komendanta posterunków werbunkowych na Ziemi Lubelskiej. W połowie 1917 roku był żołnierzem 6 pułku piechoty w składzie III Brygady. Ukończył kurs wyszkolenia nr 4 w Zambrowie.
Po kryzysie przysięgowym został żołnierzem oddziału uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego, gdzie pełnił rolę instruktora broni maszynowej. Kształcił się w Szkole Chorążych w Bolechowie i awansował na sierżanta w lutym 1918 roku. Po przejściu przez front w bitwie pod Rarańczą w połowie 1918 roku został internowany w Huszt. Odzyskał wolność w maju 1918 roku, a od czerwca 1918 roku ponownie przymusowo służył w armii austriackiej, działając na froncie włoskim jako sierżant 4 Batalionu Strzelców Polowych. Po złożeniu wniosku o urlop w końcu sierpnia 1918 roku, kontynuował naukę w Lwowie do zakończenia wojny.
=== Okres międzywojenny ===
Po zakończeniu wojny i podczas walk o Lwów w listopadzie 1918 roku początkowo przebywał na terenach zajętych przez Ukraińców. 22 listopada 1918 wstąpił do 5 pułku piechoty Legionów, gdzie jako podchorąży służył w kompanii karabinów maszynowych. Otrzymał przydział do oddziału rtm. Romana Abrahama, gdzie dowodził plutonem oraz był instruktorem na kursie broni maszynowej.
Brał udział w walkach w Galicji Wschodniej w trakcie wojny polsko-ukraińskiej, gdzie został mianowany dowódcą kompanii karabinów maszynowych. Odniósł poważne rany 11 marca 1919 roku w bitwie pod Gródkiem Jagiellońskim. Awansował na podporucznika piechoty; wstępnie 21 stycznia 1919 roku, a formalnie na podstawie dekretu z 5 czerwca 1919 roku. 15 lipca 1919 roku został skierowany do służby kwatermistrzostwa Armii gen. J. Hallera jako zastępca referenta uzbrojenia. 30 lipca 1919 roku objął stanowisko referenta w Dowództwie Frontu Mazowieckiego. Od 12 września 1919 roku był szefem Oddziału I Sztabu w dowództwie Grupy Operacyjnej gen. Stanisława Pruszyńskiego, która operowała na Pomorzu. Wiosną 1920 roku był oficerem dowództwa Armii Rezerwowej.
Od połowy kwietnia 1920 roku pełnił funkcję oficera informacyjnego w sztabie Grupy płk. Józefa Rybaka, uczestnicząc w wojnie polsko-bolszewickiej, w tym w wyprawie kijowskiej. Następnie, od 5 lipca 1920 roku, był oficerem informacyjnym w Grupie Poleskiej gen. Władysława Sikorskiego, a później w dowództwie XVII Brygady Piechoty oraz w sztabie 9 Dywizji Piechoty. W tej dywizji pracował w oddziale operacyjnym oraz adiutanturze, a od 2 września 1920 roku pełnił rolę referenta personalnego i zastępcy szefa adiutantury, po czym został mianowany szefem adiutantury dywizji. Awansował do stopnia porucznika piechoty 21 grudnia 1920 roku, ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku.
W okresie pokoju w II Rzeczypospolitej pozostawał oficerem 9 Dywizji Piechoty, pełniąc funkcję adiutanta, a od 1 sierpnia 1923 roku był pełniącym obowiązki III oficera sztabu. W 1923 roku był II oficerem sztabu 9 Dywizji, a następnie przydzielono go do 35 pułku piechoty, początkowo w garnizonie Łuków, później Brześć. W 1923 roku był oficerem nadetatowym, a od 1 maja 1924 roku etatowym oficerem tej jednostki. W międzyczasie awansował do stopnia kapitana piechoty z dniem 1 lipca 1923 roku.
W 1928 roku, jako oficer 35 pp, pracował w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1932 roku awansował na majora piechoty z dniem 1 stycznia 1932 roku. Na przełomie lat 20. i 30. pozostawał oficerem 32 pułku piechoty, gdzie pełnił stanowisko dowódcy III batalionu od 23 marca 1932 roku do 11 kwietnia 1938 roku. Następnie został przeniesiony do 57 pułku piechoty w garnizonie Poznań, gdzie objął funkcję II zastępcy dowódcy jako kwatermistrz. Podczas mobilizacji alarmowej 24 sierpnia 1939 roku mianowano go dowódcą Oddziału Zbierania Nadwyżek 57 pp.
=== II wojna światowa ===
W związku z zagrożeniem konfliktem zbrojnym w 1939 roku, został zmobilizowany w Ośrodku Zapasowym 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Po wybuchu II wojny światowej, w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku, jako dowódca batalionu marszowego ewakuował się w kierunku Warszawy, a następnie w stronę Chełma. Po dalszym marszu w okolicach Krasnobrodu przyłączył się do 39 Dywizji Piechoty. Po kapitulacji tej jednostki z 27 września 1939 roku próbował samodzielnie przedostać się na Węgry. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 roku, został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną 28 września, w pobliżu Korchowa pod Tarnogrodem w powiecie biłgorajskim.
=== W obozach ===
30 września 1939 roku trafił do punktu zbornego NKWD dla jeńców wojennych w Wołoczyskach, skąd 1 października 1939 roku został przewieziony do obozu jenieckiego w Putywlu. Ostatecznie 3 listopada 1939 roku osadzono go w obozie w Kozielsku, gdzie pełnił rolę komendanta jednego z bloków. 7 kwietnia 1940 roku został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego – wykaz wywózkowy 015/2 z 5 kwietnia 1940, pozycja 41. Został zamordowany 9 kwietnia 1940 roku w Katyniu przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na podstawie decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 roku znajduje się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu. W tym miejscu przeprowadzono ekshumacje i prace archeologiczne. Został zidentyfikowany w trakcie ekshumacji, nadzorowanych przez Niemców w 1943 roku, pod numerem 490 (raport dzienny z 24 kwietnia 1943 roku). Przy jego zwłokach odnaleziono: dwa notatniki, kartę szczepień w Kozielsku, dwa medaliki, rachunek, skierowanie do lekarza, kartkę z adresami oraz pismo w języku rosyjskim z obozu. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 0490. W Archiwum Robla w pakiecie 03852-06, wymieniony na liście adresowej znalezionej przy szczątkach Józefa Rzepki, gdzie wskazano adres „Marszałkowska 81a, m. 22″ Warszawa.
Podczas pobytu w obozie jenieckim prowadził dziennik, który odnaleziono po jego ekshumacji w 1943 roku i opublikował Józef Mackiewicz, a następnie pojawił się w wielu źródłach historycznych dotyczących zbrodni katyńskiej. Jego pamiętnik uznano za jeden z najdokładniejszych, prowadzony do ostatnich chwil przed egzekucją. Z jego zapisów wynika, że Adam Solski przebywał w obozie w Kozielsku razem z bratem, kapitanem artylerii Kazimierzem Solskim, który również był tam osadzony i zamordowany 17 kwietnia 1940 roku (Adam wspomniał o spotkaniu z bratem Kazimierzem na terenie kozielskiego obozu 5 listopada 1939 roku). Zakończenie dziennika Adama Solskiego, prowadzonego do dnia śmierci, datowane jest na 9 kwietnia 1940 roku i brzmi:
Po wojnie treść jego pamiętników była odczytywana w audycjach Radia Wolna Europa.
Rodzinie zamordowanego dziennik został udostępniony dopiero w 1989 roku dzięki Zbigniewowi Brzezińskiemu.
=== Życie prywatne ===
W 1926 roku Adam Solski ożenił się z Anną Leontyną Trojanowską, zwaną Danką (1906–1970), z którą miał córkę Ewę (zm. 2010). Jego bratankiem był Leszek Solski (syn Kazimierza), który zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku, udając się z polską delegacją na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.
== Ordery i odznaczenia ==
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3003 (1921)
Krzyż Walecznych (1920)
Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Odznaka za Rany i Kontuzje
Państwowa Odznaka Sportowa
Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych
== Upamiętnienie ==
Minister Obrony Narodowej decyzją Nr 439/MON z dnia 5 października 2007 roku awansował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika. Nominacja została ogłoszona 9 listopada 2007 roku w Warszawie podczas uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.
Dziennik Solskiego wykorzystał Andrzej Wajda w filmie Katyń z 2007 roku. Pod koniec filmu dziennik jest pokazany, a fragmenty z niego są odczytywane, w tym ostatnie zdania.
W 2009 roku w Kątach k. Otwocka odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą majorowi Adamowi Solskiemu oraz posadzono upamiętniający go Dąb Pamięci.
Adamowi Solskiemu poświęcono jeden z odcinków filmowego cyklu dokumentalnego pt. Epitafia katyńskie (2010).
== Zobacz też ==
jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
obozy NKWD dla jeńców polskich
ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu
== Uwagi ==
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Solski Adam Teofil. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.20-1452 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-25].
Józef Mackiewicz, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, tom I, Warszawa 1997, s. 93–94. ISBN 83-86482-32-X.
Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
Adam Solski. katyn-pamietam.pl. [dostęp 2014-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2014)].
Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Adam Solski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-07)].
Biografia majora Adama Solskiego na stronach Centralnego Archiwum Wojskowego. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-26)]. caw.wp.mil.pl [wersja archiwalna, dostęp 2016-02-22]
Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów obozu NKWD w Kozielsku, rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.