Adam Penkalla

Adam Roman Penkalla (ur. 17 listopada 1944 w Ostrowcu Świętokrzyskim, zm. 24 lipca 2003 w Radomiu) – polski historyk, archiwista, dziennikarz oraz pedagog.

Życiorys

Urodził się w rodzinie inteligenckiej, jako syn Ludwika i Marii z domu Lipy. W Ostrowcu Świętokrzyskim zakończył edukację w szkole podstawowej oraz liceum ogólnokształcącym.

Ukończył historię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1968 roku, gdzie pod kierunkiem prof. Jerzego Kłoczowskiego napisał pracę magisterską zatytułowaną Reforma duchowieństwa świeckiego w raportach nuncjusza apostolskiego Jana Andrzeja Caligariego (1578–1581). W latach 1968–1972 pracował w Katedrze Historii Kultury Polskiej w Sekcji Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. W 1969 roku korzystał ze stypendium naukowego na uniwersytetach w Groningen oraz Louvain. Od 1972 roku osiedlił się w Kielcach, gdzie początkowo pracował jako dziennikarz w „Słowie Powszechnym”. W 1974 roku ukończył studia podyplomowe z zakresu dziennikarstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, pisząc pracę dyplomową na temat Dziennikarz historykiem czasu krótkiego. W latach 1975–1976 był pracownikiem Archiwum Państwowego w Kielcach, w oddziale zajmującym się zbiorami po 1945 roku.

Od 1976 roku pracował w Oddziale w Kielcach Państwowego Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytków (przekształconego później w Pracownię Konserwacji Zabytków w Kielcach). Zajmował różne stanowiska, zaczynając jako starszy konsultant w Pracowni Naukowo-Historycznej, a od 1991 roku jako główny specjalista w Pracowni Historyczno-Etnograficznej. W latach 1988–1993 był kierownikiem działu w Biurze Badań i Konserwacji Zabytków w Radomiu. W ramach swoich obowiązków prowadził badania dotyczące zabytków żydowskich w regionie (1983) oraz odbył staż w École Pratique des Hautes Études w Paryżu (1987). W latach 1989–1990, podczas pobytu w Rydze, poszukiwał dokumentacji historycznej Konwentu Świętego Ducha, który był wówczas restaurowany przez PKZ. Do 2002 roku współpracował z służbą ochrony zabytków w Radomiu i był członkiem zespołu, który opracował Studium historyczno-urbanistyczne śródmieścia Radomia (1998) dla Miejskiej Pracowni Urbanistycznej. Od 1985 roku brał aktywny udział w pracach Radomskiego Towarzystwa Naukowego, organizując wiele sesji naukowych i okresowo pełnił funkcję przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego.

W 1984 roku obronił doktorat na temat Ludność żydowska na Kielecczyźnie w połowie XIX wieku (1815–1862) w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, pod kierunkiem prof. Artura Eisenbacha. Od 1992 roku, aż do swojej śmierci, pracował jako adiunkt w Instytucie Historii Akademii Świętokrzyskiej, obecnie Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Prowadził również zajęcia na Politechnice Radomskiej. Od 1993 roku przygotowywał rozprawę habilitacyjną Asymilacja i akulturyzacja ludności żydowskiej mieszkającej na terenie guberni radomskiej w latach 1867–1914. Jego badania koncentrowały się na historii społeczno-gospodarczej Żydów w Polsce w XIX i XX wieku, a także na inwentaryzacji cmentarzy żydowskich i zabytków kultury judaistycznej.

Penkalla był członkiem wielu organizacji, w tym Polskiego Towarzystwa Studiów Żydowskich, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej, Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. Był również członkiem korespondentem Obscestva Evrejskoe nasledie w Moskwie oraz International Survey of Jewish Monuments Jewish Heritage Research Center w Syracuse (USA). Współpracował z Żydowskim Instytutem Historycznym oraz innymi międzynarodowymi ośrodkami badawczymi. Uczestniczył w pracach dotyczących organizacji Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.

W 1978 roku ożenił się z nauczycielką Dorotą (1949–2020). Mieli syna Dawida (ur. 1979), który jest informatykiem oraz zapalonym alpinistą. Zmarł nagle na skutek szybko postępującej choroby i został pochowany obok żony na Cmentarzu Komunalnym w Radomiu.

Wybrane publikacje

  • Kwestia żydowska w Polsce w dobie Sejmu Wielkiego, „Więź”, 1967, nr 11–12, s. 130–147
  • Żydowskie kolonie rolnicze w guberni radomskiej w połowie XIX wieku, „Kieleckie Studia Historyczne”, 1977, t. 1
  • Synagoga w Chmielniku, „Fołks-Sztyme”, 1980, nr 46, s. 11
  • Inwentaryzacja cmentarzy żydowskich na terenie Polski, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1982, nr 1, s. 163–164
  • Mauzoleum Legionistów w Laskach, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1985, t. 22, s. 34–36
  • Struktura zamożności Żydów opatowskiego dozoru bożniczego w połowie XIX wieku, w: Opatów. Materiały z sesji 700-lecia miasta, pod red. Feliksa Kiryka, Sandomierz 1988
  • Problemy ewidencji i ochrony cmentarzy żydowskich na terenie województw kieleckiego, radomskiego i tarnobrzeskiego, „Rocznik Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków” 1985, nr 1, s. 66–80
  • Walor cmentarzy żydowskich, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1985, t. 22, nr 3–4, s. 119-132
  • Żydowskie ślady w województwie radomskim, „Radomir” 1987, nr 5, s. 19–24
  • The Socio-Kultural Integration of the Jewish population in the Province of Radom 1815-1862, „Polin. A Journal of Polish-Jews Studies”, t. 3, 1988
  • Gmina i cmentarz żydowski w Szydłowcu, „Ochrona Zabytków” nr 42/2 (165), 1989, s. 128–140
  • The „Przytyk Incidents” of 9 March 1936 from Archival Documents, „Polin”. Vol. 5: 1990 s. 327–359
  • Żydzi na terenie guberni radomskiej w latach 1815–1862, Radom 1991.
  • Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
  • (współautor Jerzy Szczepański), Katalog rysunków architektonicznych z akt Dyrekcji Ubezpieczeń w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach, Warszawa 1993
  • Żydowskie ugrupowania i stronnictwa polityczne w Polsce (I półrocze 1925), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1993, nr 1/2 (165/166), s. 119–120
  • (współautor Jürgen Hensel), Cmentarze I wojny światowej w województwie radomskim, Radom 1994
  • Akta personalne rabinów guberni radomskiej z lat 1867-1914, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce”, 1994, R. 45, nr 1–3 s. 141-150
  • Z problematyki zmiany wyznania wśród Żydów na terenie guberni radomskiej w latach 1867–1914, w: „Naród i religia”. Materiały z sesji naukowej, red. Tadeusz Stegner, Warszawa 1994
  • Problematyka konserwatorska cmentarzy żydowskich w Kieleckiem i Radomskiem, w: Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej, pod red. Jerzego Woronczaka, Wrocław 1995
  • Źródła do dziejów rabinów w Królestwie Polskim na przykładzie guberni radomskiej, „Studia Kieleckie”, 1995, nr. 1, s. 21–26
  • Opactwo w Sieciechowie, „Spotkania z zabytkami” nr 11, listopad 1995, s. 20–21
  • (współautorzy: Waldemar R. Brociek, Regina Renz), Żydzi ostrowieccy: zarys dziejów, Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne 1996.
  • (współautor Jerzy Szczepański), Rodzina księdza Piotra Ściegiennego w świetle nieznanych źródeł, w: Ksiądz Piotr Ściegienny – epoka, dzieło, pokłosie, red. Wiesław Caban, Kielce 1996, s. 137–141.
  • Rabini na terenie guberni radomskiej w XIX wieku (1815-1914). Próba charakterystyki, w: Między Odrą a Dnieprem. Wyznania i narody, red. Tadeusz Stegner, Gdańsk 1997
  • Rabbis in the Radom Province in the 19th Century (1815-1914), „Acta Poloniae Historica” t. 76, 1997, s. 78–79
  • Żydzi szydłowieccy 1795–1914, [w:] Żydzi szydłowieccy. Materiały z sesji popularnonaukowej 22 lutego 1997 r., red. Jacek Wijaczka, Szydłowiec 1997.
  • Opinie o antyżydowskich wystąpieniach w Kielcach w dniach 11 i 12 listopada 1918 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1998, nr 3, s. 55–69.
  • Cmentarz rzymskokatolicki w Szydłowcu, w: Z dziejów parafii szydłowieckiej. Materiały sesji popularnonaukowej, red. Jacek Wijaczka, Szydłowiec 1998.
  • Akta dotyczące Żydów w radomskim Archiwum Państwowym (1815–1950), oprac. Adam Penkalla, Jerusalem: The Central Archives for the History of the Jewish People – Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny 1998.
  • O rabinach, absolwentach Warszawskiej Szkoły Rabinów, w Christianitas et acttura Europae. Księga jubileuszowa prof. Jerzego Kłoczowskiego, pod red. H. Gapskiego, cz. 1 Lublin 1998
  • Nekropolie ewangelickie w Radomskiem, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1999, t. 33, s. 181–192
  • „Opis biegu życia” rabinów guberni radomskiej w okresie Królestwa Polskiego, „Kieleckie Studia Historyczne” t. 15, 1999, s. 169–182
  • Cmentarz prawosławny w Radomiu, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2000, t. 35, s. 27–35
  • Poles and Jews in the Kielce Region and Radom, April 1945–February 1946, „Polin” Studies in Polish Jewry Volume 13 – Focusing on the Holocaust and its Aftermath, edited by Antony Polonsky, 2000, pp. 236–252
  • (redakcja) …et quorum pars magna fui… : księga pamiątkowa poświęcona profesorowi Zbigniewowi Janowi Góralskiemu, pod red. Wojciecha Kalwata i Adama Penkalli, Kielce: Wydaw. Akademii Świętokrzyskiej 2003.
  • Władze o obecności Żydów na terenie Kielecczyzny w okresie od wkroczenia Armii Czerwonej do pogromu kieleckiego, „Kwartalnik Historii Żydów Polskich” t. 208, 2003, s. 557–578
  • Zespół zamkowy w Radomiu, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2004, t. 39, s. 59–74
  • (współautorzy: Jerzy Z. Pająk, Jerzy Szczepański) Słownik biograficzny XIX wieku, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2005.
  • (współautor Wojciech Stan) Nekropolie Radomia, Radom 2008
  • Był również autorem biogramów w Świętokrzyskim Słowniku Biograficznym, t. 2, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2009
  • Pełna bibliografia prac Adama Penkalii – Zbigniew Bednarek, Bibliografia prac doktora Adama Penkalli z lat 1967–2005, w: Czas daleki, czas bliski, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2007 s. 11–19.

Odznaczony i wyróżniony

  • Srebrny Krzyż Zasługi (1988)
  • odznaka „Za Opiekę nad Zabytkami” (1985)
  • Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1986)
  • nagroda Generalnego Konserwatora Zabytków za dokumentację konserwatorską cmentarza żydowskiego w Przytyku (1984)
  • dyplom uznania „Za zasługi dla ochrony zabytków kultury żydowskiej w Polsce” przyznany przez ambasadora Izraela w Polsce Yigala Antebi (1998)

Bibliografia

  • Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968–1993, red. Marian Rusiecki, Lublin 1994, s. 294.
  • Informator Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, oprac. Jerzy Z. Pająk, Kielce 1999
  • Czas daleki, czas bliski, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2007 – tom studiów poświęcony Adamowi Penkalli
  • Helena Kisiel, Adam Penkalla (1944–2003), „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 39, 2004, z. 1–4, s. 153–156
  • Iwona Pogorzelska, Penkalla Adam Roman (1944–2003), w: Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. 3 (1835–2015), Warszawa 2017, s. 179–181 NDAP – wersja elektroniczna
  • Penkalla, Adam, [hasło w:] Jerzy Sekulski: Encyklopedia Radomia, wyd. 2. rozsz., Radom: WN ITE-PIB, 2012.
  • Dr Adam Penkalla, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2016-09-25]

Przypisy