Adam Rayski, właściwie Abraham Rajgrodzki (urodzony 14 sierpnia 1913 w Białymstoku, zmarł 11 marca 2008 w Paryżu) – był uczestnikiem francuskiego ruchu oporu, działaczem Rady Reprezentacyjnej Instytucji Żydowskich we Francji (CRIF) oraz aktywistą na rzecz praw człowieka.
Przed wojną
W młodości angażował się w nielegalną działalność w Komunistycznej Partii Polski (KPP), szybko obejmując odpowiedzialność za propagandę wśród białostockiej młodzieży. Z powodu swojej działalności komunistycznej został wydalony ze szkoły średniej. W 1932 roku wyjechał do Francji, gdzie rozpoczął studia w Wolnej Szkole Nauk Politycznych. W tym kraju aktywnie działał w imigranckich formacjach Main d’œuvre immigrée, w żydowskiej grupie językowej. Uczestniczył w wydawaniu dziennika Nowa prasa w jidysz oraz pisał do gazety Humanité. Od 1934 roku był pełnoetatowym działaczem partyjnym.
Ruch oporu
W 1940 roku Rayski został zmobilizowany i wzięty do niewoli po klęsce Francji. Został osadzony w obozie przejściowym w Nantes, skąd udało mu się uciec do Paryża 14 lipca 1940 roku. Brał udział w tworzeniu żydowskich jednostek wojskowych w ramach imigranckich grup Francs-tireurs et partisans – Main-d’œuvre immigrée (FTP-MOI). W wrześniu 1941 roku objął przywództwo nad całością FTP-MOI. W 1943 roku współtworzył Radę Reprezentacyjną Organizacji Żydowskich we Francji (CRIF), mającą na celu udzielanie wszechstronnej pomocy Żydom, która później przekształciła się w nielegalny Generalny Komitet Obrony Żydów (CGD). Rayski zdołał przetrwać kilka obław policyjnych na jednostki MOI, mimo iż wielokrotnie był bliski aresztowania.
Po wojnie
Po wojnie Rayski postanowił wrócić do Polski, gdzie do 1957 roku współodpowiadał za organizację prasy komunistycznej. Jednak rozczarowanie PZPR skłoniło go do powrotu do Francji w 1957 roku, gdzie zrezygnował z kontaktów z polskimi ugrupowaniami komunistycznymi. Zajął się badaniami historycznymi, koncentrując się na udziale Żydów w ruchu oporu oraz działalności MOI. Przewodniczył kilku organizacjom zrzeszającym ocalonych Żydów, którzy uczestniczyli w ruchu oporu oraz zostali deportowani z Francji podczas II wojny światowej.
Jego syn, Benoît Rayski, również jest historykiem.
Odznaczenia
- Medal Ruchu Oporu
- Krzyż Wojenny
Prace
Publikacje książkowe
- Nos illusions perdues, 1985, éditions Balland.
- Le sang de l’étranger – les immigrés de la MOI dans la Résistance, współautorzy Stéphane Courtois i Denis Peschanski, 1989, éditions Fayard.
- Qui savait quoi ?, współautor Stéphane Courtois, 1989, éditions La Découverte.
- Le choix des Juifs sous Vichy – Entre soumission et résistance, 1992, éditions La Découverte.
- De Gaulle et les Juifs (1940-1944), opublikowane przez l’Union des résistants et déportés juifs de France, Paryż, 1994.
- Le soulèvement du ghetto de Varsovie et son impact en Pologne et en France, współautorzy Georges Wellers, André Kaspi, Bronia Klibanski, Centre de documentation juive contemporaine (CDJC).
Broszury
- Au stand de tir – Le massacre des résistants – Paryż 1942-1944.
- L’affiche rouge. paris.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-19)].
- La rafle du Vélodrome d’hiver.
Przypisy
Bibliografia
- Adam Rayski, modeste héros, L’Humanité, 14 marca 2008.
- Bernard Frederick, Adam Rayski, une „âme de feu”, PNM n° 254, marzec-kwiecień 2008, s. 4.