Adam Rapacki (polityk)

Adam Rapacki

Adam Rapacki (24 grudnia 1909, Lwów – 10 października 1970, Warszawa) był polskim politykiem, ekonomistą oraz dyplomatą. Pełnił funkcję posła na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL w I, II, III i IV kadencji. Był członkiem Biura Politycznego KC PZPR w latach 1948–1954 oraz 1956–1968 (zastępca członka w latach 1954–1956), a także ministrem żeglugi (1947–1950) oraz ministrem szkół wyższych i nauki (1950–1956). W latach 1956–1968 był ministrem spraw zagranicznych. Uznawany za budowniczego Polski Ludowej, jest autorem projektu stopniowego rozbrojenia konwencjonalnego i utworzenia strefy bezatomowej, znanego jako plan Rapackiego.

Życiorys

Przed wojną

Adam Rapacki urodził się jako syn Mariana, działacza ruchu spółdzielczego, i Marii z Dobrzańskich. Po rozpoczęciu I wojny światowej rodzina przeniosła się do Piotrkowa Trybunalskiego, a w 1919 roku do Warszawy. W latach 1920–1929 uczęszczał do Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie, a następnie studiował w Wyższej Szkole Handlowej w latach 1929–1932. W czasie studiów aktywnie angażował się w lewicowe organizacje młodzieżowe. W 1931 roku wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, gdzie sympatyzował z „centrowym” nurtem organizacji, opierającym się na zasadach austromarksizmu. Pracował także w Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po ukończeniu studiów w 1932 roku opublikował pracę dyplomową pt. Podstawy spółdz. ruchu spożywców w Polsce i jej możliwości rozwojowe w „Spółdzielczym Przeglądzie Naukowym” (1933 nr 9 i 10). W latach 1933–1934 ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 28 Dywizji Piechoty, a następnie odbył praktykę w 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej. W 1934 roku rozpoczął pracę zawodową w Spółdzielczym Instytucie Naukowym w Warszawie, kontynuując działalność w ZNMS, gdzie został członkiem zarządu warszawskiego. Uczestniczył w starciach z Obozem Narodowo-Radykalnym oraz organizował demonstracje. W latach 1934–1938 publikował artykuły na temat spółdzielczości, analizując m.in. rolę ideologii w ruchu spożywców oraz działalność gospodarczych spółdzielni w różnych miastach. Od października 1937 do czerwca 1938 przebywał na stypendium we Włoszech, gdzie zbierał materiały o ruchu spółdzielczym. W końcu 1938 roku zdobył tytuł magistra nauk ekonomicznych, a 1 marca 1939 podjął pracę w Instytucie Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, jako kierownik oddziału rolnictwa.

Wojna

Po mobilizacji 24 sierpnia 1939 roku, Rapacki brał udział w wojnie obronnej jako podporucznik rezerwy i dowódca plutonu w 1 Kompanii Strzeleckiej 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Został wzięty do niewoli 22 września 1939 roku i spędził cały okres II wojny światowej w obozach jenieckich. Mieszkał w obozach XVIII A w Lienzu, II C Woldenberg, II B w Arnswalde, II D w Gross-Born oraz VI B w Dössel. W obozach prowadził działalność oświatową, artystyczną, publicystyczną i polityczną, organizując koła zagadnień społecznych oraz pisząc dla obozowych gazet. W Woldenbergu był jednym z założycieli koła ekonomistów, a w Arnswalde grupy, która zrzeszała komunistów, socjalistów i ludowców. Organizował kursy i wykłady, w tym kurs urbanistyki oraz historii sztuki, w którym uczestniczyło około 280 osób. W obozie w Dössel redagował tygodnik „Siedem Kresek w Kalendarzu” oraz wygłaszał wykłady z zakresu prawa i ekonomii.

Po II wojnie światowej

Po uwolnieniu z obozu 1 kwietnia 1945 roku, krótko sprawował pieczę nad obozem włoskich oficerów i żołnierzy, a w lipcu 1945 wrócił do Polski. Początkowo mieszkał w Poznaniu, a następnie w Łodzi, gdzie rozpoczął pracę w biurze Komisji Planowania i Spółdzielczości. Miesiąc później objął stanowisko kierownika Referatu Polityki Spółdzielczej w „Społem” Związku Gospodarczego Spółdzielni RP. W grudniu 1945 roku stanął na czele Biura Prezydialnego „Społem”, które zajmowało się planowaniem i polityką gospodarczą w spółdzielczości. Dzięki jego staraniom 8 marca 1946 roku podpisano umowę o połączeniu „Społem” z Związkiem Samopomocy Chłopskiej.

W sierpniu 1945 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie organizował kursy oraz wygłaszał wykłady na tematy gospodarcze. Po przeniesieniu się do Warszawy w styczniu 1946 roku, angażował się w prace doradcze przy Centralnym Komitecie Wykonawczym PPS. Zajmował się także rolą ruchu spółdzielczego w transformacjach społecznych i gospodarczych Polski. Wraz z innymi działaczami socjalistycznymi, którzy powrócili z obozów, został 25 sierpnia 1946 roku dokooptowany do Rady Naczelnej oraz Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Przygotowywał również kampanię wyborczą do Sejmu Ustawodawczego. W wyborach z 19 stycznia 1947 roku zdobył mandat poselski. Od 16 kwietnia 1947 roku był ministrem żeglugi, a tego samego dnia objął stanowisko sekretarza CKW PPS, odpowiadając za politykę gospodarczą partii. W 1948 roku został członkiem Komisji Politycznej CKW PPS, a po zjednoczeniu partii wszedł do Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR, gdzie zasiadał do 16 marca 1954 roku. Ponownie został członkiem BP od 28 lipca 1956 do 15 listopada 1968 roku, zaliczany do grupy „centrowej” w PZPR.

Na stanowisku ministra żeglugi do 15 maja 1950 roku koncentrował się na odbudowie gospodarki morskiej. Następnie, od 15 maja 1950 do 27 kwietnia 1956 roku, pełnił funkcję ministra szkół wyższych i nauki, wspierając I Kongres Nauki Polskiej w 1951 roku oraz kierując Centralną Komisją Kwalifikacyjną kadr naukowych. W 1956 roku objął stanowisko ministra spraw zagranicznych.

2 października 1957 roku przedstawił na forum ONZ propozycję stworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej, znaną jako Plan Rapackiego. W 1964 roku postulował zwołanie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a w 1965 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Brał udział w pracach Doradczego Komitetu Politycznego Państw-Stron Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. W 1966 roku został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. Wycofał się z życia politycznego w czasie wydarzeń marcowych 1968 roku, protestując przeciwko prześladowaniom osób żydowskiego pochodzenia.

Adam Rapacki został pochowany z honorami wojskowymi w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A28-tuje-15). W jego pogrzebie uczestniczyli członkowie najwyższych władz PRL, w tym I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka oraz premier Józef Cyrankiewicz.

Ordery i odznaczenia

  • Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)
  • Order Sztandaru Pracy I klasy
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej
  • Medal Komisji Edukacji Narodowej (1967)
  • Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)
  • Medal „100-lecie sportu polskiego” (1968)
  • Złota odznaka związkowa Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego (1955)
  • Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1960)
  • Złota Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego (1967)
  • Order Ludowej Republiki Bułgarii I stopnia (1967)
  • Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia)
  • Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii (1964)
  • Krzyż Wielki Orderu Narodowego Zasługi (Francja, wrzesień 1967)
  • Wielka Wstęga Orderu Portretu Władcy (Iran, 1965)
  • Order Flagi Narodowej I stopnia (KRLD, 1954)
  • Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (1965)
  • Honorowe członkostwo oraz Medal Prawa i Pokoju Meksykańskiej Akademii Prawa Międzynarodowego (1968)

Życie prywatne

Adam Rapacki był dwukrotnie żonaty: z Alicją ze Stępnowskich oraz z Krystyną z Zańskich primo voto Rudzką. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Joannę, historyk literatury serbsko-chorwackiej. Jego drugą córką (przybraną, de facto pasierbicą) jest Maria Wierzbicka, historyk historiografii.

Przypisy

Bibliografia

  • Polski Słownik Biograficzny, t. XXX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987.
  • Informacje w BIP IPN.
  • Profil na stronie Biblioteki Sejmowej.

Linki zewnętrzne

  • Nota biograficzna na stronie IPN
  • Zarządzenie zastępcze nr NPII.4131.4.25.2018 Wojewody Śląskiego z dnia 16 lutego 2018 r. w sprawie zmiany nazwy ulicy „Adama Rapackiego” na: „Obrońców Poczty Gdańskiej”