Adam Stefan Loret (urodzony 24 grudnia 1884 w Jaśle, zmarły w listopadzie 1939 w pobliżu Wołożyna na Białorusi) był polskim leśnikiem, który stał się ofiarą sowieckich represji w 1939 roku.
Studia i praca w leśnictwie
Był synem Sydona Karola (1848–1911) oraz Eugenii z Górnikiewiczów, a także bratem Macieja, który był historykiem i dyplomatą. Uczył się w Szkole Wydziałowej Męskiej, a następnie ukończył Wyższe c.k. Gimnazjum w Jaśle. Kształcił się w zakresie leśnictwa w Krajowej Szkole Gospodarstwa Lasowego we Lwowie. Był specjalistą w dziedzinie urządzania lasów. Uczył się również w Akademii Leśnej w Tharandt (Saksonia) oraz odbywał praktyki w lasach państwowych w Saksonii i Austrii. Po zakończeniu studiów przez dekadę pracował w lasach należących do hrabiów Branickich w Suchej koło Żywca. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, związał się z państwową administracją leśną. W 1921 roku objął stanowisko naczelnika Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Warszawie, a cztery lata później został dyrektorem Warszawskiej Dyrekcji Lasów Państwowych. W latach 1926–1928 był nadzwyczajnym delegatem ministerstwa rolnictwa ds. organizacji administracji lasów państwowych. Od 1928 roku kierował administracją lasów państwowych, a w 1933 roku został pierwszym dyrektorem naczelnym Lasów Państwowych. Loret był odpowiedzialny za integrację i uporządkowanie struktury administracyjnej Lasów Państwowych oraz przeprowadzenie pierwszej inwentaryzacji zasobów leśnych w Polsce. Współorganizował nowoczesny przemysł drzewny i opracował koncepcję samowystarczalności ekonomicznej Lasów Państwowych. Był mężem Haliny z Siewierskich (1884–1954).
Śmierć
Po rozpoczęciu II wojny światowej, ewakuował się na wschód z najbliższymi współpracownikami, zabierając ze sobą archiwa Lasów Państwowych. Ich kolumna samochodów została zatrzymana przez sowieckie wojska 17 września. Tego samego dnia Loret został aresztowany w Nalibokach i osadzony w więzieniu w Nowogródku oraz Wołożynie.
W 2003 roku w Jaśle, w archiwum rodzinnym dr Ewy Skalnej, odkryto 20-stronicowy maszynopis autorstwa Bolesława Zmitrowicza, który zawierał relację gajowego Franciszka Dubickiego, aresztowanego razem z Loretem. Opisuje ona okoliczności śmierci Adama Loreta. Na przełomie października i listopada 1939 roku dyrektor oraz kilku innych współwięźniów zostali zabrani do pracy w lesie, gdzie mieli za zadanie załadunek drewna na wozy. Zostali ostrzeżeni, że każda próba ucieczki będzie wiązała się z natychmiastowym zabiciem. Sześciu więźniów było pilnowanych przez 15 żołnierzy NKWD. Wywieziono ich 10 km od Wołożyna do lasów należących do hrabiego Benedykta Tyszkiewicza w Pierszajach. Na miejscu zaprowadzono atmosferę zastraszenia, zabraniając więźniom nawet odwracania się podczas pracy. Około godziny 14. padł strzał, w wyniku którego zginął dyrektor Loret. Oprawcy ściągnęli z jego ciała ubranie oraz buty, pozostawiając je w lesie. W wyniku protestów innych więźniów, jego zwłoki zostały zabrane i pochowane w Wołożynie, przy ul. Wileńskiej, w pobliżu pomnika Niepodległości. Ta wersja wydarzeń okazała się pełna nieścisłości, a dalsze badania wykazały, że została wymyślona.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1928)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)
Upamiętnienie
Adamowi Loreta poświęcony jest film dokumentalny Szkic do portretu z 2006 roku, zrealizowany przez Tomasza Lengrena na podstawie scenariusza Jacka Frankowskiego.
W jego honorze ustanowiono Nagrodę Lasów Państwowych, która nosi jego imię od 2005 roku. Od 2004 roku Gimnazjum przy Zespole Szkół w Łęczycach nosiło imię Adama Loreta, a od 2013 roku również Technikum Leśne w Tucholi.
Rzeźbiarz, prof. Mariusz Białecki (ASP w Gdańsku), stworzył posąg z brązu przedstawiający Adama Loreta, który miał stanąć w Warszawie przed siedzibą Dyrekcji Lasów Państwowych. Od 2009 roku nie odebrano go z zakładów odlewniczych w Poznaniu, a rozważana jest jego nowa lokalizacja w Gołuchowie.
W maju 2015 roku w Jaśle, w parku miejskim, odsłonięto pomnik ku czci Adama Loreta.
W 2017 roku Rada Warszawy zgodziła się na ustawienie pomnika przed siedzibą Lasów Państwowych przy ul. Grójeckiej 127.
W Spale działa placówka muzealna – Dom Pamięci Walk i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich im. Adama Loreta.
Przypisy
Bibliografia
Krajowa Szkoła Gospodarstwa Lasowego we Lwowie [Encyklopedia Leśna, dostęp online: 27.03.2020]
Fotografia Adama Loreta na stronie Lasów Polskich w Białymstoku [dostęp: 27.03.2020]