Adam Humer
Adam Humer, znany również jako Adam Teofil Umer (urodzony 27 kwietnia 1917 w Camden, zmarł 12 listopada 2001 w Warszawie) – był funkcjonariuszem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w PRL, oficerem śledczym w stopniu pułkownika, a także zbrodniarzem komunistycznym.
Życiorys
Urodził się jako syn Otylii i Wincentego, który był aktywistą komunistycznym i został zamordowany przez polskie podziemie niepodległościowe 31 maja 1946 roku w Kmiczynie, w okresie referendum. Miał dwie siostry, działaczki Polskiej Partii Robotniczej, Wandę i Henrykę Umer, oraz brata Edwarda, który także był funkcjonariuszem UB, a później oficerem Informacji Wojskowej. Był stryjem piosenkarki Magdy Umer. Adam przyszedł na świat w Stanach Zjednoczonych, gdy jego rodzina tam przebywała w celach zarobkowych. W 1921 roku osiedlił się z rodziną w miejscowości niedaleko Tomaszowa Lubelskiego.
Podczas nauki w gimnazjum był członkiem ZHP, a w czasie studiów angażował się w organizację studencką „Funk” oraz Związek Akademickiej Młodzieży Socjalistycznej. Należał do Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Ukrainy, Komsomołu, PPR oraz PZPR. Po niemieckim ataku na Polskę znajdował się w Tomaszowie Lubelskim, a po inwazji ZSRR na Polskę i okupacji miasta przez Armię Czerwoną, zorganizował Powiatowy Komitet Rewolucyjny jako wiceprzewodniczący (na czele komitetu stał Aleksander Żebruń). Po wycofaniu się Armii Czerwonej, 17 października 1939 roku, ewakuowano go na teren zajęty przez ZSRR do Lwowa. Tam wstąpił na kurs prawa na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie został „brygadierem grupy propagandowej”. W marcu 1941 roku dołączył do Komsomołu we Lwowie. Po ataku Niemiec na ZSRR i okupacji Lwowa przez Wehrmacht, wrócił do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie ukrywał się. W lipcu 1944 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej, uczestniczył w organizowaniu terenowych rad narodowych w powiecie z ramienia PKWN. Od 13 sierpnia do 8 września 1944 roku pełnił funkcję kierownika Wydziału Propagandy i Informacji w Powiatowej Radzie Narodowej w Tomaszowie Lubelskim.
W Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego rozpoczął pracę 12 września 1944 roku. Po nieudanym zamachu na Aleksandra Żebrunia, szefa UB w Tomaszowie, w listopadzie 1944 roku, Adam i Edward Umerowie, jako bliscy współpracownicy Żebrunia, zostali przeniesieni do Lublina (Adam objął tam stanowisko kierownika Sekcji Śledczej WUBP), a następnie do Warszawy. Adam dołączył do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a Edward do Informacji Wojskowej.
Od 15 lutego 1945 roku był kierownikiem Sekcji VIII Wydziału I, a od 31 sierpnia 1945 roku zastępcą kierownika Wydziału VII Departamentu I MBP. Od 16 września 1945 roku pełnił funkcję zastępcy kierownika Wydziału IV Samodzielnego MBP, a od 1 lipca 1947 roku był wicedyrektorem oraz naczelnikiem Wydziału II Departamentu Śledczego MBP. Od 1 września 1951 roku był wicedyrektorem Departamentu Śledczego MBP. Aktywnie uczestniczył w zwalczaniu podziemia niepodległościowego.
Został zwolniony z zajmowanego stanowiska 31 grudnia 1954 roku, a ze służby 31 marca 1955 roku, z powodu stosowania niedozwolonych metod w śledztwie. Następnie przeniesiono go do Ministerstwa Rolnictwa, gdzie pracował jako starszy radca w Gabinecie Ministra. Mimo formalnego wyjścia z resortu, de facto doradzał organom SB jako ekspert w zwalczaniu ruchu narodowego.
W 1992 roku został tymczasowo aresztowany. Na procesie zeznawały ofiary Humera, w tym Juliusz Bogdan Deczkowski (AK) oraz Maria Hattowska (WiN) i Stanisław Skalski. Z ich zeznań wynikało, że Humer stosował brutalne metody, takie jak bicie nahajką oraz tortury drutem kolczastym. Udowodniono mu udział w licznych przesłuchaniach, upokarzaniu, głodzeniu oraz torturowaniu więźniów politycznych. W 1994 roku został skazany na dziewięć lat więzienia, a w 1996 roku w drugiej instancji wyrok zmniejszono do siedmiu i pół roku. Zmarł podczas przerwy w odbywaniu kary.
Humer był również oskarżany o skrytobójcze zamordowanie dziennikarza Tadeusza Łabędzkiego oraz prowadził śledztwo dotyczące Adama Doboszyńskiego, który został skazany na śmierć w 1949 roku.
W 1994 roku powstał film dokumentalny pt. Humer i inni, w reżyserii Aliny Czerniakowskiej, który dotyczył procesu Adam Humera. Postać Humera została także uwieczniona w piosence Adam ma dobry Humer zespołu Kury z albumu P.O.L.O.V.I.R.U.S.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2013-04-21].
Zmarł Adam Humer (rp.pl, 13 listopada 2001)
Linki zewnętrzne
Film dokumentalny Aliny Czerniakowskiej „Humer i inni”, TVP, 1994 – relacja filmowa z procesu Adama Humera, który odbył się przed Sądem Rejonowym w Warszawie.
Oświadczenie Magdy Umer, Prawica.net, 17 lutego 2010 [zarchiwizowane 2015-06-19].
Dr Waldemar Bednarski „Z dziejów okupacji Ziemi Tomaszowskiej”, Radzyński Rocznik Humanistyczny, tom 5, 2007, s. 145-155.
Paweł P. Sztama, Adama Humera życie przed bezpieką. Przyczynek do biografii, „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja” (Nr 6 (2017)), Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie; Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra”, s. 186-212, ISSN 2299-890X [dostęp 2024-02-29].