Adam Przyboś

Adam Wiktor Przyboś

Adam Wiktor Przyboś (ur. 23 grudnia 1906 w Rzeszowie, zm. 14 sierpnia 1990 w Krakowie) był polskim historykiem, specjalistą w zakresie dziejów nowożytnych XVI–XVIII wieku, pedagogiem, działaczem społecznym oraz profesorem Polskiej Akademii Nauk, Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Życiorys

W 1925 roku ukończył II Państwowe Gimnazjum w Rzeszowie, zdając egzamin dojrzałości. Następnie studiował historię (pod okiem Władysława Konopczyńskiego) oraz romanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie studiów pełnił funkcję wiceprezesa Koła Historyków Studentów UJ. Doktorat uzyskał w 1930 roku. W latach 1930–1932 pracował jako nauczyciel w gimnazjach krakowskich, a następnie, w latach 1932–1936, uczył w I i II Gimnazjum w Rzeszowie, gdzie prowadził zajęcia z języka francuskiego i niemieckiego.

Na podstawie rozporządzenia Ministra WRiOP, na początku 1937 roku, został mianowany nauczycielem w II Państwowym Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Tarnopolu, gdzie założył Podolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz opublikował swoją pierwszą książkę. Po wojnie osiedlił się w Krakowie, gdzie dzięki Konopczyńskiemu związał się z PAU, zajmując stanowisko bibliotekarza i kustosza zbiorów Pracowni Historycznej (1947–1951). Po jej likwidacji, aż do 1964 roku, pracował w Polskiej Akademii Nauk, kierując Pracownią Bibliografii Historii Polski. Od 1950 roku był związany z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Krakowie, gdzie awansował kolejno na lektora, wykładowcę, docenta (1954), profesora nadzwyczajnego (1961) oraz profesora zwyczajnego (1971). W latach 1962–1972 pełnił funkcję prorektora WSP ds. nauczania, a także kierował Katedrą Historii Powszechnej (1963–1971), Zakładem Historii Starożytnej i Średniowiecznej (1971–1977) oraz Instytutem Historii (1974–1977). W 1977 roku przeszedł na emeryturę.

Jego badania koncentrowały się na historii politycznej XVII wieku oraz edycji źródeł. Był współpracownikiem Polskiego Słownika Biograficznego, gdzie stworzył biogramy postaci takich jak Fryderyk Wilhelm, Fryderyk Kazimierz Kettler, Michał Kazimierz Pac oraz Aleksander Koniecpolski.

Przyboś wzorował się na metodach naukowych swoich przedwojennych nauczycieli, Władysława Konopczyńskiego i Stanisława Kutrzebę. Podkreślał znaczenie literackiego wymiaru źródeł historycznych, doceniając warsztat historyków literatury, Wincentego Danka i Antoniego Jopka, związanych z krakowską WSP. W jego dorobku znajduje się siedmioro doktorów oraz 510 magistrów. Wśród jego uczniów byli Zdzisław Budzyński i Józef Półćwiartek, a także Joanna Bąkowa, której praca doktorska (opublikowana pośmiertnie) dotyczyła szlachty województwa krakowskiego w latach 1661–1667.

Był bratem pedagoga Stefana Przybosia oraz bratankiem poety Juliana Przybosia, którego listy oraz twórczość młodzieńcza przygotował do druku, dodając zarys historii rodziny. Jego córka to zoolog Ewa Przyboś-Razowska, a syn historyk Kazimierz Przyboś.

Adam Wiktor Przyboś spoczywa na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XIVA-11-1).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1969)
Złoty Krzyż Zasługi (1956)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (26 marca 1955)
Złota Odznaka ZNP (1959)

Główne prace

Publikacje książkowe

Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936.
Powstanie chłopskie w starostwie lanckorońskim i nowotarskim w r. 1670, Kraków 1953.
W latach potopu. Walka narodu polskiego z najazdem szwedzkim w latach 1655–1660, Warszawa 1956.
Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji, Kraków 1977 (przekład niemiecki: Lipsk 1988).
Michał Korybut Wiśniowiecki 1640–1673, Kraków 1984.
(z Michałem Rożkiem) Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej i artystycznej w XVII stuleciu, Warszawa 1989.
Wspomnienia rzeszowianina 1906–1939, Rzeszów 1999.

Wydania źródeł

Materiały do powstania Kostki Napierskiego 1651 r., Wrocław 1951.
Dwa pamiętniki z XVII wieku: Jana Cejrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyńskiego, Wrocław 1954.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. II (1621–1660), Wrocław 1955; t. III (1661–1673), Wrocław 1959; t. IV (1674–1680), Wrocław 1963; t. V (1681–1696), Wrocław 1984.
Akta radzieckie rzeszowskie 1591–1634, Wrocław 1957.
(z Romanem Żelewskim) Dyplomaci w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVI i XVIII stulecia, Kraków 1959.
Merkuriusz Polski, Kraków 1960.
(z Romanem Żelewskim) Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, Wrocław 1963.
(z Romanem Żelewskim) Albrecht Stanisław Radziwiłł, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632–1650, 4 t., Kraków 1968–1974; wersja polska: Pamiętnik o dziejach w Polsce, 3 t., Warszawa 1980.
(z Kazimierzem Przybosiem) Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r. wraz z aktem konfederacji, Wrocław 1972.
Listy Juliana Przybosia do rodziny, 1921–1931, Kraków 1974.
Wielka legacja Wojciecha Miaskowskiego do Turcji w 1640 r., Warszawa 1985.
(z Kazimierzem Przybosiem) Stanisław Dunin-Karwicki, Dzieła polityczne z początku XVIII wieku, Wrocław 1992.

Ważniejsze artykuły

Powstanie Kostki Napierskiego 1651 r., „Wierchy” 20 (1950/1951), s. 56–92.
Rzeszów na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. Franciszek Błoński, Warszawa 1958, s. 63–158.
Akademia Krakowska w drugiej połowie XVII w., [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, red. Kazimierz Lepszy, t. 1, Kraków 1964, s. 309–351.
Miasto Jasło w latach 1648–1772, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, red. Józef Garbacik, Kraków 1964, s. 258–298.
Eryk Dahlbergh, szwedzki pamiętnikarz (1625–1703), „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie – Prace Historyczne” 43/6 (1972), s. 189–210.

Przypisy

Bibliografia

AgnieszkaA. Winiarska AgnieszkaA., Pamięci Joanny Bąkowej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Historyczne”, 52 (7), 1974, s. 308.
FeliksF. Kiryk FeliksF., HenrykH. Żaliński HenrykH., Instytut Historii, [w:] Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, ZygmuntZ. Ruta (red.), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1981, s. 119–146.
ZygmuntZ. Ruta ZygmuntZ., Władze uczelni, [w:] Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, ZygmuntZ. Ruta (red.), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1981, s. 32–37.
JózefJ. Duk JózefJ., Korespondencja literacka Juliana Przybosia. Cz. I: duże zespoły opublikowane, „Prace Polonistyczne”, 43, 1987, s. 299–324, ISSN 0079-4791.
WiesławW. Bieńkowski WiesławW., Przyboś Adam, [w:] Słownik historyków polskich, Maria-ProsińskaM.P. Jackl (red.), Warszawa 1994, s. 430.
KazimierzK. Karolczak KazimierzK., Adam Przyboś w oczach najmłodszego wychowanka, „Konspekt. Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie]”, 14–15, 2003, s. 42–46, ISSN 1509-6726.
TadeuszT. Ochenduszko TadeuszT., Leksykon nauczycieli i wychowanków I Gimnazjum i Liceum w Rzeszowie urodzonych pomiędzy XVII wiekiem a 1945 rokiem [online], 2015 [zarchiwizowane z adresu 2019-01-29].
Przyboś Adam, [w:] Bibliografia publikacji pracowników Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie (1968–1970), Kraków 1972, s. 72–74.