Adam Krzyżanowski (ekonomista)

Adam Alojzy Krzyżanowski

Adam Alojzy Krzyżanowski, znany również pod pseudonimami „Alojzy Dębno” oraz „Michał Strebejko” (urodzony 19 stycznia 1873 w Krakowie, zmarł 29 stycznia 1963 w tym samym mieście) był polskim ekonomistą, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, który pełnił funkcję prorektora w latach 1933–1938, dziekana Wydziału Prawa UJ w roku akademickim 1930/1931, a także prezesa Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1957–1958. Był posłem na Sejm II RP w II i III kadencji, a także członkiem Krajowej Rady Narodowej oraz powojennego Sejmu Ustawodawczego.

Życiorys

Był synem Stanisława Andrzeja (księgarza) i Marii von Heugel, a także bratem Mariana (księgarza, wydawcy i antykwariusza z Krakowa). Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1889–1894, pod kierunkiem takich profesorów jak Bolesław Ulanowski, Włodzimierz Czerkawski i Fryderyk Zoll (starszy). Po obronie doktoratu na UJ, kontynuował naukę na uniwersytetach w Berlinie i Lipsku w latach 1894–1895. Początkowo pracował w Prokuratorii Skarbu w Krakowie, a od 1895 roku prowadził wykłady z ekonomii na Kursach im. A. Baranieckiego oraz w krakowskiej Akademii Handlowej. W 1902 roku ożenił się z Zofią Beringer, z którą miał córki Izabelę i Zofię. W 1908 roku uzyskał habilitację dzięki pracy „Teoria Malthusa ze szczególnym uwzględnieniem jej stosunku do prawa zmniejszającego się przychodu z ziemi” i został docentem w Katedrze Ekonomii Politycznej i Skarbowości UJ, gdzie prowadził wykłady z podstaw ekonomii i demografii. W 1912 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1916 roku został profesorem zwyczajnym. W roku akademickim 1930/1931 pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa, a przez pięć lat był również prorektorem (1933–1938).

Po agresji III Rzeszy na Polskę, w początkowym okresie okupacji niemieckiej, znalazł się w grupie 183 krakowskich naukowców, którzy zostali aresztowani przez SS 6 listopada 1939 w ramach Sonderaktion Krakau i trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po uwolnieniu 8 lutego 1940 roku powrócił do Krakowa i prowadził wykłady oraz seminaria w ramach tajnego nauczania uniwersyteckiego. Po wojnie kierował Katedrą Ekonomii Politycznej; w 1949 roku przeszedł na emeryturę, ale wrócił do pracy na uczelni w 1957 roku jako pracownik naukowy Katedry Ekonomii Politycznej (od 1959 pod zmienioną nazwą Katedra Ekonomii Politycznej i Polityki Ekonomicznej), kończąc swoją działalność na uniwersytecie w 1960 roku.

Od 1920 roku był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1927 roku członkiem czynnym. Należał także do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1947 roku członek zwyczajny). W PAU pełnił wiele funkcji, w tym wicedyrektora Wydziału II (1947–1952), sekretarza (1920–1938) oraz przewodniczącego Komisji Prawniczej (1948–1952) i Komitetu Wydawnictw Ekonomicznych (1929–1937). W latach 1957–1958, gdy krakowskie środowisko naukowe starało się o wznowienie działalności akademii (co ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem i zaowocowało utworzeniem Oddziału Krakowskiego PAN), pełnił funkcję prezesa PAU, jednak nie zgodził się na nominację na członka Polskiej Akademii Nauk.

W 1896 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa; działał w Krajowym Towarzystwie Rolniczym (jako sekretarz w latach 1896–1904), Polskim Towarzystwie Ekonomicznym (w 1945 roku był członkiem założycielem) oraz Towarzystwie Ekonomicznym w Krakowie (w latach 1921–1939 był redaktorem wydawnictw towarzystwa). Uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Demograficznym w Rzymie w 1931 roku. W 1958 roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa.

Był aktywnym uczestnikiem życia publicznego. W czasach zaborów wspierał tworzenie spółdzielni rolniczych w Galicji. W niepodległej Polsce pełnił funkcję prezesa Komisji Podatków Ministerstwa Skarbu oraz z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem został posłem na Sejm w 1928 roku. Zrezygnował z mandatu oraz członkostwa w BBWR w 1931 roku w proteście przeciwko uwięzieniu posłów Centrolewu w twierdzy brzeskiej. W 1927 roku uczestniczył w negocjacjach finansowych w Nowym Jorku, które umożliwiły rządowi polskiemu uzyskanie amerykańskiej pożyczki, co przyczyniło się do stabilizacji sytuacji polskiego złotego. Po wojnie Krzyżanowski brał udział w rozmowach w Moskwie w czerwcu 1945 roku oraz w tworzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Był członkiem Krajowej Rady Narodowej w latach 1945–1947, a w latach 1947–1949 posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, gdzie przewodniczył Wojewódzkiemu Komitetowi tej partii w Krakowie.

Jego zainteresowania naukowe obejmowały metodologię ekonomii, finanse, ekonomikę rolnictwa, historię gospodarczą, etykę oraz demografię. Zajmował się również współzależnością finansów prywatnych i publicznych. W latach 30. XX wieku zaproponował program finansowy mający na celu walkę z ubóstwem społecznym. Przedstawił własną klasyfikację pieniądza, badał zagadnienia kredytu oraz analizował rozwój wojny w kontekście racjonalizacji działań ludzkich. Współpracował z pismem „Przegląd Współczesny”, a w 1925 roku opublikował przekład pracy Thomasa Roberta Malthusa „Prawo ludności”. Wśród jego studentów znaleźli się m.in. Oskar Lange, Edward Strasburger, Edward Taylor, Adam Vetulani oraz Kazimierz Studentowicz.

Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera S-płn-1 po lewej stronie Łozińskich).