Adam Remigiusz Grocholski

Adam Remigiusz Grocholski (znany również jako Remigiusz Adam Grocholski, pod pseudonimami „Brochwicz”, „Doktor”, „Inżynier”, „Miś”, „Waligóra”), z przybranym nazwiskiem Żukowski (ur. 3 września 1888 w Strzyżawce, zm. 17 marca 1965 w Cannes) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, dwukrotny odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Życiorys

Był synem Tadeusza, ziemianina, oraz Zofii z Zamoyskich. Po ukończeniu gimnazjum w Odessie oraz Wydziału Prawno-Historycznego Uniwersytetu w Petersburgu, przez kilka lat leczył gruźlicę w Zakopanem i Davos.

I wojna światowa

Od lipca 1915 roku pełnił funkcję pełnomocnika Czerwonego Krzyża, będąc oficerem do specjalnych poruczeń namiestnika Kaukazu. W marcu 1917 roku był organizatorem i przewodniczącym zjazdu Związku Wojskowych Polaków w Batumi – Tyflisie (obecnie Tbilisi). Od grudnia tego roku objął stanowisko szefa Oddziału II Sztabu III Korpusu Polskiego w Rosji.

Wojna polsko-bolszewicka

W styczniu 1919 roku został na krótko aresztowany w Warszawie jako przypadkowy uczestnik zamachu stanu gen. Mariana Januszajtisa. Od marca 1919 roku był oficerem służby stałej Wojska Polskiego, na początku jako dowódca szwadronu ciężkich karabinów maszynowych 12 pułku ułanów. Po ukończeniu pierwszego kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego (lipiec–październik 1919) pozostał tam jako tłumacz. Od grudnia tego samego roku był adiutantem XV Brygady Piechoty, a od lipca 1920 roku pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu 6 Armii, biorąc udział w wojnie z bolszewikami. Od września 1920 roku był szefem Oddziału II Sztabu Grupy gen. Władysława Jędrzejewskiego.

Dwudziestolecie międzywojenne

W marcu 1921 roku został szefem oddziału III (operacyjnego) w Dowództwie Obrony Plebiscytu (Naczelnej Komendzie Wojsk Powstańczych) podczas III powstania śląskiego, gdzie był autorem projektu rozkazu operacyjnego nr 1 dotyczącego rozpoczęcia powstania. Wówczas używał pseudonimu „Brochwicz”. Od listopada 1921 roku był inspektorem granicy wschodniej w województwie wołyńskim, a w 1923 roku krótko pracował w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym, później został tłumaczem w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. 21 grudnia 1923 roku został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów jazdy, do 12 pułku ułanów Podolskich, jednocześnie odbył dziesięciomiesięczny kurs w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu. 1 listopada 1924 roku został odkomenderowany do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie na Kurs Doszkolenia. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego 15 października 1925 roku został przydzielony do Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej w Warszawie. Od sierpnia 1926 roku był adiutantem Ministra Spraw Wojskowych Józefa Piłsudskiego. Od 1932 roku dowodził szwadronem, a później był zastępcą dowódcy 1 pułku strzelców konnych. 31 sierpnia 1934 roku przeszedł w stan spoczynku, poświęcając się wtedy pisarstwu i malarstwu.

Był członkiem założycielem Towarzystwa Wiedzy Wojskowej oraz Aeroklubu RP, a także autorem artykułów publikowanych w prasie wojskowej.

II wojna światowa

W trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku zorganizował w połowie września oddział konspiracyjny „Brochwicz”, który od 28 września do końca działań wojennych realizował zadania rozpoznawcze dla SGO „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. W okresie okupacji niemieckiej przewodził organizacji konspiracyjnej „Brochwicz” w Lubelszczyźnie, używając pseudonimów „Brochwicz” i „Miś”. Po podporządkowaniu tej organizacji ZWZ, w kwietniu i maju 1940 roku pozostawał początkowo bez przydziału.

Był członkiem komitetu redakcyjnego „Biuletynu Żołnierskiego”, wydawanego od sierpnia 1940 roku przez TAP, a później Konfederację Zbrojną. Wiosną 1941 roku przedstawił w Komendzie Głównej ZWZ projekt utworzenia organizacji dywersyjnej, która miała działać na tyłach frontu niemiecko-radzieckiego w obliczu przewidywanego konfliktu między III Rzeszą a ZSRR. Od września 1941 roku był szefem sztabu i zastępcą ppłk. Jana Włodarkiewicza, komendanta „Wachlarza”, w stopniu majora dyplomowanego, posługując się pseudonimami „Doktor”, „Inżynier” i „Waligóra”. 11 listopada 1942 roku został mianowany podpułkownikiem rozkazem L21/BP. Po śmierci Włodarkiewicza, od kwietnia-maja 1942 do marca 1943 roku był komendantem „Wachlarza”, mieszkał wówczas przy ulicy Puławskiej 103 pod nazwiskiem Żukowski. W czasie powstania warszawskiego, od 1 września 1944 roku, pełnił funkcję komendanta V Rejonu (Mokotów Dolny) Obwodu Mokotów AK, pod pseudonimem „Waligóra” (całość sił tego rejonu utworzyła pułk „Waligóra”). Został ciężko ranny 25 września, a dwa dni później został wyprowadzony z terenu walk przez łączniczki wraz z cywilami opuszczającymi Mokotów. 29 września 1944 roku awansowano go do stopnia pułkownika.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Po wojnie osiedlił się w Szklarskiej Porębie, a od 1954 roku w Warszawie. Zmarł 17 marca 1965 roku w Cannes i został pochowany na cmentarzu wojskowym w Laskach pod Warszawą.

Rodzina

11 października 1925 roku, w majątku ks. Czetwertyńskich w Suchej Woli na Podlasiu, ożenił się z Barbarą, córką Seweryna Czetwertyńskiego, z którą miał dziesięcioro dzieci: Tadeusza Mikołaja (ur. 1926), Barbarę (ur. 1927), Remigiana (ur. 1928), Michała (ur. 1929–2020), Annę (ur. 1931), Ignacego (ur. 1933), Franciszka (ur. 1934), Włodzimierza (ur. 1936), Piotra (ur. 1938) i Elżbietę (ur. 1940).

Jego młodszy brat, Ksawery Grocholski, był żołnierzem AK i WiN, skazanym w pokazowym procesie w styczniu 1947 roku, a następnie straconym.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 172 (za działalność w konspiracji)
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5244 (1922)
Krzyż Niepodległości (17 marca 1938)
Krzyż Walecznych (pięciokrotnie, po raz 1 i 2 w 1921)

Przypisy

Bibliografia

Grocholski Adam Remigiusz. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.17-1066 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-11-10].

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].

Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.

Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.

Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.

Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.

Biografia Adama Remigiusza Grocholskiego spisana przez wnuka Henryka Grocholskiego.

Remigiusz Adam Grocholski.

Marek Ney-Krwawicz: Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990, s. 434. ISBN 83-211-1055-X.

Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945. T. 1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 75–76. ISBN 83-211-0758-3.