Adam Ries, w starej pisowni Riese, znany z jego prac jako Adam Risen (urodzony w 1492; zmarł 30 marca 1559 w Annaberg) – był niemieckim matematykiem.
Życiorys
Data urodzenia jest orientacyjna i została określona na podstawie miedziorytu portretowego dołączonego do jego książki wydanej w 1550 roku, na którym widnieje informacja, że przedstawia Riesa w wieku 58 lat. Niewiele wiadomo o jego rodzinie, dzieciństwie oraz edukacji, co może być efektem zarówno upływu czasu, jak i świadomego działania. Adam Ries w wstępie do zachowanego rękopisu „Coß” z 1524 roku zaznaczył, że przyszedł na świat w Staffelstein, a jego ojciec, młynarz, nosił imię Contz Ries (Contz to miejscowość we Francji), a jego matka, będąca drugą żoną ojca, miała na imię Ewa Kittler.
W 1509 roku, razem z młodszym bratem, uczęszczał do łacińskiej szkoły w Zwickau. Po jej ukończeniu Adam przeniósł się do Erfurtu, gdzie uczył matematyki i napisał dwa podręczniki, które szybko zostały wydane. 22 kwietnia 1517 roku Adam Ries oraz jego brat stawali przed sądem miejskim w Staffelstein w sprawie podziału spadku. W 1522 lub 1523 roku osiedlił się na stałe w górniczym mieście Annaberg. Wkrótce potem stworzył podręcznik algebry pt. „Coß”, który został wydany dopiero w 1992 roku.
W 1525 roku wziął ślub w lokalnym kościele św. Anny z córką Andreasa Leubera, majstra ślusarskiego z Freiberga – Anną. W tym samym roku nabył dom przy Johannisgasse i po złożeniu przysięgi został obywatelem Annabergu. Początkowo pracował jako kontroler rachunków, a później jako księgowy w kopalni, a ostatecznie został regionalnym kontrolerem księgowości, odpowiedzialnym za kilka kopalni. W 1539 roku kupił niewielki folwark z nieużywaną budowlą fortyfikacyjną poza miastem, znaną jako „Riesenburg” (miasto Riesa).
Nie jest do końca jasne, gdzie został pochowany – w Riesenburgu czy Annabergu.
Rodzina
Ries i jego żona mieli przynajmniej osiem dzieci. Adam, Abraham i Jakub zostali matematykami. Abraham był nadwornym matematykiem w Dreźnie na dworze kurfirsta. Isaak przeniósł się do Lipska, gdzie pracował jako mistrz miar i wag. W 1580 roku wydał zbiór tabel i przykładów do przeliczania różnych jednostek pod tytułem Ein neues nutzbar gerechnetes Rechenbuch auf allerley Handtirung nach dem Centner- und Pfundgewicht… auch von allerley Maasz… Durch Isaac Riesen, Burger und Viesirer zu Leipzig. Abraham i Jakub zmarli w 1604 roku. Adam wyjechał w góry Harzu. Ostatni znany syn, Paul, był posiadaczem ziemskim oraz sędzią w Thermalbad Wiesenbad. Trzy córki – Ewa, Anna i Sybilla – wyszły za mąż w rodzinnych stronach. Szacuje się, że do dzisiaj w Rudawach Czeskich żyje około 20 tysięcy potomków Riesa.
Prace
Prace Riesa były pisane i wydawane w języku niemieckim, co przyczyniło się do rozwoju tego języka.
- Rechnung auff der linihen (Erfurt, 1518) – dotycząca podstawowej arytmetyki z użyciem abakusa; druga edycja była przeznaczona dla dzieci.
- Rechenung auff der linihen und federn… (1522, Erfurt 1525) – książka ta była wydawana ponad 100 razy, uczyła arytmetyki oraz magii kwadratów, a przykłady obliczeń oparte były na praktyce handlowej i rzemieślniczej.
- Coß (1524) – podręcznik algebry w rękopisie, omawiający równania liniowe i kwadratowe, również z użyciem symboli; wydany drukiem w 1992 roku.
- Ein Gerechent Büchlein/ auff den Schöffel/ Eimer/ vnd Pfundtgewicht… (rękopis 1533, druk 1536) – dzieło składające się z 116 tabel umożliwiających przeliczanie ilości towarów na ceny, mające na celu ochronę użytkowników przed oszustwami i pomyłkami.
- Rechenung nach der lenge/ auff den Linihen vnd Feder (Lipsk 1550) – syntetyczne ujęcie arytmetyki, zwłaszcza w kontekście dwóch pierwszych tytułów, kładące nacisk na metody ułatwiające obliczenia; do książki dołączono miedziorytowy portret autora.
W podręcznikach Riesa widać pedagogiczne podejście, które nabył podczas pracy w szkole. Ries dążył do przechodzenia od konkretnych przykładów do uogólnień oraz od prostszych do bardziej skomplikowanych zagadnień. Dążył do utrwalenia wiedzy poprzez częste powtórzenia. Zdecydowanie zrezygnował z obliczeń na cyfrach rzymskich, na rzecz dużo praktyczniejszych cyfr arabskich. Z tego powodu często nazywany jest ojcem współczesnej matematyki.
Pomniki
W Annabergu, z okazji 400-lecia urodzin tego wybitnego matematyka, postanowiono ufundować pomnik, którego projekt przygotował artysta Henze z Drezna. Jednak z powodu trudności finansowych, uroczystość odsłonięcia pomnika miała miejsce dopiero 5 listopada 1893 roku. W 1943 roku oryginalny brązowy pomnik został przetopiony na potrzeby hitlerowskiego wojska. Dziesięć lat później na jego miejscu postawiono kopię z piaskowca, która okazała się mało odporna na warunki atmosferyczne, co doprowadziło do wykonania nowej wersji w 1991 roku. Ta z kolei została poważnie uszkodzona w wyniku wandalizmu w 1992 roku. Kolejne odsłonięcie, odbyło się pod kościołem św. Anny, w setną rocznicę odsłonięcia pierwszego pomnika, przy udziale żyjącego potomka uczonego.
Pamięć o Adamie Riesie podtrzymują także tablice pamiątkowe umieszczone w różnych miejscach, a niemiecka poczta wydała dwa znaczki pocztowe upamiętniające jego osobę.
Bibliografia
HansH. Burkhardt HansH., Annaberger Adam-Ries-Büchlein., wyd. 1. Aufl, Halle: Projekte Verlag Halle, 2003, ISBN 3-931950-93-X, OCLC 57285428 (niem.). Brak numerów stron w książce
Rainer Gebhardt (Hrsg.): Die Annaberger Brotordnung von Adam Ries. Adam-Ries-Bund, 2004, ISBN 3-930430-66-5 (niem.)
Georg Gehler i Wolfgang Lorenz: Das Neue Adam-Ries-Nachfahrenbuch. Adam-Ries-Bund, 1997, ISBN 3-930430-06-1 (niem.)