Adam Lisowski (biał. Адам Язэпавіч Лісоўскі, Adam Jazepawicz Lisouski, ros. Адам Иосифович Лисовский, Adam Iosifowicz Lisowski; urodził się 18 stycznia 1884 roku w Korędach, zmarł 9 października 1929 roku w Warszawie) – był białoruskim duchownym rzymskokatolickim, który działał na terenach zajętych, w Białoruskiej SRR, a później w Polsce. Był jednym z pionierów białoruskiego ruchu narodowego oraz religijnego, opowiadającym się za wprowadzeniem języka białoruskiego do kościoła. Współpracował z Polakami w Mińsku, wspierał tajne nauczanie w języku polskim oraz wzmacniał polskość na Mińczyźnie, będąc członkiem Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku. Był także wykładowcą i tłumaczem fragmentów Nowego Testamentu na język białoruski. Został represjonowany przez władze radzieckie.
Życiorys
Młodość i działalność w Imperium Rosyjskim
Adam Lisowski przyszedł na świat 18 stycznia (6 stycznia według starych przepisów) 1884 roku (zgodnie z innym źródłem – w 1883 roku) we wsi Korędy, w powiecie oszmiańskim guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. Jego rodzice, Jazep i Franciszka, byli świadomymi narodowo Białorusinami wyznania katolickiego. W latach 1899–1903 uczęszczał do Wileńskiego Duchownego Seminarium Katolickiego. Po jego ukończeniu kontynuował naukę w Cesarskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu. W tym czasie zaprzyjaźnił się z wykładowcą języka greckiego, Branisławem Epimachem-Szypiłką oraz administratorem archidiecezji mohylewskiej, S. Danisewiczem. Podczas wakacji wracał do rodzinnej wsi, gdzie propagował wśród mieszkańców białoruskie książki, takie jak Smyk biełaruski M. Buraczka. W 1906 roku ukończył Akademię, zdobywając tytuł magistra teologii. W 1907 roku przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1908–1909 podnosił swoje kwalifikacje w Innsbrucku, a następnie w Monachium w latach 1909–1910.
Swoją działalność duszpasterską rozpoczął jako wikariusz w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Mohylewie. Od 1910 roku pracował w parafiach św. Trójcy i św. Rocha w Mińsku. W 1911 roku pełnił funkcję administratora w kościele św. Szymona i św. Heleny w Mińsku. Współpracował z Polakami w Mińsku oraz zasiadał w Radzie Polskiego Towarzystwa „Oświata”, organizacji wspierającej tajne nauczanie w języku polskim i umacnianie polskości na Mińszczyźnie. W latach 1912–1914 pracował w Moskwie, gdzie wykładał Prawo Boże w świeckich instytucjach edukacyjnych. Następnie był proboszczem w parafii Horodyszcze na Pińszczyźnie, a od 1916 roku pełnił funkcję administratora i dziekana w Ihumeniu.
Działalność w okresie rewolucyjnym i w Białoruskiej SRR
Po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku Adam Lisowski aktywnie uczestniczył w życiu politycznym białoruskiego ruchu narodowego, będąc członkiem Chrześcijańskiego Związku Demokratycznego. Brał udział w organizacji I Zjazdu Białoruskiego Duchowieństwa Katolickiego, który odbył się w Mińsku w dniach 24–25 maja 1917 roku. Przygotował na ten zjazd referat pt. Białoruski ruch i jego stosunek do życia kościelnego, który został wygłoszony przez ks. Adama Stankiewicza. Postulował białorutenizację życia narodowego i religijnego oraz wprowadzenie języka białoruskiego do kościoła.
W latach 1918–1922 pełnił funkcję proboszcza w parafii Koraliszczewicze oraz administratora w parafii Annopol. W 1921 roku został mianowany przez biskupa Zygmunta Łozińskiego wikariuszem generalnym części diecezji mińskiej w Białoruskiej SRR. Na początku lat 20. był proboszczem, a później administratorem katedry w Mińsku. W 1922 roku objął kierownictwo dekanatu mińskiego. Sprzeciwiał się konfiskacie majątku kościelnego przez władze radzieckie. 31 maja 1922 roku został aresztowany przez GPU pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej. Został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie, która następnie została zamieniona na 5-letnie więzienie. Odbywał karę w więzieniach w Mińsku, moskiewskich Butyrkach oraz w Jarosławiu.
Działalność w Polsce
28 kwietnia 1924 roku (według innych źródeł – w 1925 roku) Adam Lisowski został przekazany władzom polskim na podstawie umowy o wymianie więźniów między II Rzecząpospolitą a ZSRR. Po osiedleniu się w Polsce pełnił funkcję honorowego kanonika Pińskiej Kapituły, administratora w parafii Horodyszcze koło Pińska, a następnie proboszcza w parafii Wyszki. Zmarł 9 października 1929 roku w Warszawie i został pochowany w Kleszczelach.
Tłumaczenia
Adam Lisowski przetłumaczył na język białoruski fragmenty Nowego Testamentu, w tym: Apokalipsę św. Jana, Dzieje Apostolskie oraz Listy Św. Pawła: do Rzymian, do Galatów oraz Pierwszy i Drugi list do Koryntian.
Przypisy
Bibliografia
Pod redakcją Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi w 6 tomach. T. 4: Kadety – Laszczenia. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imienia Pietrusia Brouki, 1997, s. 432. ISBN 985-11-0141-9. (biał.)
Юрый Гарбінскі: Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.: Жыццярысы, мартыралогія, успаміны. Mińsk, Monachium: 1999. (biał.)
Аляксандр Смалянчук: Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі ruch na беларускіх i літоўskich ziemiach. 1864–1917 г. Grodno: Ministerstwo Edukacji Republiki Białorusi, Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały, 2001, s. 323. ISBN 985-417-345-1. (biał.)
Leanid Marakou: Represawanyja litaratary, nawukoucy, rabotniki aswiety, hramadskija i kulturnyja dziejaczy Biełarusi, 1794–1991. Enc. dawiednik. W 10 tomach. Mińsk: 2003. ISBN 985-6374-04-9. (biał.) Brak numerów stron w książce.
