Adam Michał Rysiewicz
Adam Michał Rysiewicz, znany jako „Teodor” i „Skiba” (ur. 24 lutego 1918 roku w Wilczyskach-Jeżowie, zm. 24 czerwca 1944 roku w Ryczowie) był działaczem socjalistycznym oraz niepodległościowym. Był jednym z liderów PPS-WRN oraz Gwardii Ludowej WRN w regionie Małopolski. Rysiewicz był również organizatorem ucieczek z obozu Auschwitz i zginął podczas próby zorganizowania ucieczki dla Józefa Cyrankiewicza.
Życiorys
Był synem Mikołaja Rysiewicza, oficera legionowego i aktywisty ruchu ludowego, oraz Eugenii z domu Krzysztoń. W 1936 roku ukończył II Liceum im. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu. Rok później rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej.
Wziął udział w wojnie obronnej w 1939 roku. W listopadzie tego samego roku przedostał się z okupowanej przez ZSRR Lwowa do Krakowa, gdzie rozpoczął działalność w ramach krakowskiej PPS-WRN. Początkowo zajmował się organizowaniem przerzutów działaczy PPS do Budapesztu oraz współtworzeniem konspiracyjnej prasy PPS-WRN, w tym redagowaniem pisma „Naprzód”.
Po aresztowaniu Józefa Cyrankiewicza w kwietniu 1941 roku, Rysiewicz został sekretarzem okręgowego komitetu robotniczego PPS-WRN i jednocześnie sekretarzem Miejskiego Komitetu Robotniczego PPS-WRN w Krakowie. Organizował struktury Gwardii Ludowej WRN i aktywnie uczestniczył w akcjach dywersyjnych GL, m.in. brał udział w zniszczeniu kartotek osób przeznaczonych do pracy w Niemczech w krakowskim urzędzie pracy. Od maja 1943 do lutego 1944 roku pełnił funkcję kierownika okręgu krakowskiego GL WRN, zastępując rannego Mariana Bombę, dowódcę okręgu działającego w partyzantce. Zorganizował również krakowską strukturę Rady Pomocy Żydom „Żegota” oraz wspierał ucieczki z getta.
Od 1943 roku był jednym z organizatorów Komitetu Pomocy Więźniom Obozów Koncentracyjnych, co pozwoliło na utrzymanie łączności z obozem Auschwitz oraz stworzenie sieci ucieczkowej dla więźniów. Osobiście brał udział w organizacji ucieczek. Zginął w starciu z banschutzami na stacji kolejowej w Ryczowie, gdzie próbował zorganizować kolejną ucieczkę dla Józefa Cyrankiewicza.
Upamiętnienie
Po śmierci Adama Rysiewicza, stworzony przez niego Socjalistyczny Batalion Śmierci przekształcił się w oddział partyzancki Oddziałów Wojskowych Powstańczego Pogotowia Socjalistów, który nosił nazwę Oddziały Bojowe PPS im. towarzysza „Teodora”.
Niedaleko stacji kolejowej w Ryczowie wzniesiono pomnik z napisem: „W dniu 24 czerwca 1944 r. zginęli w walce z okupantem, niosąc pomoc więźniom obozu hitlerowskiego w Oświęcimiu, bojowcy PPS Adam Rysiewicz, Józef Kornaś, Ryszard Krogulski”. Ulica w Krakowie nosi jego imię.
Rodzina
Siostra Adama Rysiewicza, Jadwiga Rysiewicz, znana jako „Zośka”, „Pola” i „Mama”, była również członkiem PPS-WRN i łączniczką w oddziałach partyzanckich Gwardii Ludowej WRN. W 1945 roku została aresztowana przez UB, a później, zagrożona kolejnym aresztowaniem, nielegalnie przedostała się za granicę.
Odznaczenia
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata – 4 listopada 2015 (pośmiertnie)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2023 (pośmiertnie)
Przypisy
Bibliografia
Józef Bieniek, Święty z laickiego kalendarza, Lewicowo.pl. lewicowo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-28)].
KrzysztofK. Dunin-Wąsowicz, Polski ruch socjalistyczny 1939-1945, Warszawa: Instytut Historii PAN [Polskiej Akademii Nauk], 1993, ISBN 83-900846-6-X, OCLC 834071700 . Brak numerów stron w książce.
Adam Ciołkosz, Tajemnice Oświęcimia, „Na Antenie” Nr 10 z 1964 r.