Adam Marceli Piwowar

Adam Marceli Piwowar (29 października 1874, Dąbrowa Górnicza – 1 lutego 1939, tamże) był polskim samorządowcem, geologiem oraz polarnikiem, a także wolnomularzem i założycielem Unii Narodowo-Państwowej w 1922 roku.

Życiorys

Był synem Leopolda, stolarza, oraz Franciszki z Gdeszów. Ukończył prywatne progimnazjum w Miechowie, a następnie w 1896 roku Szkołę Górniczą w Dąbrowie Górniczej. Po zakończeniu nauki wyjechał do Niemiec, gdzie planował studiować mechanikę, lecz szybko przeszedł na studia z zakresu mineralogii i geologii.

W trakcie jednej z alpejskich wycieczek spotkał profesora geologii, Alberta Heima, specjalistę w dziedzinie Alp. W 1897 roku przeniósł się do Szwajcarii, gdzie zapisał się na Uniwersytet Zuryski, gdzie studiował geologię pod kierunkiem Heima. W czasie studiów otrzymał asystenturę, a na polecenie profesora zbierał materiały z wysypisk alpejskich, które później wykorzystał w swojej pracy doktorskiej. W 1902 roku ukończył studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu, uzyskując tytuł doktora geologii za pracę zatytułowaną Über Maximalböschungen trockener Schuttkegeln und Schutthalden.

Jako student był członkiem Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, co spowodowało, że był obserwowany przez władze carskie. Po powrocie do kraju, w 1903 roku, został aresztowany podczas konspiracyjnej drogi z Krakowa do Dąbrowy Górniczej, a następnie uwięziony w Piotrkowie. Został przewieziony na Pawiak, a potem do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, gdzie spędził półtora roku. Ostatecznie został zesłany na trzy lata do Archangielska. Tam pracował w Archangielskim Muzeum Polarnym, gdzie przygotowywał katalog zbiorów przyrodniczych, jednocześnie badając zagadnienia polarne, co zaowocowało pomysłem zorganizowania wyprawy na Nową Ziemię. Gubernator Archangielska, baron von Bütting, wsparł ten projekt i pomógł w jego organizacji.

Wyprawa trwała trzy miesiące. W lipcu 1905 roku, wraz z dwoma Polakami i kilkoma Rosjanami, wyruszył z Archangielska na jednomasztowym żaglowcu, przepływając przez Morze Białe i południowo-zachodnią część Oceanu Lodowatego, dotarł do Nowej Ziemi. Celem wyprawy było zbadanie przyczyn powstania cieśniny Matoczkin Szar, oddzielającej Wyspę Północną od Południowej. W przeciwieństwie do wcześniejszych teorii rosyjskiego geologa T. Czernyszewa, A. Piwowar ustalił, że cieśnina miała pochodzenie dyslokacyjne.

W drodze powrotnej przez wyspę przemieszczał się saniami z zaprzęgiem 14 psów. W czasie wyprawy opisał wysoczyznę pokrytą lodowcami alpejskimi, którą nazwał Centralnym Plateau Heima. Odkrył również duże jezioro zasilane wodami topniejących lodowców, nazwane jeziorem Ekstama, na cześć dyrektora Królewskiego Muzeum Przyrodniczego w Sztokholmie, który prowadził badania na Nowej Ziemi. Odkrył także rzekę o długości 30 km, którą nazwał rzeką Nałkowskiego. Profesor Ekstam, w uznaniu dla Piwowara, nadał nowemu gatunkowi brzozy polarnej nazwę Betula Piwowarii. Dodatkowo A. Piwowar odkrył złoża węgla kamiennego oraz rud metali na Nowej Ziemi.

Po amnestii w 1905 roku, przygotowując się do powrotu do kraju, został ciężko ranny w głowę podczas ataku rosyjskich żandarmów na zesłańców i trafił do szpitala. Po wyzdrowieniu opuścił Archangielsk i osiedlił się na stałe w Dąbrowie Górniczej.

Po powrocie do kraju prowadził badania geologiczne w Zagłębiu Dąbrowskim oraz zarządzał kamieniołomami w Ząbkowicach. Jego pracą było odkrycie pokładów węgla kamiennego w Psarach oraz rud żelaza, ołowiu i cynku w północnej części Zagłębia, a także rud syderytowych w Rodakach, rud glinu, iłów ogniotrwałych, kamienia litograficznego i innych.

Zgromadził dużą kolekcję minerałów i w 1912 roku zapoczątkował działalność Krajoznawczego Muzeum im. Zygmunta Glogera w Dąbrowie Górniczej; od 1911 roku był członkiem Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Krajoznawczego.

W 1914 roku, pracując w tajnych organizacjach niepodległościowych, wstąpił do „Strzelca”. Następnie uczestniczył w Kielcach jako przedstawiciel Zagłębia Dąbrowskiego w organizowaniu pierwszego Rządu Narodowego na terenie Kongresówki. Po odbyciu kampanii wojennej pod Kielcami, wrócił na rozkaz Marszałka Józefa Piłsudskiego do Zagłębia jako jego zaufany współpracownik oraz Pierwszy Komisarz Rządu Narodowego na Zagłębie Dąbrowskie. W 1915 roku był członkiem kierownictwa Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych z ramienia Związku Państwowości Polskiej.

Od 11 września 1917 do 17 maja 1923 roku trzykrotnie pełnił funkcję prezydenta Dąbrowy Górniczej. W czasie jego prezydentury reaktywowano Szkołę Górniczą po przerwie wojennej oraz utworzono gimnazjum męskie. Wspierał działania na rzecz polskiego Śląska, przewodnicząc lokalnemu Komitetowi Plebiscytowemu. Od 1919 roku aż do końca życia wykładał geologię i mineralogię w Państwowej Szkole Górniczej i Hutniczej im. Stanisława Staszica w Dąbrowie Górniczej. Cieszył się uznaniem jako pedagog, aktywnie uczestniczył w życiu społecznym, m.in. przewodnicząc lokalnemu oddziałowi Ligi Praw Człowieka i Obywatela (1935–1936) oraz wspierając długotrwałe strajki górników „Mortimera” i „Klimontowa” w 1933 roku. Był również członkiem Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Krakowie, Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego i innych organizacji.

Życie prywatne

W małżeństwie z Haliną z Czechowskich miał syna Lecha (1909–1940), poetę i jeńca Starobielska, oraz córkę Barbarę (1907-1986).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925)
Złoty Krzyż Zasługi
Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Gwiazda Górnośląska
Krzyż Legionowy
Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej

Wyróżnienia

W 1923 roku Rada Miejska Dąbrowy Górniczej nadała mu honorowe obywatelstwo miasta.
Od 1935 roku był członkiem honorowym Związku Techników Rzeczypospolitej Polskiej.

Przypisy

Bibliografia

„Rocznik Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego”, R. V, 1911 r., s. 50.
Ciuk E., 1939, Ś.p. Profesor dr. Adam Piwowar. Wspomnienie pośmiertne. Szczęść Boże! Czasopismo techniczne i kulturalno-społeczne. Rok IV, Nr 1 (13), s. 1–4, Katowice.
Ciuk E., 1949, Adam Piwowar 1874–1939, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, t. XIX, s. 237–240.
Jan Ziemba, Adam Marceli Piwowar, [w:] Śląski słownik biograficzny, tom I (pod redakcją Jana Kantyki i Władysława Zielińskiego), Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1977.
Ireneusz Łęczek: Prezydenci i przewodniczący Dąbrowy Górniczej 1916–2001. Urząd Miasta w Dąbrowie Górniczej, 2001, s. 10–11.