Adam Sędziwój Czarnkowski
Adam Sędziwój Czarnkowski herbu Nałęcz III (ur. w 1555 roku – zm. 18 września 1627 w Kaliszu) był wojewodą łęczyckim, starostą generalnym Wielkopolski oraz starostą pyzdrskim, międzyrzeckim i kłeckim w 1623 roku. Dodatkowo, sprawował urząd starosty powidzkiego w 1592 roku oraz był komandorem komandorii poznańskiej zakonu maltańskiego.
Urodził się w 1555 roku jako syn Wojciecha Sędziwoja, kasztelana santockiego i starosty generalnego Wielkopolski, oraz Jadwigi z Gulczewa Sierpskiej.
W młodości, podczas panowania Stefana Batorego, brał udział w wojnach z Moskwą na czele swojego oddziału liczącego 40 konnych. Politycznie był związany z obozem Jana Zamoyskiego.
W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga. Był posłem na sejm pacyfikacyjny w 1589 roku z województwa poznańskiego, gdzie podpisał traktat bytomsko-będziński. W 1590 roku był posłem na sejm z województwa kaliskiego oraz poznańskiego.
W 1593 roku, po Andrzeju Opalińskim, objął urząd starosty generalnego Wielkopolski, który sprawował aż do swojej śmierci. Po ojcu, od 1586 do 1593 roku, pełnił funkcję komandora joannitów w Poznaniu. Był także posłem na sejm w 1600 roku. W 1605 roku został wojewodą łęczyckim, a w 1611 roku marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego.
7 października 1606 roku podpisał ugodę pod Janowcem. Był zwolennikiem rządów Zygmunta III Wazy i przeciwnikiem rokoszu Zebrzydowskiego, organizując konfederację w Wielkopolsce w obronie króla. Uczestniczył w wojnach przeciwko Turcji i Szwecji, finansując nawet oddziały zbrojne liczące kilkaset osób. Walczył pod Chocimiem w 1621 roku i był zwolennikiem wojny ze Szwecją. W lipcu 1627 roku zebrał własne siły, aby ścigać wojska Mansfelda oraz księcia Bernarda Weimarskiego. Na sejmiku w Środzie w 1627 roku zjednoczył szlachtę wielkopolską do walki ze Szwedami.
Czarnkowski pełnił stałą rolę rozjemcy między magnatami a królem, ciesząc się zaufaniem szlachty. Często występował jako mediator na sejmach i sejmikach. Kilkakrotnie wybierano go przez sejm i króla na komisarza w różnych sprawach, w tym dotyczących lenna pruskiego, ziemi wieluńskiej oraz problemu niepłatnego wojska w Wielkopolsce po wojnach z Moskwą w latach 1612-1615. W 1626 roku powierzono mu przygotowania do obrony Wielkopolski, Pomorza i Śląska.
Był jednym z najbogatszych magnatów w Wielkopolsce, posiadając 3 miasta, 49 wsi oraz części 17 wsi i 2 miast. Dodatkowo zarządzał kilkoma starostwami. W 1579 roku uzyskał starostwo pyzdrskie, a następnie wolmińskie, powidzkie, międzyrzeckie (1617-1627), gnieźnieńskie oraz pietrzykowskie.
Czarnkowski był również dobrodziejem i fundatorem kościołów oraz klasztorów. Wspierał finansowo Jezuitów w Krakowie przy kościele św. Barbary, Karmelitów Bosych w Poznaniu oraz Paulnów w Częstochowie. W 1611 roku przyczynił się do erygowania kolegium jezuickiego w Poznaniu. Ukończył budowę obecnego barokowego kościoła parafialnego w Czarnkowie w latach 1570-1580. W 1615 roku odzyskał z rąk luterańskich kościół w Pleszewie i go odbudował.
Zmarł 18 września 1627 roku w Kaliszu w wieku 72 lat. Ceremonie pogrzebowe miały miejsce 3 kwietnia w Poznaniu, a 5 kwietnia został pochowany w kościele farnym w Czarnkowie. Został złożony w podziemiach kaplicy Biczowania Pana Jezusa w cynowym sarkofagu, który został wykonany przez poznańskiego konwisarza Jakuba Kanadeja. Na sarkofagu wyryto 6 medalionów przedstawiających wojenne czyny Czarnkowskiego oraz umieszczono portret zmarłego namalowany na miedzianej blasze, najprawdopodobniej przez Macieja, nadwornego malarza Czarnkowskich. W latach 1925–1926 przeprowadzono konserwację sarkofagu oraz dorobiono brakujące wieko. Na pogrzebie mowę wygłosił kaznodzieja jezuicki Mateusz Bembus oraz dominikanin Jacek Choryński.
Rodzina
Adam Sędziwój Czarnkowski był trzykrotnie żonaty:
- przed 1586 z Jadwigą z Tomic Iwieńską (zm. po 1595),
- przed 1603 z Anną Zborowską (zm. przed 1615),
- przed 1616 z Katarzyną Leszczyńską (zm. 1639).
Z drugiego małżeństwa miał syna Władysława, starostę kłeckiego, pyzdrskiego i bydgoskiego. Po jego śmierci imiennik, Władysław Czarnkowski, opublikował w 1623 roku elegijne wiersze. Miał także córki: Jadwigę, żonę Pawła Działyńskiego, starosty bratiańskiego, oraz Annę, żonę Stanisława Przyjemskiego, marszałka nadwornego koronnego.
Z trzeciego małżeństwa miał syna Kazimierza Franciszka, kasztelana poznańskiego oraz córki: Annę, która wyszła za Jana Leszczyńskiego, oraz Teresa, która poślubiła Krzysztofa Opalińskiego, wojewodę poznańskiego.
Przypisy
Bibliografia
- Wanda Dobrowolska, Czarnkowski z Czarnkowa, Adam Sędziwój h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 4, Kraków 1938, s. 214-215.
- Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, tablica 106 – Czarnkowscy – h. Nałęcz.
- Joanna Eckhard, Sarkofag cynowy Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, dzieło konwisarza poznańskiego, [w:] Studia renesansowe, t. 1, pod redakcją Michała Walickiego, Wrocław 1956, s. 332-358.
- Maria B. Topolska, Czarnkowski Adam Sędziwój h. Nałęcz (zm. 1628), [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, pod red. Antoniego Gąsiorowski, Jerzego Topolskiego, Warszawa-Poznań 1981, s. 126.