Adam (hebr. אָדָם Āḏām „człowiek” / „mężczyzna”, por. hebr. אָדֹום āḏōm „czerwony”, co odnosi się do koloru ziemi, z której został stworzony; arab. آدم Ādam) oraz Ewa (hebr. חַוָּה Ḥawwā „budząca życie”; arab. حواء Ḥawwā’) – według biblijnych relacji zawartych w Księdze Rodzaju, są to pierwsi ludzie. Podobną narrację prezentuje tradycja manichejska, a dodatkowe elementy można znaleźć również w Koran.
Księga Rodzaju przedstawia dwa opisy stworzenia pierwszych ludzi: według starszej wersji Bóg najpierw stworzył Adama, a potem z jego żebra uformował Ewę, natomiast w młodszej wersji obydwoje zostali stworzeni szóstego dnia.
Adam i Ewa żyli w ogrodzie Eden; Bóg zabronił im jedynie spożywania owocu z drzewa poznania dobra i zła. Na namowę węża-kusiciela Ewa i Adam złamali ten zakaz. W wyniku tego grzechu Bóg ukarał ich wygnaniem z ogrodu oraz nałożył na nich przekleństwo.
Księga Rodzaju wymienia z imienia trzech synów Adama i Ewy: Kaina, Abla oraz Seta.
== W relacji biblijnej ==
=== Stworzenie ===
Księga Rodzaju zawiera dwa opisy stworzenia pierwszych ludzi. W młodszej wersji, szóstego dnia, Bóg stworzył najpierw zwierzęta, a następnie na swój obraz – mężczyznę i kobietę. Pobłogosławił im, nakazując: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną, abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszelkim zwierzęciem naziemnym”.
Zgodnie z starszą wersją, Bóg uformował człowieka (mężczyznę) z prochu ziemi i umieścił go w ogrodzie Eden, aby go uprawiał i doglądał. Jedynym zakazanym owocem był ten z Drzewa Poznania Dobra i Zła.
Mężczyzna nadał imiona wszystkim stworzeniom, które Bóg uczynił. Następnie Bóg zesłał na niego głęboki sen, wyjął jedno z jego żeber i z tego miejsca stworzył kobietę.
=== Upadek pierwszych ludzi ===
Ewa, kuszona przez węża, zerwała owoc z drzewa poznania dobra i zła i podała go Adamowi. Oboje wówczas zrozumieli, że są nadzy, więc zrobili sobie przepaski z liści figowych.
Bóg Jahwe, gdy dowiedział się o ich czynie, najpierw przeklął węża, mówiąc: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę”. Co do Ewy, postanowił: „Obarczę cię niezmiernie wielkim trudem twej brzemienności, w bólu będziesz rodziła dzieci, ku twemu mężowi będziesz kierowała swe pragnienia, a on będzie panował nad tobą”.
W odniesieniu do Adama, reprezentującego przyszłą ludzkość, Bóg orzekł: „W pocie oblicza twego będziesz musiał zdobywać pożywienie, póki nie wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty; bo prochem jesteś i w proch się obrócisz” (Rdz 3,17–19). Ten czyn obciążył całą ludzkość grzechem pierworodnym.
=== Potomstwo Adama i Ewy ===
Synami Adama i Ewy byli Kain i Abel. Po tym, jak Abel został zabity przez Kaina, Adam i Ewa doczekali się trzeciego syna – Seta. Po narodzinach Seta Adam miał także synów i córki, lecz brak szczegółowych informacji o nich w biblijnych relacjach.
Według Biblii Adam żył 930 lat (Rdz 5,5).
== W apokryfach ==
Zgodnie z Księgą Jubileuszów, Adam został umieszczony w Edenie 40 dni po swoim stworzeniu, a Ewa 80 dni później; przebywali tam przez równo 7 lat.
Jak podaje Życie Adama i Ewy, po wygnaniu z Edenu para zamieszkała w chacie na wschód od ogrodu. Aby przebłagać Boga, postanowili podjąć pokutę – Adam miał przez 40 dni stać po szyję w wodach Jordanu, a Ewa w wodach Tygrysu przez 34 dni. Po 18 dniach pokuty Ewie ukazał się Szatan w postaci cherubina, przekonując ją, że Bóg wysłuchał ich pokuty. Po wyjściu z wody, Ewa upadła na ziemię i przez dwa dni nie mogła się podnieść, po czym udała się do Adama, którego Szatan natychmiast rozpoznał. Po zapytaniu o intencje Szatana, Adam dowiedział się, że został on wygnany przez Boga za odmowę pokłonienia się pierwszemu człowiekowi.
Trzy dni później Ewa postanowiła dobrowolnie udać się na wygnanie na zachód od ogrodu, uznając się za winną obu grzechów, będąc wówczas w ciąży z Kainem. Bóg, odpowiadając na pokutę Adama, nauczył go siewu i pozwolił udać się do Ewy, która rodziła. Dzięki modlitwom Adama, Bóg wysłał dwóch aniołów, aby asystowali przy porodzie. Następnie para wróciła na wschód, gdzie Ewa urodziła Abla. Po jego narodzinach miała wizję zapowiadającą przyszłe bratobójstwo, co skłoniło ich do rozdzielenia rodzeństwa.
Gdy Adam zachorował na śmiertelną chorobę, zgromadził swoje potomstwo, liczące 30 synów i 30 córek, i opowiedział im historię swojego upadku. W tej opowieści Adam opiekował się męskimi zwierzętami w Edenie oraz zajmował część wschodnią i północną ogrodu, podczas gdy Ewa nadzorowała osobniki żeńskie oraz część zachodnią i południową. Po śmierci Adama Bóg przybył na ziemię z aniołami, nakazując im pochować go oraz Abla, który nie miał wcześniej pochówku, w miejscu w ogrodzie Eden, z którego wzięto pył do jego stworzenia. Po śmierci Ewy jej ciało również zostało przeniesione do tego grobu przez trzech aniołów.
W rozdziale 11 Testamentu Abrahama przedstawiona jest wizja dwóch dróg – wąskiej, prowadzącej do Nieba, oraz szerokiej, prowadzącej do Piekła, które obserwuje Adam, ojciec wszystkich ludzi, z złotego tronu. Gdy więcej ludzi kroczy szeroką drogą niż wąską, Adam płacze i wyrywa sobie włosy. Kiedy sytuacja się odwraca, wchodzi ponownie na tron i cieszy się z widoku zbawionych dusz.
== W tradycji żydowskiej ==
W tradycji żydowskiej cztery greckie litery imienia Adam interpretowano jako symbol czterech stron świata. Filon z Aleksandrii odróżniał Adama niebiańskiego od Adama ziemskiego.
== W tradycji chrześcijańskiej ==
Łukasz w swojej Ewangelii prowadzi rodowód Jezusa aż do Adama. Paweł z Tarsu w Liście do Rzymian zestawił Adama z Jezusem:
Kościół naucza, że Adam i Ewa posiadali:
- dar nadprzyrodzonej łaski, co oznacza, że człowiek od momentu swojego stworzenia był powołany do wspólnoty z Bogiem
- dary naturalne, właściwe naturze ludzkiej (ciało, dusza, zdolność poznania rozumowego, wolna wola, naturalne talenty)
- cztery dary pozaprzyrodzone:
- dar harmonii (panowanie nad ciałem, popędami)
- dar nieśmiertelności
- dar wolności od cierpień
- dar wiedzy
Po grzechu i odkupieniu dary pozaprzyrodzone nie zostały zwrócone człowiekowi.
Augustyn z Hippony w jednym z listów twierdził, że nie ma wątpliwości co do zbawienia Adama, a to stanowisko było przyjmowane przez średniowiecznych teologów.
W Kościele wschodnim Adam i Ewa czczeni są jako święci, a ich wspomnienie obchodzone jest w niedzielę przed Bożym Narodzeniem oraz 25 marca.
Adam i Ewa pojawiają się również w kilku martyrologiach łacińskich, pod datami 25 marca, 24 kwietnia oraz 23 sierpnia.
== Według tradycji islamskiej ==
W Koran aniołowie sprzeciwiali się stworzeniu Adama, argumentując, że oni będą zawsze czcili Boga, podczas gdy człowiek wiąże się z zniszczeniem i rozlewem krwi. Mimo to Bóg stworzył Adama i nauczył go imion wszystkich rzeczy, nie wyjawiając ich aniołom, którzy mieli być posłuszni człowiekowi. Wtedy Iblis, szatan, zbuntował się, twierdząc, że jako istota stworzona z ognia stoi wyżej od tej stworzonej z gliny.
Adam jest uznawany przez muzułmanów za pierwszego proroka. Zgodnie z at-Tabarim, Adam zbudował Kaabę.
== W ikonografii ==
W biblijnych przedstawieniach Adama i Ewy można zobaczyć następujące sceny: stworzenie Ewy obok leżącego Adama; scena w raju, gdzie Adam w przepasce z liści figowych stoi pod drzewem z Ewą, która podaje mu owoc zerwany z drzewa (czasami winogrona); Adam i Ewa wypędzani z raju przez anioła.
Motyw dwóch postaci pod drzewem z wężem owiniętym wokół pnia był obecny w sztukach plastycznych od wczesnochrześcijańskich czasów (np. freski z katakumb). Zyskał on szczególną popularność w epoce renesansu, inspirując artystów takich jak Jan van Eyck (1395–1441), Hugo van der Goes (ok. 1440–1482), Hieronim Bosch (ok. 1460–1516), Albrecht Dürer (1471–1528), Lucas Cranach starszy (1472–1553), Palma Vecchio (1480–1520), Tycjan (ok. 1480–1576) oraz Tintoretto (1518–1594). Szczególnie wyróżnia się twórczość Cranacha Starszego, który namalował serię obrazów nawiązujących do sceny kuszenia prarodziców. W XVII wieku temat ten również nie zniknął, pojawiając się w dziełach Rembrandta van Rijn (1606–1669). Zainteresowanie artystów tym tematem, oprócz względów religijnych, wynikało także z możliwości przedstawienia aktu mężczyzny i kobiety w sposób niepowtarzalny i nieograniczony.
Atrybutami Adama i Ewy są: baranek, kłos oraz łopata, symbolizujące troskę o pożywienie.
== Interpretacje w piśmiennictwie ==
W historii myśli opowieść o Adamie i Ewie była przedmiotem wielu interpretacji.
Według Jerzego A. Kowalskiego Eden, urodzajny, rajski ogród, można traktować jako barwną wizję, będącą zbiorowym wspomnieniem czasów, kiedy ludzie nie zajmowali się jeszcze koczowniczym pasterstwem ani rolnictwem, a także czasów, zanim zmuszeni byli do długotrwałych i niebezpiecznych wędrówek. To była wizja ich pradawnych siedzib, utraconej oazy, w której tradycyjne zbieractwo i łowiectwo wystarczały do wyżywienia. Późniejsze zmiany, przyjęcie rolnictwa wymagającego znacznego wysiłku, stanowiły nieprzyjemny kontrast w pamięci zbiorowej w porównaniu do dawnych czasów szczęścia. Zakrycie nagości („listek figowy”) mogło zostać powiązane z tymi przemianami, oddzielając dwie zasadniczo różne epoki w życiu społeczności.
Wcześniej znane były mity sumeryjskie i babilońskie o podobnej tematyce, co świadczy o jej obecności w kulturze tamtych czasów. W mitycznej parze bohaterów można dostrzegać protoplastów społeczności, którzy oddzielili się od głównej grupy rodowej rządzonej przez patriarchę, osiedlając się w nowym miejscu. Taki czyn mógł wiązać się z poczuciem winy i wyrzutami sumienia, co stanowiło istotę „grzechu pierworodnego”, który obciążał ogólny wydźwięk Starego Testamentu. Można przypuszczać, że wyrzuty sumienia dotyczyły przede wszystkim porzucenia własnych rodziców i plemienia, co prowadziło do przekonania, że te winy trzeba zmazać, odpokutować, ponieważ były przyczyną niepowodzeń i przeciwności losu, które zsyłane były przez rozgniewanych bogów plemienia.
== Zobacz też ==
- mitochondrialna Ewa
- Y-chromosomalny Adam
- Adam euroazjatycki
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Bocian M., Leksykon postaci biblijnych, Kraków 1996, s. 43–58.
Bosak Cz. P., Postacie Nowego Testamentu. Słownik-konkordancja, Poznań – Pelplin 1996, s. 32-35.
Fros H. SJ, Sowa F., Księga imion i świętych, t. 1, Kraków 1997, szp. 30–33; t. 2, szp. 239, 240.
== Linki zewnętrzne ==