Adam Karpiński

Adam Tadeusz Karpiński, znany również jako „Akar” (ur. 16 grudnia 1897 w Turce, zm. w nocy z 18 na 19 lipca 1939 na Tirsuli) – był kapitanem obserwatorem Wojska Polskiego, odznaczonym Orderem Virtuti Militari, inżynierem mechanicznym, konstruktorem lotniczym, taternikiem, alpinistą oraz himalaistą.

Życiorys

Był synem Stanisława i Zofii z domu Kuszepecińskiej. W latach 1907–1915 uczęszczał do gimnazjów w Trembowli i Cieszynie. Później osiedlił się w Lublinie, gdzie pracował jako kierownik działu analiz w laboratorium chemicznym armii austro-węgierskiej. Wziął udział w I wojnie światowej jako członek Legionów Polskich. W latach 1918–1920 służył w Wojsku Polskim, zaczynając w 23 pułku piechoty, a następnie uczęszczając na kurs obserwatorski w Oficerskiej Szkole Obserwatorów Lotniczych. Po jego ukończeniu przydzielono go do 12 eskadry wywiadowczej. Swoje doświadczenia bojowe opisał w artykule „Moje dobre czasy”, który ukazał się w „Młodym Lotniku” w grudniu 1926 roku. Został zweryfikowany w stopniu porucznika z datą starszeństwa 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów aeronautyki. W 1934 roku był zarejestrowany w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III, posiadając przydział do 5 pułku lotniczego w Lidzie. Na stopień kapitana został mianowany 19 marca 1939 roku, zajmując 1. lokatę w korpusie oficerów lotnictwa.

Po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, gdzie odbył praktyki w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz oraz we włoskim koncernie S.A. Breda w Mediolanie.

Następnie pracował jako projektant i konstruktor samolotów sportowych oraz szybowców, zdobywając uznanie jako jeden z najlepszych w kraju. W trakcie studiów skonstruował szybowiec SL-1 Akar, który wziął udział w I Konkursie Ślizgowców zorganizowanym w sierpniu i wrześniu w Białce k. Nowego Targu, zdobywając I i II nagrodę. Na tym szybowcu jego brat, Tadeusz Karpiński, 9 kwietnia 1924 roku ustanowił rekord Polski w długotrwałości lotu wynoszący 4 minuty i 5 sekund. W 1924 roku opracował projekt samolotu pasażerskiego w ramach konkursu ogłoszonego przez Ministerstwo Komunikacji. W 1926 roku uczestniczył w konkursie na samolot szkolny ogłoszonym przez Podlaską Wytwórnię Samolotów.

W czerwcu 1926 roku obronił dyplom inżyniera i rozpoczął pracę w Podlaskiej Wytwórni Samolotów jako konstruktor lotniczy. Został wysłany na roczne studia uzupełniające do Turynu, a po ich ukończeniu objął stanowisko kierownika działu montażu samolotów w PWS.

Jako zawodnik i organizator brał udział w wielu zawodach, badając warunki do budowy lotnisk szybowcowych w Beskidach i na Podtatrzu. W latach 1924–1925 kierował dwiema wyprawami szybowcowymi w okolice Babiej Góry, które miały na celu odkrywanie nowych terenów do uprawiania szybownictwa. Od 1922 do 1924 roku był prezesem Sekcji Lotniczej przy Kole Mechaników-Studentów Politechniki Warszawskiej, uprawiał narciarstwo oraz wioślarstwo. W 1923 roku zdobył złoty medal w międzyklubowych regatach na Wiśle jako członek zwycięskiej ósemki Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, a w 1924 roku uczestniczył w zawodach wioślarskich w Gdańsku jako reprezentant Akademickiego Związku Sportowego. W 1927 roku był jednym z założycieli Aeroklubu Akademickiego w Warszawie, a w 1929 roku aktywnie brał udział w tworzeniu Klubu Lotniczego PWS, gdzie w latach 1930–1931 pełnił funkcję prezesa. W 1929 roku przeszedł przeszkolenie w Klubie Lotniczym PWS i zdobył licencję pilota turystycznego I kategorii. W lipcu 1930 roku wziął udział jako mechanik pokładowy w rajdzie lotniczym dookoła Europy, reprezentując PWS-50 pod dowództwem pilota Zbigniewa Babińskiego.

W 1932 roku zakończył pracę w PWS i przeniósł się do Kierownictwa Zaopatrzenia Aeronautyki, a następnie do Państwowych Zakładów Lotniczych w Warszawie.

Był autorem wielu publikacji dotyczących lotnictwa, zarówno w formie fachowej, jak i popularnej. Zajmował się również konstruowaniem sprzętu alpinistycznego, w tym namiotów („Akar-Ramada”), śpiworów oraz „rakobutów”.

Adam Karpiński był żonaty z Wandą Czarnocką-Karpińską i miał dwóch synów, Marka i Jacka.

Wspinaczka

Taternictwo

Od 1922 roku zajmował się wspinaczką, początkowo w Tatrach, gdzie koncentrował się na rozwoju taternictwa zimowego, szczególnie długich, wielodniowych przejść. Może poszczycić się wieloma pierwszymi zimowymi wejściami na szczyty tatrzańskie, w tym na Lodowy Szczyt przez północną ścianę. W zimie 1925 roku przeszedł samotnie grań Tatr Zachodnich od Bobrowca do Tomanowego Wierchu Polskiego, z czterema biwakami w namiocie. Trzy lata później, razem z Konstantym Narkiewiczem-Jodko, przeszedł zimą znaczną część grani Tatr Wysokich, od Przełęczy pod Kopą do Białej Ławki, co wymagało jedenastu biwaków.

Góry wysokie

Od 1925 roku uczestniczył w wyprawach alpejskich, a w 1936 roku kierował wyprawą Klubu Wysokogórskiego w Alpy oraz obozem treningowym. W latach 1933–1934 był jednym z sześciu uczestników pierwszej polskiej wyprawy w Andy, podczas której zdobył m.in. wierzchołek Mercedario (6720 m n.p.m.), trzeci co do wysokości szczyt Ameryki. W 1924 i ponownie w 1938 roku planował polską wyprawę na Mount Everest. W 1939 roku stał na czele I Polskiej Wyprawy w Himalaje, podczas której 2 lipca 1939 roku Jakub Bujak i Janusz Klarner zdobyli Nanda Devi East (7434 m), co było wówczas rekordem wysokościowym Polski.

Wraz z inż. Stefanem Bernadzikiewiczem atakował szczyt Tirsuli (7074 m) w Himalajach Garhwalu. Niestety, próba ta zakończyła się tragicznie, gdyż obaj wspinacze zginęli w lawinie w nocy z 18 na 19 lipca 1939 roku, a ich ciała nigdy nie zostały znalezione. Symboliczny grób Karpińskiego znajduje się na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera K1-2-21).

W dwudziestoleciu międzywojennym Karpiński był jedną z kluczowych postaci, które przyczyniły się do rozwoju zimowego taternictwa oraz alpinizmu w Polsce, zwracając uwagę na potrzebę dobrej organizacji wypraw i odnosząc sukcesy propagandowe. Wspinaczka w Tatrach, Alpach i Andach była dla niego formą przygotowania do wypraw w Himalaje.

Ordery i odznaczenia

  • Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari
  • Krzyż Walecznych, dwukrotnie
  • Polowa Odznaka Obserwatora nr 63 – 11 listopada 1928 „za loty bojowe nad nieprzyjacielem w czasie wojny 1918-1920”

Przypisy

Bibliografia

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
  • Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
  • Dwaj polscy uczestnicy wyprawy w Himalaje zginęli. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 170 z 30 lipca 1939.
  • Dalsze szczegóły katastrofy w Himalajach. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 171 z 1 sierpnia 1939.
  • Szczegóły tragicznej śmierci uczestników polskiej wyprawy w Himalaje. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 178 z 9 sierpnia 1939.
  • Tadeusz Chwałczyk: Podlaskie skrzydła. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00900-1. OCLC 169507941.
  • Tomasz Demidowicz: Lotnicy Podlasia. Słownik Biograficzny. Biała Podlaska: Donatech, 2005. ISBN 83-916055-3-1. OCLC 297531428.
  • Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
  • Dariusz Jaroń: Polscy himalaiści : pierwsza polska wyprawa w Himalaje. Warszawa: Marginesy, 2019. ISBN 978-83-66140-05-9.
  • Inż. Karpiński Adam. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.18-1121 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-10-11].
  • Janusz Kurczab: Leksykon polskiego himalaizmu. Warszawa: Agora SA – Biblioteka Gazety Wyborczej, 2008, s. 58–59, seria: Polskie Himalaje. ISBN 978-83-7552-383-6.
  • Krzysztof Marchlewicz: Góry i skrzydła. Opowieść o Adamie „Akarze” Karpińskim (1897-1939). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2022. ISBN 978-83-96390-62-2. Brak numerów stron w książce.
  • Wiktor Ostrowski: Wyżej niż kondory. Warszawa: Czytelnik, 1984. ISBN 83-07-01105-1. Brak numerów stron w książce.
  • Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, s. 499–500. ISBN 83-7104-009-1.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.

Linki zewnętrzne

Zagadnienie przemysłu lotniczego w bibliotece Polona