Adam Sikora
Adam Sikora (ur. 7 lutego 1928 w Lublinie, zm. 3 stycznia 2011 w Warszawie) był polskim filozofem oraz popularyzatorem filozofii. Pełnił funkcję profesora na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie pracował aż do przejścia na emeryturę w 1998 roku w Instytucie Filozofii UW. Był historykiem filozofii, zaliczanym do warszawskiej szkoły historii idei, a jego zainteresowania koncentrowały się głównie na sporach w polskim dziewiętnastowiecznym romantyzmie oraz na utopijnych programach społecznych i historiozoficznych myśli europejskiej z przełomu XVIII i XIX wieku.
Życiorys
Adam Sikora przyszedł na świat w inteligenckiej rodzinie spolonizowanych Żydów w Lublinie. Przed wybuchem II wojny światowej ukończył pięć klas szkoły podstawowej. Po utworzeniu getta w Lublinie oraz po zamordowaniu przez Gestapo swojego ojca, udało mu się na prośbę matki uciec w 1942 roku. Jego matka oraz cała reszta rodziny zginęła na Majdanku. Od tego momentu, pod przybranym nazwiskiem, przez wiele miesięcy czternastoletni Sikora błąkał się po wsiach Lubelszczyzny, pracując jako parobek w różnych gospodarstwach, zmuszany do ucieczki z powodu obaw o zdemaskowanie jego żydowskiego pochodzenia. W 1943 roku, przed śmiercią z wycieńczenia w lesie, został uratowany przez działający w okolicy partyzancki oddział Armii Ludowej. W 1944 roku został wcielony do 8 Dywizji Piechoty 2 Armii Ludowego Wojska Polskiego, gdzie osiągnął stopień kaprala. Zdemobilizowany w 1945 roku z powodu złego stanu zdrowia, podjął pracę w przedsiębiorstwie budowlanym w Warszawie, jednocześnie uczęszczając do wieczorowego gimnazjum i liceum, które ukończył, zdobijając maturę w 1948 roku.
Po zdaniu matury, Sikora rozpoczął studia w Akademii Nauk Politycznych, a po roku przeniósł się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie ostatnich lat studiów pełnił rolę młodszego asystenta w katedrze kierowanej przez Adama Schaffa. Studia zakończył w 1953 roku obroną pracy magisterskiej, napisanej pod opieką Niny Assorodobraj, zatytułowanej „Filozofia dziejów Karola Libelta”. Po ukończeniu studiów został aspirantem w Instytucie Nauk Społecznych przy KC PZPR. W 1956 roku powrócił na uczelnię, gdzie pracował w Katedrze Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej, prowadzonej przez Leszka Kołakowskiego. W 1962 roku obronił doktorat, napisany pod kierunkiem Bronisława Baczki, zatytułowany „Problematyka historiozoficzna w dyskusjach emigracyjnych z lat 1832-1836”. W 1965 roku przebywał przez sześć miesięcy na stażu naukowym w Ėcole pratique des hautes Ėtudes w Paryżu, a w 1967 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego za pracę „Posłannicy słowa”. Od 1972 roku, aż do przejścia na emeryturę, kierował Zakładem Historii Filozofii Nowożytnej i Polskiej (później Zakład Filozofii Polskiej się wyodrębnił), a od 1974 roku był profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Filozofii UW. W latach 1974–1983 zasiadał w Komitecie Nauk Filozoficznych Polskiej Akademii Nauk, a w latach 1981–1984 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filozofii i Socjologii UW. We wrześniu 1981 roku wystąpił z PZPR w proteście przeciwko polityce partii wobec „Solidarności”. W ciągu swojej kariery dydaktycznej wypromował około 40 magistrów i 15 doktorów. Otrzymał Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski oraz Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Żoną Adama Sikory była Bożena Fijałkowska, z którą miał córkę, Annę, urodzoną w 1957 roku. Adam Sikora spoczął na cmentarzu Bródnowskim (kwatera 27 C /1/22).
Twórczość naukowa i literacka
Dorobek naukowy Sikory obejmuje ponad 300 publikacji, w tym monografie naukowe, antologie tekstów redagowane przez niego, książki popularno-naukowe z szerokim wyborem tekstów różnych autorów, artykuły w książkach zbiorowych oraz czasopismach naukowych, a także podręczniki popularyzujące filozofię. Do jego ważniejszych publikacji należą: „Siedmiu greckich filozofów” (1976), „Filozofowie XVII wieku” (1978), „Spotkania z filozofią” (pierwsze wydanie w 1965 roku, z późniejszymi, poszerzonymi wydaniami do 1995 roku) oraz zmodyfikowana wersja „Od Heraklita do Husserla” (kolejne wydania w 1999, 2005 i 2009). Nakład tej ostatniej książki przekroczył 300 tys. egzemplarzy, co uczyniło go nauczycielem całego pokolenia osób zainteresowanych filozofią.
Główne obszary badań Sikory obejmują myśl społeczną i religijną epoki romantyzmu oraz utopijne programy społeczno-polityczne, które rozwijały się w Francji i Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku. W ramach tych badań szczególną rolę odegrała jego rozprawa habilitacyjna „Posłannicy słowa” (1967), która wraz z książką Zofii Stefanowskiej „Historia i profecja” (1962) zrewolucjonizowała humanistykę polską, pokazując, że mesjanizm można interpretować jako autentyczny ruch myślowy swojej epoki, a nie jako aberracyjne iluminacje, nadające się jedynie do ideologicznej dyskredytacji. W drugim obszarze badań warto zwrócić uwagę na książkę „Prorocy szczęśliwych światów” (1982), która, oprócz monografii dotyczących niektórych utopistów, poświęcona jest analizie przyszłościowych wizji Saint-Simona, Fouriera, Lamennais’go i Blanqui’ego.
W twórczości naukowej Sikory można również wyróżnić refleksje nad historiozofią romantyczną, przenikniętą metafizycznym poszukiwaniem sensu dziejów, co stanowi próbę wypracowania „historiozofii pocieszenia”. Refleksje te znalazły swoje miejsce w monografii „Historia i prawdy wieczne” (1977), która analizuje twórczość Lamennais’go, Królikowskiego, Dézamy’ego i Blanqui’ego. Dodatkowo, eseje zatytułowane „Między wiecznością a czasem” (2006) odzwierciedlają intelektualną biografię autora. Z obu tych prac przebija przekonanie, że żadna teodycea, ani religijna, ani świecka, nie może być obroniona w świetle wartości humanistycznych.
Od lat siedemdziesiątych, kiedy opublikował swoje pierwsze opowiadanie w „Twórczości” (nr 3/1976), aktywność literacka Sikory wzbogaciła się o nowy nurt. Z jednej strony tworzył opowiadania w groteskowym, żartobliwym stylu, opisujące perypetie fikcyjnego młodego pracownika naukowego, które dedykował swoim przyjaciołom. Zostały one zebrane w tomie „Milczący pająk” (1981). Z drugiej strony, tworzył opowiadania, które łączyły bolesne doświadczenia autobiograficzne z okresu wojny oraz pierwszych lat po wojnie. Wydano je w kolejnych tomach: „Zielona teczka” (1989), „Szczęściarz” (1994) oraz „Witaj, żegnaj…” (2000).
Wybrane prace
Problematyka historiozoficzna w dyskusjach emigracyjnych z lat 1831-1836 (1963)
Spotkania z filozofią (pierwsze wydanie – 1965, potem wiele wydań, ostatnie -1995), w wersji zmienionej i poszerzonej Od Heraklita do Husserla. Spotkania z filozofią (pierwsze wydanie – 1999, ostatnie – 2009)
Posłannicy słowa. Hoene-Wroński, Towiański, Mickiewicz (1967)
Towiański i rozterki romantyzmu oraz Wybór pism (1969, wyd. 2 – 1984)
Gromady Ludu Polskiego oraz Wybór pism (1974)
Historia i prawdy wieczne (1977)
Milczący pająk. Opowiadania (1981)
Prorocy szczęśliwych światów (1982)
Fourier oraz Wybór pism (1989)
Zielona teczka (Londyn 1989)
Saint-Simon oraz Wybór pism (1991)
Myśliciele polskiego romantyzmu (1992)
Szczęściarz (1994)
Hoene-Wroński oraz Wybór pism (1995)
Witaj, żegnaj… (2000)
Między wiecznością a czasem (2006)
Bibliografia
Akta osobowe Adama Sikory przechowywane w dziekanacie Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.
„Przegląd Filozoficzny”, nr 2/1993 (65-lecie Adama Sikory).
Ryszard Sitek, Warszawska szkoła historii idei. Od historii do teraźniejszości, Warszawa 2000.
„Przegląd Filozoficzno-Literacki”, nr 3-4/2013 (Adam Sikora).
Wokół dorobku warszawskiej szkoły historii idei, pod red. Andrzeja Kołakowskiego, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2013, seria „Archiwum warszawskiej szkoły historii idei”.
Źródła do dziejów warszawskiej szkoły historii idei. Materiały archiwalne i rękopiśmienne, opracował Henryk Citko, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2017, seria „Archiwum Warszawskiej szkoły historii idei”.
Andrzej Mencwel, Styl to człowiek, w: tenże, Nauczyciele i przyjaciele, WUW, Warszawa 2010, ss. 125-129.
Andrzej Mencwel, Filozof szykuje jeżyny na nalewki, w: tenże, Nauczyciele i przyjaciele, wyd. 2, zmienione, WUW, Warszawa 2023, ss. 128-134.
Wykaz profesorów i docentów Uniwersytetu Warszawskiego. Dane biograficzne, „Roczniki Uniwersytetu Warszawskiego”, tom 10 (redaktor Ludwik Bazylow), 1971, s. 110.
nekrolog (dostęp: 22 października 2011).