Adam Kryński

Adam Antoni Kryński

Adam Antoni Kryński (urodzony 19 maja 1844 w Łukowie, zmarły 10 grudnia 1932 w Warszawie) był polskim językoznawcą oraz profesorem na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1915–1919 i na Uniwersytecie Lwowskim w latach 1908–1914. Pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w latach 1910-1914.

Życiorys

Kryński rozpoczął swoją edukację w Warszawie, uczęszczając do gimnazjum. Od 1862 roku studiował w Szkole Głównej, początkowo na wydziale matematyczno-fizycznym, a następnie na filologiczno-historycznym. Tytuł magistra uzyskał w 1869 roku, po napisaniu rozprawy pt. O dźwiękach nosowych w językach słowiańskich, która została wydana w 1870 roku. W 1874 roku wyjechał do Lipska, gdzie kształcił się pod okiem G. Curtiusa i Leskiena. Z tego okresu pochodzą jego Listy z Niemiec, publikowane w Opiekunie domowym w latach 1874–1875. W 1875 roku został członkiem komisji językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, a w 1889 roku – członkiem korespondentem tej Akademii. Należał także do Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum. Od 1871 do 1891 roku uczył języków starożytnych i obcych w II gimnazjum w Warszawie. Był również wykładowcą języka polskiego w Uniwersytecie Latającym. W latach 1906–1907 prowadził wykłady z językoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie, gdzie pełnił także rolę dziekana w 1907 roku. W 1907 roku objął stanowisko profesora na Uniwersytecie Lwowskim.

3 maja 1928 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarł i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 66-6-20/21).

Prace

Kwestyja językowa. O bezzasadnym odróżnianiu rodzaju nijakiego od męskiego w deklinacyi przymiotników (Warszawa, 1872)
Z dziejów języka polskiego. Objaśnienia do rozprawy W.W. Makuszewa pt. „Ślady wpływu ruskiego na piśmiennictwo staropolskie” (Warszawa, 1873)
Rozbiór gramatyki historyczno-porównawczej Małeckiego (1880)
O języku Wojciecha Oczki na podstawie jego dzieł „Przymiot” i „Cieplice” (Warszawa, 1881)
O pisowni polskiej wraz z objaśnieniem niektórych form językowych (Warszawa, 1882)
Gwara zakopiańska. Studyjum dyjalektologiczne (Kraków, 1883)
Psałterz Dawidów przekładania Jana Kochanowskiego, przedruk z wyd. I-go 1579 r. (w wydaniu jubileuszowym) (Warszawa, 1883)
Stanisława Skrodzkiego Porządek prawa bartnego dla starostwa łomżyńskiego z r. 1616 (Kraków, 1885)
Słownik wyrazów godnych uwagi, użytych w „Porządku prawa bartnego” dla starostwa łomżyńskiego z r. 1616 (Kraków, 1886)
Gramatyka języka polskiego (Warszawa, 1897)
Pisownia polska. Prawidła i ich uzasadnienie (Warszawa, 1897)
Języki słowiańskie, ich rozwój i stosunki wzajemne. Wykład wstępny w Uniwersytecie Lwowskim dnia 7-go maja 1908 r. (Lwów, 1908) [dostępne w zasobach ŚBC]
Prawidła pisowni polskiej (Lwów, 1910) [dostępne w zasobach ŚBC]
Jak nie należy mówić i pisać po polsku (Warszawa 1921)
O języku urzędowym doby dzisiejszej, zwłaszcza w sądownictwie. (Odczyt publiczny, wygłoszony 6 marca 1925 r. w auli Uniwersytetu Warszawskiego) (Warszawa, 1925) [dostępny w zasobach ŚBC]
Jan Karłowicz (1836–1903). Zarys życia i prac. (Warszawa, 1923) [dostępny w zasobach ŚBC]

W 1874 roku rozpoczął wydawanie w Warszawie „Prac Filologicznych” wspólnie z Baudouinem de Courtenay, Janem Karłowiczem oraz L. Malinowskim. W tym czasie opublikował:

Powieść o papieżu Urbanie z 1514
Przegląd bibljograficzny prac naukowych o języku polskim (z K. Appelem) [dostępna w zasobach ŚBC]
O aoryście w języku polskim
Postaci osobliwe przysłówków
Głosy w dziele B. Opecia z 1522 pt. Żywot Pana Jezu Krysta
Żywot św. Eupraksji z 1524
Wyjaśnienie kilku pytań z zakresu pisowni
Z historji wyrazów
O deklinacji polskiej (w Przeglądzie pedagogicznym) (1887/1888)
Język polski (1899 w Poradniku dla samouków)
szereg artykułów z działu językoznawstwa w Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej

Kryński był również jednym z redaktorów Słownika języka polskiego oraz autorem licznych biogramów językoznawców.

Poradnik językowy z roku 1921

W swojej pracy autor wskazuje na różne błędy w użyciu języka polskiego oraz zaleca formy, które jego zdaniem powinny być preferowane. Zwraca uwagę na wyrazy pochodzenia obcego i podkreśla, że nadmierne wpływy z innych języków, w tym niemieckiego, mogą prowadzić do utraty tożsamości narodowej. Choć starsze zapożyczenia wzbogaciły polskie słownictwo, to nowsze mają tendencję do wywoływania negatywnych skutków.

Kryński wymienia zapożyczenia, głównie latynizmy i galicyzmy, ale także rusycyzmy i anglicyzmy, które jego zdaniem powinny być zastąpione przez rodzime wyrazy. Krytykuje również kalkowanie niemieckich zwrotów, takich jak: Co pod tem (zamiast: przez to) rozumiesz?, Czy łóżko jest zrobione (zamiast: posłane?) czy Jak ci idzie? (zamiast: Jak ci się powodzi?).

Wybrane przykłady: