Adam Ostaszewski herbu Ostoja (urodzony 20 grudnia 1750 w Morawce k. Ciechanowa, zmarły 19 grudnia 1829 w Szkarawce k. Starokonstantynowa) był majorem Kawalerii Narodowej w 1792 roku oraz został upamiętniony w poemacie rycerskim Mohort autorstwa Wincentego Pola.
Życiorys
Adam przyszedł na świat 20 grudnia 1750 roku w Morawce k. Ciechanowa. Wywodził się z szlacheckiej rodziny Ostaszewskich, posługującej się herbem Ostoja. Był synem Tomasza i Anny z Budzyńskich. Służył w wojsku koronnym na kresach Rzeczypospolitej, w szwadronie rotmistrza Mikołaja Mrozowickiego. Po powołaniu przez Sejm Czteroletni w 1789 roku komisji cywilno-wojskowych dla województw, ziem i powiatów Rzeczypospolitej, został członkiem komisji cywilno-wojskowej w Żytomierzu.
W trakcie wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku służył w polskiej armii pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Brał udział w bitwach pod Boruszkowcami, Zieleńcami oraz Dubienką.
W bitwie pod Boruszkowcami wyróżniał się odwagą: „na grobli zaszczytnie walczył, mężnie uderzył na działa, konia pod nim ubito.” Poeta Wincenty Pol w swoim poemacie historycznym o Mohorcie, kresowym rycerzu, który poległ 14 czerwca 1792 roku w bitwie pod Boruszkowcami, tak opisuje ten moment oraz przybycie księcia Poniatowskiego:
Z dział uderzono: i w szarym obłoku
I wódz i oddział zginął nagle oku.
Czekamy chwilę – koń Mohorta wraca…
A Ostaszewski: – „Teraz na nas praca!
[…]
Książę z raportu już o wszystkiem wiedział,
Że Mohort zginął, a na placu bitwy
Jest Ostaszewski i pagórka strzeże,
Gdzie działa stały – rzekł: „Szkoda méj Litwy!
I jakże zginął?”
„Jak giną rycérze!”
Rzekł Ostaszewski – „jak dąb się powalił,
Ale nas wszystkich swym zgonem ocalił!”
W bitwie pod Zieleńcami również dał się poznać z najlepszej strony, a pod Dubienką dowodził prawym skrzydłem, utrzymując przydzieloną mu pozycję. Po zakończeniu bitwy, Tadeusz Kościuszko powierzył mu ochronę obozu, zwracając się do całego sztabu: „Gdzie tak waleczny oficer czuwa, mogę spocząć chwil kilka.”
Po bitwie pod Dubienką, książę Józef Poniatowski oraz Tadeusz Kościuszko zarekomendowali go królowi do awansu. 14 sierpnia 1792 roku został majorem Kawalerii Narodowej w 5 Brygadzie Kawalerii Narodowej pod dowództwem Jana Świejkowskiego (po odejściu majora Józefa Szczutowskiego).
Po zakończeniu wojny osiedlił się na Wołyniu. Po sprzedaży dziedzicznej wsi Morawka w ziemi ciechanowskiej na Mazowszu, około 1800 roku nabył wieś Pyszki w powiecie zwiahelskim, w pobliżu Ostropola. W późniejszym czasie kupił także wsie Szkarawkę, Majdan oraz Widły w powiecie zasławskim. W 1802 roku został wpisany, razem z synem Eliaszem, do księgi szlachty guberni wołyńskiej. Na kilka lat przed swoją śmiercią osiedlił się w Szkarawce (obecnie Wełyka lub Mała Szkariwka w obwodzie chmielnickim), gdzie zmarł 19 grudnia 1829 roku; pochowany na cmentarzu w Ostropolu.
Z małżeństwa z Teklą Dąbrowską (córką Tadeusza Dąbrowskiego, stolnika halickiego, właściciela wsi Stupnik w powiecie winnickim) miał syna Eliasza, urodzonego w 1802 roku, który studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim i był członkiem patriotycznego Zgromadzenia Filaretów w Wilnie. Z powodu swojej działalności patriotycznej był ścigany przez władze rosyjskie i w latach 1823–1824 więziony, osadzony w celi klasztoru oo Bazylianów w Wilnie, gdzie przetrzymywano również Adama Mickiewicza, Tomasza Zana oraz innych członków Zgromadzenia Filaretów. Eliasz Ostaszewski był autorem wspomnień, które opublikowano w fragmentach w zbiorze Wspomnienia polskich czasów dawnych i późniejszych, wydanym we Lwowie w 1894 roku przez „Helleniusza” – Eustachego Iwanowskiego (1813–1903), pisarza, pamiętnikarza, archiwistę oraz zbieracza dziejów Ukrainy.
W 1883 roku Stanisław Witkiewicz namalował obraz przedstawiający majora Adama Ostaszewskiego po bitwie pod Dubienką. Obraz ten był wystawiany w Towarzystwie Zachęty Sztuk Plastycznych. W Muzeum Narodowym w Warszawie znajdują się rysunki przedstawiające obozowe krzesło oraz stół Ostaszewskiego.
Zobacz też
- Ostaszewscy herbu Ostoja
- Ostoja (herb szlachecki)
- Ród Ostojów (Mościców)
Przypisy
Bibliografia
- Kazimierz Pułaski, Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Warszawa 2004, s. 147–148.
- Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5, Wydawnictwo Ossolineum, 1994, s. 390–391.
- Oleg Chorowiec, Herbarz szlachty wołyńskiej, t. 1, Radom 2012, s. 354–355.