Adam Pawlikowski

Adam Pawlikowski (urodzony 21 listopada 1925 w Warszawie, zmarły 17 stycznia 1976 tamże) był polskim aktorem niezawodowym, dziennikarzem, krytykiem filmowym, muzykologiem oraz kompozytorem. Zyskał przydomek „Duduś” i był uznawany za wirtuoza okaryny.

Życiorys

Adam Pawlikowski przyszedł na świat w rodzinie Kazimierza i Zofii z Nowackich. W czasie II wojny światowej walczył jako żołnierz w pułku Armii Krajowej „Baszta”, a później w 21 pułku piechoty „Dzieci Warszawy”. Został ranny w pierwszym dniu powstania warszawskiego. Po kapitulacji powstania został osadzony w Oflagu VII A Murnau. Wiosną 1945 roku, po uwolnieniu z niemieckiej niewoli, dołączył do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech i rozpoczął studia medyczne. W 1947 roku powrócił do Polski. Studiował muzykologię, a od 1948 do 1957 roku zajmował się krytyką filmową oraz muzyczną. Następnie związał się z aktorstwem, pojawiając się w wielu polskich filmach. Jego występ w „Popiele i diamencie” Andrzeja Wajdy, w scenie z Zbigniewem Cybulskim, gdzie zapalają alkohol w kieliszkach na cześć poległych, przeszedł do historii polskiego kina.

Jego głos był podkładany przez aktora Zygmunta Listkiewicza w niektórych produkcjach.

Wziął udział w procesie jako świadek oskarżenia przeciwko Januszowi Szpotańskiemu, autorowi „Cichych i gęgaczy”, co skutkowało ostracyzmem towarzyskim, gdyż podejrzewano go o współpracę z SB. Był obiektem zainteresowania służb bezpieczeństwa, które określiły go jako kontakt poufny, jednak o swoich relacjach z nimi informował wszystkich znajomych. Jan Olszewski, obrońca w procesie Szpotańskiego, stwierdził, że rola Pawlikowskiego była marginalna, a jego zeznania były udzielane niechętnie, gdyż przywieziono go z zakładu psychiatrycznego, gdzie prawdopodobnie się ukrywał. Jego udział w sprawie został wyolbrzymiony przez „czarną legendę”, zwłaszcza w kontekście jego późniejszej śmierci samobójczej, która była wynikiem długotrwałych problemów psychicznych (cyklofrenii).

W ostatnich latach życia Pawlikowski zmagał się z trudnościami finansowymi, żyjąc na granicy ubóstwa, często stołując się u przyjaciół i znajomych. Problemy psychiczne uniemożliwiały mu podjęcie pracy. Zmarł śmiercią samobójczą, wyskakując z okna swojego mieszkania na ósmym piętrze w Warszawie, w okolicy Alej Jerozolimskich. Był bliskim przyjacielem Andrzeja Wajdy.

Agnieszka Osiecka wspominała o nim w „Szpetnych czterdziestoletnich” (1985): „Adam dźwigał, że się tak wyrażę, trzeci koszyk intelektualny, koszyk metafizyczny. Ja sama w owych latach świeciłam światłem odbitym, byłam jak bombka na choince, łapałam promienie z różnych kierunków. Jednak Pawlikowski oświetlił mnie szczególnie silnie, biło od niego osobliwe, czarne światło. Dla wielu z nas był mistrzem lub pół-mistrzem. Pomnożył nasze życie o wartości, o których nie mieliśmy poprzednio pojęcia. Nas wzbogacając, sam biedniał i niszczył się z dnia na dzień. Mógłby ktoś powiedzieć, że pożerała go choroba, ale czyż my sami nie jesteśmy chorobą, a choroba – nami?” Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera H-1-14/15).

Współpraca ze Służbą Bezpieczeństwa

Na początku lat sześćdziesiątych XX wieku został zarejestrowany jako Kontakt Poufny pod pseudonimem „Adaś”. Z dokumentów wynika, że nawiązano z nim współpracę w Wydziale VIII Departamentu II MSW. Materiały dotyczące jego współpracy z Służbą Bezpieczeństwa znajdują się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej pod sygnaturami AIPN 01434/279/J i AIPN 001102/2098/CD.

Filmografia

1957: Kanał – Niemiec przy wylocie kanału
1958: Popiół i diament – Andrzej
1958: Pożegnania – oficer niemiecki w lokalu Feliksa
1959: Portret mężczyzny z medalem (etiuda szkolna)
1959: Wspólny pokój – Zygmunt Stukonis
1959: Biały niedźwiedź – major Rudolf von Henneberg
1959: Lotna – porucznik Witold Wodnicki
1960: Historia współczesna – mechanik Jerzy Biesiada
1960: Rozstanie – Żbik, syn hrabiny
1960: Zezowate szczęście – podchorąży Osewski
1960: Do widzenia, do jutra – widz w teatrze „Tik Tak”
1961: Zuzanna i chłopcy – kierownik schroniska
1961: Złoto – przyjaciel Piotra
1961: Historia żółtej ciżemki – herold zapowiadający króla
1961: Drugi człowiek – znajomy Krystyny
1961: Droga na Zachód – porucznik, dowódca pociągu
1962: Pistolet typu „Walter P-38” – gestapowiec
1962: Mój stary – mąż właścicielki suczki Miki
1963: Zbrodniarz i panna – Henryk Zawadzki, złodziej hotelowy
1963: Rozwodów nie będzie – urzędnik USC; występuje także w 3 noweli
1963: Ranny w lesie – „Ćwiek”
1963: Pamiętnik pani Hanki – Lutek Wybranowski
1963: Naprawdę wczoraj – mężczyzna na bankiecie
1963: Daleka jest droga – rotmistrz
1964: Życie raz jeszcze – dowódca oddziału NSZ zatrzymującego pociąg
1964: Rękopis znaleziony w Saragossie – Don Pedro Uzeda, kabalista
1964: Giuseppe w Warszawie – konspirator odbierający „Satyra”
1965: Sam pośród miasta – barman w lokalu
1965: Perły i dukaty – Wiktor
1965: Dzień ostatni, dzień pierwszy – „Jeremi”
1966: Piekło i niebo – oficer w czyśćcu
1966: Pieczone gołąbki – gość z Zachodu
1966: Kochajmy syrenki – cwaniak Nurkiewicz
1966: Gdzie jest trzeci król – komisarz Didot z Interpolu
1966: Chciałbym się ogolić – śledzący samochód klienta
1966: Bariera – kelner
1967: Opowieści niezwykłe – sługa szejka
1967: Dziadek do orzechów – tajny sekretarz
1968: Wilcze echa – oficer na koniu, podwładny majora
1968: Stawka większa niż życie – kapitan Boldt w odc. 7 „Podwójny nelson”
1969: Wszystko na sprzedaż – mężczyzna przy barze w „Kamieniołomach”
1969: Urząd – lokaj mecenasa
1970: Kolumbowie – oficer sztabowy
1970: Dzięcioł – złodziej w supersamie i na prywatce
1970: Album polski – NSZ-owiec
1973: Wielka miłość Balzaka – mężczyzna na ślubie Anny Hańskiej i Jerzego Mniszcha
1974: Izkustvenata patica – Boliński
1974: Czterdziestolatek – dziennikarz Polskiego Radia