Adam Proń

Adam Bogusław Proń (urodzony 7 października 1951 roku w Sosnowcu) to polski chemik, który specjalizuje się w chemii fizycznej oraz chemii materiałów. Jest profesorem i nauczycielem akademickim na Politechnice Warszawskiej.

Życiorys

W 1969 roku ukończył IV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Sosnowcu, a w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, które zakończył w 1974 roku. Po ukończeniu studiów zaczął pracę na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. W 1977 roku został wysłany na studia doktoranckie na Uniwersytecie Pensylwanii w Filadelfii. W 1980 roku uzyskał tytuł doktora filozofii w dziedzinie chemii (PhD in chemistry) za pracę zatytułowaną „Highly conducting derivatives of polyacetylene, poly(p-phenylene) and graphite”. W ramach swoich badań uczestniczył w pionierskich pracach nad polimerami przewodzącymi, za które jego promotor, profesor Alan G. MacDiarmid, otrzymał Nagrodę Nobla z chemii w 2000 roku. Po powrocie do Polski w 1981 roku kontynuował badania nad syntezą i mechanizmami domieszkowania polimerów przewodzących na Politechnice Warszawskiej. W latach 1984-1985 odbył staż naukowy na Uniwersytecie Nantejskim we Francji. Habilitację uzyskał w 1988 roku na Politechnice Warszawskiej, prezentując pracę „Oxidative intercalation in selected low-dimensional systems”. Po habilitacji rozpoczął pracę na pełnym etacie na Wydziale Inżynierii Materiałowej i Ceramiki AGH, zmniejszając zatrudnienie na Politechnice Warszawskiej do ½ etatu. W latach 1991-1993 pracował również w kalifornijskim przedsiębiorstwie UNIAX Corporation (później przejętym przez DuPonta) jako doradca, gdzie blisko współpracował z innym laureatem Nagrody Nobla, Alanem J. Heegerem. W 1994 roku otrzymał tytuł profesora nauk chemicznych. W 1996 roku zrezygnował z pracy w AGH, a w 1998 roku przyjął ofertę zatrudnienia w francuskim Komisariacie ds. Energii Atomowej i Energii Alternatywnych (CEA) w Grenoble, jednocześnie kontynuując pracę w Politechnice Warszawskiej w wymiarze ¼ etatu. W latach 90. prowadził badania w dwóch głównych obszarach: (i) otrzymywania przetwarzalnych z roztworu i przetwarzalnych termicznie polimerów przewodzących oraz (ii) zastosowania domieszkowanych polimerów przewodzących jako nowego typu katalizatorów konwersji alkoholi i utleniania olefin. Za opracowanie przetwarzalnych polimerów przewodzących prąd elektryczny otrzymał w 2002 roku Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, znaną jako „Polski Nobel”.

Od 1998 roku, będąc we Francji, znacząco zmienił swoje zainteresowania badawcze. W Komisariacie ds. Energii Atomowej i Energii Alternatywnych rozpoczął badania nad preparatyką, funkcjonalizacją i zastosowaniami nanokryształów półprzewodników nieorganicznych (kropek kwantowych) w elektronice, optoelektronice oraz technologiach biomedycznych, co doprowadziło do uzyskania w 2023 roku Nagrody Nobla w tej dziedzinie. Prowadził również prace związane z półprzewodnikami organicznymi, skupiając się zarówno na badaniach podstawowych, jak i ich zastosowaniach w elektronice organicznej, co zaowocowało międzynarodowymi patentami. W 2011 roku otrzymał Medal im. Jana Zawidzkiego, najwyższe odznaczenie Polskiego Towarzystwa Chemicznego w dziedzinie chemii fizycznej.

W 2012 roku zakończył pracę w Komisariacie ds. Energii Atomowej i Energii Alternatywnych i przeszedł na emeryturę, jednocześnie podejmując pracę na Politechnice Warszawskiej w pełnym wymiarze godzin. Dzięki subwencji badawczej Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (program TEAM) stworzył na Wydziale Chemicznym PW grupę badawczą zajmującą się syntezą i funkcjonalizacją niestechiometrycznych trój- i czteroskładnikowych nanokryształów półprzewodników nieorganicznych, które nie zawierają toksycznych metali (Ag-In-Zn-S; Cu-Fe-S(Se); Cu-Zn-Sn-S) oraz ich zastosowaniem jako fotokatalizatorów i materiałów termoelektrycznych. Rozwinął także badania dotyczące syntezy mało- i wielkocząsteczkowych półprzewodników organicznych do zastosowań w organicznych tranzystorach polowych i organicznych diodach elektroluminescencyjnych. W 2019 roku otrzymał Medal im. Jędrzeja Śniadeckiego, najwyższe wyróżnienie przyznawane przez Polskie Towarzystwo Chemiczne chemikom działającym w Polsce. W 2024 roku został uhonorowany Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za całokształt swojej 50-letniej działalności naukowej.

Adam Proń jest ojcem Bartłomieja Pronia, chirurga dziecięcego, oraz Marii z Niepielskich, dentystki. Jest żonaty z Anną z Małeckich i ojcem dwóch córek: Jadwigi Proń-Dąbrowskiej, lekarki, oraz Anny Proń-Adamskiej, nauczycielki języka francuskiego. Jest również dziadkiem Mai Dąbrowskiej, Natalii Dąbrowskiej oraz Gabrieli Adamskiej.

Dokonania publikacyjne i kształcenie kadry naukowej

Jest autorem i współautorem ponad 350 artykułów naukowych oraz kilku rozdziałów w książkach. Wspólnie z prof. Anną Chorążewską napisał książkę „Intellectual Property Rights and Scientific Authorship: Legal and Ethical Considerations Case Study in Hard Sciences and Natural Sciences”. Od 2008 roku pełni funkcję redaktora czasopisma Synthetic Metals, które skupia się na elektroaktywnych materiałach organicznych i węglowych, wydawanego przez oficynę Elseviera.

Wypromował 16 doktorów nauk chemicznych (7 w Polsce i 9 we Francji), wśród których znajdują się późniejsi profesorowie, takie jak Magdalena Hasik i Jadwiga Laska.

Od ponad 30 lat angażuje się w działalność publicystyczną, publikując artykuły w takich czasopismach jak „Gazeta Wyborcza”, „Polityka”, „Przegląd” oraz „Forum Akademickie”.

Nagrody i wyróżnienia

2002 – Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk technicznych

2011 – Medal Jana Zawidzkiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego

2019 – Medal Jędrzeja Śniadeckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego

2024 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za całokształt 50-letniej działalności naukowej.

Wybrane publikacje

Peter P. Reiss, Joël J. Bleuse, Adam A. Pron, Highly Luminescent CdSe/ZnSe Core/Shell Nanocrystals of Low Size Dispersion, „Nano Letters”, 2 (7), 2002, s. 781–784, DOI: 10.1021/nl025596y [dostęp 2025-02-13] (ang.).

Adam A. Pron i inni, Electroactive materials for organic electronics: preparation strategies, structural aspects and characterization techniques, „Chemical Society Reviews”, 39 (7), 2010, s. 2577, DOI: 10.1039/b907999h [dostęp 2025-02-13] (ang.).

Antoine de A. Kergommeaux i inni, Surface Oxidation of Tin Chalcogenide Nanocrystals Revealed by 119Sn–Mössbauer Spectroscopy, „Journal of the American Chemical Society”, 134 (28), 2012, s. 11659–11666, DOI: 10.1021/ja3033313 [dostęp 2025-02-13] (ang.).

Piotr P. Bujak i inni, Polymers for electronics and spintronics, „Chemical Society Reviews”, 42 (23), 2013, s. 8895, DOI: 10.1039/c3cs60257e [dostęp 2025-02-13] (ang.).

Monika M. Sobiech i inni, Semiconductor nanocrystal–polymer hybrid nanomaterials and their application in molecular imprinting, „Nanoscale”, 11 (25), 2019, s. 12030–12074, DOI: 10.1039/C9NR02585E [dostęp 2025-02-13] (ang.).

Patrycja P. Kowalik i inni, Ag–In–Zn–S Quaternary Nanocrystals Prepared from InCl2 Precursor: Photophysical and Spectroscopic Properties and Application as Visible Light Photocatalysts of Aromatic Aldehyde Photoreduction, „Chemistry of Materials”, 35 (16), 2023, s. 6447–6462, DOI: 10.1021/acs.chemmater.3c01199 [dostęp 2025-02-13] (ang.).