Adam Skwarczyński

Adam Franciszek Ksawery Skwarczyński

Adam Franciszek Ksawery Skwarczyński, znany również jako Stary, Adam Śliwiński, Adam Płomieńczyk i inne, urodził się 3 grudnia 1886 roku w Wierzchni Dolnej, a zmarł 2 kwietnia 1934 roku w Warszawie. Był polskim działaczem niepodległościowym, politykiem w okresie II Rzeczypospolitej, jednym z kluczowych ideologów obozu piłsudczykowskiego, publicystą i wolnomularzem, odznaczonym Orderem Virtuti Militari.

Młodość

Adam Skwarczyński pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych, która uzyskała szlachectwo w 1780 roku. Jego ojciec, Wincenty Skwarczyński h. własnego (Zadora odmienna), brał udział w powstaniu styczniowym, a matka, Maria z Gnoińskich, była córką powstańca listopadowego. Miał brata Stanisława. Po śmierci ojca w 1888 roku rodzina przeniosła się do Lwowa, gdzie Adam, będąc jeszcze w gimnazjum, zaangażował się w ruch niepodległościowy. Wraz z Tadeuszem Dąbrowskim założył organizację „Polska Młodzież Narodowa Bezpartyjna”, kierowaną przez tajny zespół „Świt”, którego struktura wzorowana była na masonerii. Sprzeciwiał się ideom konserwatywnym, blisko związany z hasłami niepodległościowego socjalizmu, był także pod wpływem pism Edwarda Abramowskiego, Stanisława Brzozowskiego i Karola Marksa. W tym okresie poznał Józefa Piłsudskiego, z którym później związał swoją działalność polityczną.

Działalność niepodległościowa

Po ukończeniu matury, rozpoczął studia polonistyczne, mając na celu zostać nauczycielem. W 1905 roku zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Lwowskiego. W 1908 roku został słuchaczem Niższej Szkoły Wojskowej, zorganizowanej przez Związek Walki Czynnej (ZWC), gdzie ukończył kursy podoficerskie i oficerskie, a następnie został wykładowcą w tejże szkole. Był także członkiem Związku Walki Czynnej oraz współzałożycielem ponadpartyjnej organizacji niepodległościowej „Życie”. Organizował nielegalną szkołę, w której uczyli m.in. Feliks Perl i Witold Jodko-Narkiewicz. W 1909 roku wszedł w skład redakcji czasopisma socjalistycznego „Promień”, gdzie publikował artykuły polityczne, często polemizując z myślą nacjonalistyczną.

W 1910 roku dołączył do „Strzelca”. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Rohatynie, gdzie również publikował w tygodniku „Życie”, założonym przez Gustawa Daniłowskiego. Po powrocie do Lwowa, uczył w IV i VII gimnazjum, a także pełnił funkcję komendanta Oddziału Żeńskiego Związku Strzeleckiego. Pracował również w czasopiśmie „Przedświt”. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do I Brygady Legionów, gdzie został oficerem sztabu i brał udział w walkach niedaleko Kielc. Po awansie na zastępcę dowódcy służby wywiadowczej Brygady, w maju 1915 roku został wysłany przez Piłsudskiego do organizowania naboru ochotników do Legionów z Królestwa Kongresowego, a w lipcu tego samego roku realizował podobne zadanie we Lwowie. Wkrótce, będąc ściganym przez policję, przybył do Warszawy, gdzie rozpoczął działalność w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) pod pseudonimem „Adam Śliwiński”. W marcu 1916 roku, po krótkim czasie jako dowódca kompanii, wrócił do Warszawy, gdzie prowadził tajną pocztę POW. We wrześniu 1916 roku został członkiem Komendy Głównej POW, blisko współpracując z Walerym Sławkiem. Stworzył i kierował działającą we Lwowie Polską Organizacją Niepodległości, a wraz z Tadeuszem Hołówką założył pismo „Rząd i Wojsko”, którego był redaktorem naczelnym. Pracował w Biurze Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu.

Wszedł w skład tajnej Organizacji A Konwentu porozumiewawczego ugrupowań lewicy niepodległościowej, jednak wkrótce został aresztowany i przetrzymywany w Twierdzy Modlin.

II Rzeczpospolita

Zwolniony 12 listopada 1918 roku, objął stanowisko szefa działu politycznego „Gazety Nowej”, a od stycznia 1919 roku „Gazety Polskiej”. Wkrótce został redaktorem naczelnym, publikując również na łamach czasopisma „Rząd i Naród”. Na początku 1920 roku był jednym z twórców pisma „Naród”. W tym czasie wydał broszurę pt. „Cele wojny na wschodzie”, opisującą rolę Polski jako państwa mającego wypełnić misję pokojową w Republice Litewskiej i na Ukrainie. Ożenił się z Anną Prądzyńską.

W 1922 roku, wraz z Adamem Kocem, Januszem Jędrzejewiczem i Tadeuszem Hołówką, założył miesięcznik „Droga”. W tym samym roku współuczestniczył w zakładaniu Powszechnego Uniwersytetu Korespondencyjnego. W 1925 roku wydał pamflet ostro krytykujący generała Władysława Sikorskiego. W 1926 roku, w czasie przewrotu majowego, opowiedział się po stronie Piłsudskiego, wydając w tym czasie „Nakaz Chwili”, pismo w którym publikował artykuły dotyczące przewidywanej przez niego rewolucji moralnej, która miała nastąpić z wprowadzeniem rządów sanacji. Po zamachu majowym objął stanowisko szefa referatu społecznego w Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP. W 1929 roku, z powodu infekcji wywołanej gruźlicą, przeszedł operację, w jej wyniku amputowano mu obie nogi. Mimo to, brał udział w tworzeniu organizacji antyendeckich, takich jak młodzieżowe organizacje Legion Młodych i Straż Przednia oraz pisma „Kuźnia Młodych”. Inspirował także utworzenie Centralnego Komitetu dla spraw Młodzieży Wiejskiej oraz Towarzystwa Wiejskich Uniwersytetów Regionalnych, które miały na celu podnoszenie poziomu kulturalnego na wsi.

Adam Skwarczyński zmarł 2 kwietnia 1934 roku w Warszawie i spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 229 przed-3-9).

Publikacje

Armja Austro-Węgierska: (na podstawie H. Schmida: Heerwesen. 2, Teil), Warszawa 1916, pod ps. „Adam Płomieńczyk”.
Józef Piłsudski. Sylwetka wodza legionów, Kijów 1917.
Myśli o nowej Polsce, Warszawa 1931.
Wskazania, Warszawa 1934.
Historia posłuszna woli ludzkiej, Katowice 1986.
Adam Skwarczyński – od demokracji do autorytaryzmu (oprac. Daria Nałęcz), Warszawa 1998, ISBN 83-7059-288-0.

Wszystkie jego publikacje zostały objęte cenzurą w Polsce w 1951 roku i natychmiastowo wycofane z bibliotek.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4955 (1921)
Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 4 kwietnia 1934)
Krzyż Niepodległości (12 marca 1931)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)
Krzyż Walecznych
Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1933)

Przypisy

Bibliografia

Jacek Czajowski, Jacek M. Majchrowski: Sylwetki polityków drugiej Rzeczypospolitej. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1987. ISBN 83-7006-170-2. Brak numerów stron w książce
Jacek Bartyzel: Adam Skwarczyński. haggard.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-19)].
Polskie Radio o Adamie Skwarczyńskim