Adam Ronikier

Adam Feliks Ronikier

Adam Feliks Ronikier (urodzony 1 listopada 1881 w Warszawie, zmarły 4 września 1952 w Orchard Lake) był polskim konserwatywnym działaczem społecznym i politycznym, współzałożycielem Stronnictwa Narodowego (1915–1918) oraz prezesem Rady Głównej Opiekuńczej w latach 1916–1917 i 1940–1943. Był hrabią Imperium Rosyjskiego oraz wieloletnim rzecznikiem i organizatorem polskiej współpracy politycznej z Niemcami.

Życiorys

Rodzina

Adam Ronikier był najstarszym z czworga dzieci Wiktora Kazimierza (1849–1899), wiceprezesa Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, oraz Wandy z Węcławowiczów h. Wadwicz (zm. 1912), przewodniczącej zarządu Szwalni I im. Najświętszej Maryi Panny w Warszawie. Jego dziadkiem był Adam Aleksander Ronikier (1818–1873), właściciel folwarku na warszawskim Rozbracie i polityk z otoczenia cara Mikołaja I, a stryjem pisarz Bogdan Jaxa-Ronikier (1873–1956). Jego ojciec studiował agronomię w Belgii i zajmował się rolnictwem w majątku Kazimierza Chłapowskiego. Po sprzedaży dóbr rodzinnych w Korytnicy zakupił dobra z cegielnią w Ząbkach, które połączył koleją wąskotorową z warszawskim Bródnem i Pragą.

Młodość

Adam Ronikier ukończył prywatne męskie Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie w 1897 roku i zdał maturę w szkole państwowej w 1898 roku. Był autorem projektu kaplicy dla dziewcząt w Ignacowie, która została zbudowana w latach 1898–1902 przez architekta Stanisława Adamczewskiego. W latach 1900–1905 studiował architekturę na Politechnice Ryskiej, gdzie przewodniczył korporacji akademickiej Arkonia. Po powrocie z Rygi w 1905 roku objął majątek ojca w Ząbkach, a w czerwcu 1907 roku uczestniczył w trójzaborowym zjeździe polskich pisarzy i publicystów katolickich w Warszawie.

W 1912 roku architekt Tadeusz Tołwiński przygotował projekt budowy w Ząbkach miasta ogrodu dla 8 tysięcy mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej zrealizowano część założenia, tworząc szereg willi, w tym swoją, którą ukończono około 1920 roku. Rodzina Ronikierów przeniosła się z Warszawy do Ząbek między lutym 1912 a wrześniem 1913.

I wojna światowa

Przed wybuchem I wojny światowej przystąpił do Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, ale opuścił je w 1914 roku, prowadząc grupę ziemian sprzeciwiających się prorosyjskiemu kursowi Romana Dmowskiego. W 1915 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Warszawy, wspólnie z Wojciechem Rostworowskim i Marianem Zbrowskim założył proniemieckie Stronnictwo Narodowe, którego stał się przywódcą. Wziął udział w powołaniu Rady Narodowej i na jej inauguracyjnym posiedzeniu 6 września 1915 roku został wybrany do jej Wydziału. Jego żona przebywała wówczas w Moskwie, gdzie urodził się ich trzeci syn, Stefan.

Po rozwiązaniu 12 września 1915 roku przez gubernatora Hansa Beselera Centralnego Komitetu Obywatelskiego, Ronikier rozpoczął tworzenie Rady Głównej Opiekuńczej, która rozpoczęła działalność 1 stycznia 1916 roku. Pełnił funkcję prezesa i kierował Wydziałem Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą. W styczniu 1916 roku uczestniczył w trójzaborowym zjeździe polityków w Krakowie, a w maju wystąpił w obronie Naczelnym Komitecie Narodowym (NKN).

W październiku 1916 roku prezentował kanclerzowi niemieckiemu postulaty utworzenia polskiej Rady Stanu i Departamentu Wojskowego, co miało na celu przygotowanie opinii publicznej na przyjęcie Aktu 5 listopada. Krytykowany za te działania przez obóz niepodległościowy, ustąpił ze stanowiska prezesa RGO w styczniu 1917 roku. Po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku uczestniczył w negocjacjach dotyczących utworzenia polskiej armii.

Okres międzywojenny

W 1919 roku Ronikier opublikował wspomnienia, w których bronił się przed zarzutami o dążenie do pozostawienia ziem zaboru pruskiego Niemcom. Wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego w 1920 roku, jednak z powodu kontuzji nie brał udziału w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza był konsultowany jako ekspert od gospodarki i przesłał memoriał do nowego premiera. W latach 1923/1924 opracował raport postulujący zwrot w polskiej polityce zagranicznej na proangielską. Mimo niepowodzeń, otrzymał misję wypracowania porozumienia z angielskimi sferami finansowymi.

II wojna światowa

Powołanie Rady Głównej Opiekuńczej

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 roku Ronikier organizował spotkania opozycji antysanacyjnej w Warszawie. We wrześniu 1939 roku, po kapitulacji Warszawy, dołączył do Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej. Rozmowy z niemieckimi urzędnikami w październiku 1939 roku dotyczyły współpracy z Niemcami. W grudniu 1939 roku na zebraniu SKSS zdobył warunkowe poparcie dla swojego projektu organizacji pomocy społecznej.

W 1940 roku Ronikier objął stanowisko wiceprezesa Rady Głównej Opiekuńczej, a później został jej prezesem. Jego działalność koncentrowała się na minimalizowaniu strat polskich i oddaleniu ryzyka rewolucji socjalistycznej poprzez współpracę z Niemcami. Jego inicjatywy w RGO budziły kontrowersje i sprzeciw ze strony wielu współpracowników.

Działalność w RGO

Ronikier uruchomił działalność RGO, zainaugurowaną 22 lutego 1940 roku. Udało mu się zdobyć aprobatę rządu polskiego we Francji. W marcu interweniował przeciwko przymusowemu wywozowi Polaków do pracy w Niemczech. Po wezwaniu do Krakowa przez niemieckich urzędników, złożył projekt organizacji wzorowanej na Radzie Głównej Opiekuńczej z I wojny światowej. W czerwcu 1940 roku został prezesem RGO, a wkrótce potem przewodniczył Naczelnej Radzie Opiekuńczej, która koordynowała rozdzielanie pomocy z USA.

W 1943 roku Ronikier zaangażował się w działalność kolaboracyjną, co spotkało się z krytyką. Po kapitulacji powstania warszawskiego przewodniczył kampanii na rzecz wsparcia niemieckiego wysiłku wojennego. W 1944 roku jego działania w RGO były coraz bardziej kontrowersyjne, a on sam został usunięty z kierownictwa organizacji.

Na emigracji

Po wojnie Ronikier wyjechał do Włoch, gdzie dołączył do 2 Korpusu i pracował nad reaktywacją RGO jako instytucji wspierającej uchodźców polskich. W 1947 roku rozformowano 2 Korpus, a Ronikier podróżował po Europie, współpracując z różnymi organizacjami. W 1948 roku osiedlił się w Orchard Lake w Stanach Zjednoczonych, gdzie zmarł 4 września 1952 roku. Jego prochy sprowadzono do Polski i złożono w rodzinnym grobie na warszawskich Powązkach 15 maja 2009 roku.

Życie prywatne

W 1908 roku Ronikier ożenił się z Jadwigą z domu Plater-Zyberk (1882–1954), z którą miał sześcioro dzieci: Janusza (1910–1976), Anielę (1912–1984), Wiktora (1913–1950), Stefana (1915–1987), Henryka (1919–1996) i Edwarda (1921–1961). Jego wnukiem jest Andrzej Szułdrzyński (ur. 1941), były dyrektor generalny Orbisu, a prawnukiem Michał Szułdrzyński, redaktor naczelny „Rzeczypospolitej” od 2024 roku.

Dzieła

  • W świetle prawdy. Kartki z przeżyć ostatnich lat, Gebethner i Wolff, Warszawa 1919.
  • Pamiętniki 1939–1945 (red. i oprac. tekstu Maria Rydlowa), Wyd. Literackie, Kraków 2001, ISBN 83-08-03169-2.

W swoich wspomnieniach z okresu II wojny światowej Ronikier przedstawił współpracę z Niemcami jako „przykład odpowiedzialnego patriotyzmu”.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

  • Henryk H. Bałabuch, „Myśl Niepodległa” o niepodległości. Publicystyka Andrzeja Niemojewskiego z lat 1917–1919, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia”, 64, 2009, s. 115–138.
  • Jehuda J. Bauer, American Jewry and the Holocaust: The American Jewish Joint Distribution Committee, 1939–1945, Detroit: Wayne State University Press, 1981.
  • Włodzimierz W. Bolecki, Ptasznik z Wilna – o Józefie Mackiewiczu. Zarys monograficzny, wyd. III, Kraków: Arcana, 2013.
  • Czesław C. Brzoza, Andrzej Leon A.L. Sowa, Historia Polski 1918–1945, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006, ISBN 83-08-03844-1.
  • Sławomir S. Cenckiewicz, Tadeusz Katelbach. Biografia polityczna (1897–1977), Warszawa: Wydawnictwo LTW, 2005.
  • Eugeniusz E. Duraczyński, Kontrowersje i konflikty 1939–1941, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977.
  • Hans H. Frank, Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, Stanisław S. Płoski (red.), t. 2, Warszawa: Książka i Wiedza, 1970.
  • Andrzej A. Friszke, Dominika Horodyńskiego „uzupełnienia” historyczne, „Więź”, 54 (636), 2011, s. 120–127.
  • Andrzej A. Friszke, Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa: Towarzystwo „Więź”, 2015.
  • Jerzy J. Gapys, Stosunek ziemiaństwa do okupanta niemieckiego w dystrykcie radomskim 1939–1945, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica”, 1, 2001, s. 149–171.
  • Jerzy J. Gaul, Austro-Węgry wobec utworzenia Tymczasowej Rady Stanu w listopadzie 1916 roku, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 24, 2017, s. 85–101.
  • Leon L. Grosfeld, Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
  • Marek M. Hańderek, Konspiracyjna Unia 1940–1945, praca doktorska: Uniwersytet Jagielloński, 2017.
  • Ludwik L. Hass, W ujarzmionej stolicy – bez loży (1831–1905), „Ars Regia”, 8–9, 1994, s. 29–95.
  • Dominik D. Horodyński, Uzupełnienia, „Więź”, 54 (636), 2011, s. 128–135.
  • Henryk H. Jabłoński, Z tajnej dyplomacji Władysława Grabskiego w r. 1924, „Kwartalnik Historyczny”, 63 (4–5), 1956, s. 440–.
  • Jan J. Jakóbiec, Na drodze stromej i śliskiej. Autobiografia socjologiczna, Grzegorz G. Ostasz (red.), Kraków: Barbara, 2005, ISBN 83-921802-4-0.
  • Walentyna W. Korpalska, Władysław Eugeniusz Sikorski. Biografia polityczna, wyd. II, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
  • Bogdan B. Kroll, Rada Główna Opiekuńcza 1939–1945, Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, ISBN 83-05-11404-X.
  • Paweł P. Markiewicz, Unlikely Allies: Nazi German and Ukrainian Nationalist Collaboration in the General Government during World War II, West Lafayette: Purdue University Press, 2021, ISBN 978-1-61249-679-5.
  • Wojciech W. Materski, Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918–1943, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2005, ISBN 83-88490-84-2.
  • Marian M. Orzechowski, Wojciech Korfanty. Biografia polityczna, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
  • Jerzy Zbigniew J.Z. Pająk, Zjazdy Okręgowej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Kielcach w listopadzie 1917 roku, „Między Wisłą a Pilicą”, 1, 2000, s. 305–317.
  • Andrzej A. Pankowicz, Ronikier Adam Feliks, [w:] Emanuel E. Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 32, 1989–1991, s. 18–21.
  • Bertrand M.B.M. Patenaude, The Big Show in Bololand: The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921, Stanford: Stanford University Press, 2002, ISBN 0-8047-4467-X.
  • Piotr P. Siemiński, Profesora Alfreda Wielopolskiego (1905–1996) wkład w rozwój pisarstwa naukowego, „Przegląd Zachodniopomorski”, 63 (2), 2019, s. 55–77.
  • Jarosław J. Tomasiewicz, W poszukiwaniu nowego ładu. Tendencje antyliberalne, autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej i społecznej lat 30. XX w.: piłsudczycy i inni, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2021.
  • Zofia Z. Waszkiewicz, Polityka Watykanu wobec Polski 1939–1945, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  • Jessica J. Werneke, Soviet Photography in America: An Introduction to the New York Public Library’s Revolutionary and Post-Revolutionary Slavic, East European, and Baltic Collection, „Slavic & East European Information Resources”, 2019, s. 1–53, DOI: 10.1080/15228886.2018.1539061.
  • Hal Elliott H.E. Wert, Flight and Survival: American and British Aid to Polish Refugees in the Fall of 1939, „The Polish Review”, 34 (3), 1989, s. 227–248, JSTOR: 25778440.
  • Hal Elliott H.E. Wert, US Aid to Poles under Nazi Domination, 1939–1940, „The Historian”, 57 (3), 1995, s. 511–524, DOI: 10.1111/j.1540-6563.1995.tb02016.x.
  • Zygmunt Z. Woźniczka, Emigracja i podziemie polskie w konfrontacji ze Związkiem Sowieckim po 1945 roku, [w:] Zdzisław Jan Z.J. Kapera (red.), Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej, Kraków: Wydawnictwo Polskiej Akademii Umiejętności, 2004, s. 261–292, ISBN 83-88857-94-0.
  • Mieczysław M. Wrzosek, O próbach poprawy doli ochrzczonych Żydów pod niemiecką okupacją w latach 1939–1945, „Niepodległość i Pamięć”, 18 (1), 2011, s. 73–93.
  • Mieczysław M. Wrzosek, Z dziejów Rady Głównej Opiekuńczej w Generalnej Guberni (1939–1945), „Studia Podlaskie”, 11, 2001, s. 121–146.
  • Czesław C. Żerosławski, Katolicka myśl o ojczyźnie. Ideowo-polityczne koncepcje klerykalnego podziemia 1939–1944, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, ISBN 83-01-07313-6.