Adam Marszałkowicz

Adam Jan Maksymilian Marszałkowicz (ur. 30 października 1896 w Stroniu, zm. 19 kwietnia 1964 we Wrocławiu) był polskim ziemianinem oraz wojskowym, który w latach 1930-1933 pełnił funkcję komisarza rządowego Tarnowa, a w latach 1933-1934 był prezydentem tego miasta.

Życiorys

Adam Marszałkowicz pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Zadora. Jego ojciec, Jan Maksymilian, zarządzał gospodarstwem w Stroniu, w powiecie limanowskim. Wkrótce cała rodzina przeprowadziła się do Nowego Sącza, a następnie do Lwowa. Tam Adam zaangażował się w skauting, a w sierpniu 1914 roku jako ochotnik wstąpił do Legionu Wschodniego. Po jego rozwiązaniu dołączył do 2 pułku ułanów II Brygady Legionów Polskich, biorąc udział w walkach w Karpatach, na Węgrzech oraz na Wołyniu.

Po kryzysie przysięgowym pozostał w składzie Polskiego Korpusu Posiłkowego. W lutym 1918 roku, po przejściu oddziałów pułkownika Hallera na drugą stronę frontu, Adam został aresztowany. Po ucieczce do Lwowa wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, gdzie musiał posługiwać się fałszywym nazwiskiem. Ukrywał się w Jarosławiu oraz pobliskim folwarku rodziny Czartoryskich. Pod koniec 1918 roku dołączył do formujących się oddziałów Wojska Polskiego i brał udział w odsieczy Lwowa. Od maja do lipca 1920 roku pełnił rolę adiutanta komendanta linii demarkacyjnej w czasie plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim.

W lipcu 1920 roku awansował na podporucznika w oddziale wydzielonym podpułkownika Romana Abrahama, uczestnicząc w walkach podczas wojny polsko-bolszewickiej. Został odznaczony Krzyżem Walecznych za swoje działania w czasie wojny. W 1921 roku został urlopowany z wojska, co pozwoliło mu na zdanie matury i ukończenie studiów. Dwa lata później zakończył Wyższe Kursy Ziemiańskie we Lwowie. 10 stycznia 1924 roku ożenił się z Zofią Turnau i osiedlił się w majątku w Zgłobicach koło Tarnowa, który otrzymał w posagu. Po przeniesieniu do rezerwy w stopniu porucznika, otrzymał przydział do 5 pułku strzelców konnych w tarnowskim garnizonie. Pracował w Składnicy Kółek Rolniczych w Tarnowie i zaangażował się w politykę, zostając członkiem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem oraz reprezentując go w Radzie Wojewódzkiej w Krakowie. Działał również w Związku Legionistów Polskich.

W drugiej połowie 1930 roku, z powodu rosnącego zadłużenia miasta, wojewoda krakowski zdecydował o wprowadzeniu zarządu komisarycznego w Tarnowie. 19 grudnia tego roku rozwiązano Radę Miejską, a dotychczasowy burmistrz, Michał Skowroński, został zwolniony z urzędu. Cztery dni później powołano tymczasowy zarząd, a Adam Marszałkowicz został mianowany komisarzem, a jego zastępcą został były wiceburmistrz Herman Mütz. Radę Miasta zastąpiono 16-osobową radą przyboczną oraz trzema asesorami. Celem rządów komisarycznych miała być stabilizacja finansów miasta oraz ograniczenie deficytu. Jednak pod koniec 1933 roku budżet miasta był bardziej zadłużony niż trzy lata wcześniej. Do najważniejszych wydarzeń w tym okresie należały: budowa Grobu Nieznanego Żołnierza w rejonie ulicy Wałowej oraz dwie wizyty prezydenta Ignacego Mościckiego: oficjalna z okazji X Ogólnego Zjazdu Legionistów Polskich w sierpniu 1931 roku (w którym uczestniczyli również marszałkowie Sejmu i Senatu, Kazimierz Świtalski i Władysław Raczkiewicz, oraz premier Aleksander Prystor) oraz prywatna w lutym 1932 roku. W czerwcu 1932 roku doszło do zmian personalnych w zarządzie komisarycznym, w wyniku których Herman Mütz został zastąpiony przez Edwarda Szalita. Kolejna zmiana składu zarządu i rady przybocznej miała miejsce w marcu 1933 roku, kiedy to do samorządu po raz pierwszy weszła kobieta, Adela Sobolewska.

Zgodnie z ustawą z dnia 23 marca 1933 roku, która weszła w życie 13 lipca, nastąpiła zmiana organów wykonawczych samorządu Tarnowa. Stanowisko burmistrza zostało zastąpione przez prezydenta miasta, a urząd ten objął Adam Marszałkowicz, mimo braku wyborów. Wybory do Rady Miejskiej, które odbyły się 10 grudnia 1933 roku, przyniosły zwycięstwo socjalistom, którzy zdobyli 17 na 40 mandatów. Marszałkowicz złożył urząd 14 lutego 1934 roku, a wkrótce potem wystąpił z BBWR i zbliżył się do Polskiej Partii Socjalistycznej.

Podczas II wojny światowej Adam Marszałkowicz aktywnie uczestniczył w ruchu oporu jako żołnierz Armii Krajowej. W jego majątku w Zgłobicach działała tajna wytwórnia ręcznych granatów R-42 Sidolówka, którą zorganizował Jan Dębski, działacz Stronnictwa Ludowego „Piast”. W 1944 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy lokalnej kompanii Wojskowej Służby Ochrony Powstania. W 1945 roku otrzymał awans na rotmistrza. Po wojnie, obawiając się represji ze strony reżimu komunistycznego, wyjechał do Krakowa, a następnie do Wrocławia. Wstąpił do powojennej PPS, a w 1948 roku do PZPR. Dwa lata później został z niej usunięty jako osoba obca klasowo. Na Dolnym Śląsku pracował aż do emerytury w 1960 roku. Zmarł cztery lata później i został pochowany na wrocławskim Cmentarzu Świętej Rodziny.

Jego synem był Jerzy Adam Marszałkowicz, który założył Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta.