Adam Moszczeński

Adam Moszczeński (ur. 1731 w Warszawie, zm. 1823 w Ryżawce) był generałem adiutantem króla oraz generałem majorem wojsk koronnych. Od 1780 roku pełnił funkcję szambelana królewskiego, a także był chorążym bracławskim. W 1788 roku reprezentował województwo poznańskie jako poseł na Sejm Czteroletni. Był jednym z organizatorów opozycji przeciwko konstytucji 3 maja, a w 1792 roku sprawował urząd marszałka konfederacji województwa podolskiego. Ponadto, był pamiętnikarzem.

Życiorys

Urodził się jako syn Bolesława, łowczego kaliskiego, oraz Marianny z Bronikowskich. Posiadał herb Nałęcz, a jego nazwisko bywało błędnie zapisywane jako Moszczyński. Był oficerem wojsk pruskich oraz konfederatem barskim. W 1780 roku został wybrany posłem kaliskim na sejm, a następnie pełnił funkcję sędziego sejmowego z prowincji wielkopolskiej. Był bliskim współpracownikiem Stanisława Szczęsnego Potockiego i aktywnie uczestniczył w konfederacji targowickiej jako jej konsyliarz. Działał także jako jurgieltnik i agent Grigorija Potiomkina.

Od 1785 roku był pułkownikiem i komendantem 14. Regimentu Pieszego im. Potockich. Reprezentował województwo bracławskie jako poseł na sejm w 1786 roku oraz był szefem targowickiej formacji Regimentu Pieszego. Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej schronił się w Tulczynie. Po III rozbiorze Polski przeszedł do służby rosyjskiej.

W trakcie insurekcji kościuszkowskiej Sąd Najwyższy Kryminalny skazał go na karę śmierci przez powieszenie, a także na wieczną infamię, konfiskatę majątków oraz utratę wszystkich urzędów.

Był członkiem francuskiej loży wolnomularskiej Egalité Parfaite et Sincère Amitié oraz od 1777 roku członkiem polskiej loży Parfait Silence.

Twórczość

Pod koniec swojego życia spisał wspomnienia, które zaczęto publikować w fragmentach od 1838 roku. Ostatecznie wydano je w Poznaniu w 1858 roku jako Pamiętnik do historii polskiej w ostatnich latach panowania Augusta III i pierwszych Stanisława Poniatowskiego. Stanowią one cenny zbiór materiałów do poznania życia magnaterii i szlachty polskiej.

Ważniejsze utwory i mowy

Głos… szambelana J. K. Mci, posła kaliskiego, dnia 2 9bra roku 1780 w Izbie poselskiej, brak miejsca wydania (1780)
Głos… w Izbie Senatorskiej d. 23 października 1782, (Warszawa 1782)
Głos… chorążego winnickiego, posła z województwa bracławskiego, podczas dyskusji na temat uchwały Rady Nieustającej, dnia 28 października 1786 w Izbie poselskiej, Warszawa (1786)
Głos… sekretarza W. Księstwa Litewskiego, posła bracławskiego, na sesji sejmowej dnia 19 kwietnia 1790 r., brak miejsca wydania (1790)
Protestacja przeciwko sukcesji tronu w Polsce, 11 października 1790 r., brak miejsca wydania (1790); współautor: B. Hulewicz
Pamiętnik do historii polskiej w ostatnich latach panowania Augusta III i pierwszych Stanisława Poniatowskiego, fragmenty: Rzeź humańska. Wyjątek z pamiętników Adama Mosz., udzielony redakcji przez Hr. E. R. (Raczyńskiego), „Tygodnik Literacki” 1838, nr 11-13; Panowanie Augusta III i ówczesne obyczaje. Wyciąg z pamiętników A. M., dotąd drukiem nie ogłoszonych, „Przyjaciel Ludu” rocznik 12 (1845), nr 17-26; rocznik 13 (1846), nr 2, 4, 9-11; całość (wyd. W. Broel Plater), Poznań 1858; wydania następne: Poznań 1863; Poznań 1867 „Pamiętniki z XVIII W.” nr 9; Kraków 1888 „Nowa Biblioteka Uniwersalna”; fragmenty pt. Bunt Gonty i Żeleźniaka w r. 1768. Według własnoręcznego manuskryptu…, ogł. S. Korwin (Kossakowski) w: Trzeci Maj i Targowica, Kraków 1890, s. 227-240; fragmenty pt. Pamiętnik rzezi humańskiej, ogł. A. Darowski, „Niwa” 1890, nr 3-4; wydanie skrócone (według wydania z roku 1858) Warszawa 1905 (z przedmową H. Mościckiego), także wydanie tytułowe Warszawa 1907; rękopisy: Biblioteka Raczyńskich, sygn. 110; Ossolineum, sygn. 841/I; odpis sporządzony dla K. Świdzińskiego znajdował się w Bibliotece Krasińskich.

Listy

Do Stanisława Augusta, w zbiorach z lat 1764–1792, rękopisy: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 672-673, 682, 734
Do S. Sz. Potockiego, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 3474; fragment cytuje W. Smoleński w: Konfederacja targowicka, Kraków 1903
Fragment z listów od S. Sz. Potockiego i jego żony, J. z Mniszchów Potockiej, z lat 1789–1795, ogł. A. Czartkowski: Pan na Tulczynie, Lwów (1925) „Gawędy o Dawnym Obyczaju” nr 9, s. 224-228.

Przypisy

Bibliografia

Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984
T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 353-354.