Adam Giedrys (urodzony 26 marca 1918 w rejonie Wilna, zmarł 26 grudnia 1997) był polskim astronomem amatorem, który z zawodu był krawcem.
Wczesne lata
Giedrys ukończył technikum, zdobywając tytuł mistrza krawieckiego w Wilnie, które wówczas znajdowało się w granicach Polski. Następnie prowadził własny zakład krawiecki w Nowym Dworze. W czasie II wojny światowej służył jako łącznik o pseudonimie „Benhal” w Armii Krajowej (AK) na terenie okręgu wileńskiego, za co został odznaczony Medalem Wojska.
Po wojnie, w 1946 roku, osiedlił się w Szczecinku. W 1948 roku został aresztowany za „antykomunistyczną działalność” w ramach 60-osobowego Bojowego Oddziału Armii, którym dowodził Stefan Pabis. Przebywał w więzieniu (głównie we Wronkach) do 1953 roku, kiedy to trafił do szpitala z powodu gruźlicy nerek. Z trudem uratowano mu życie w szpitalu w Olsztynie.
Według jego córki, Stefanii Giedrys-Kalemba, obecnie profesor mikrobiologii, pobyt w szpitalu przyczynił się do jego późniejszego zainteresowania astronomią:
Działalność astronomiczna
Źródło: Strefa Historii
Po powrocie do domu Adam Giedrys poświęcił się nauce. Zbudował swoją pierwszą lunetę, wykorzystując soczewki z zwykłych okularów. Dzięki wsparciu władz miasta, przyjaciół oraz firm, w 1958 roku zrealizował budowę kopuły obserwacyjnej na dachu kamienicy przy ul. Kościuszki 10 w Szczecinku, w której zainstalował samodzielnie skonstruowany teleskop o powiększeniu 1250 razy.
Giedrys brał udział w zagranicznych kongresach astronautycznych i utrzymywał korespondencję z instytucjami naukowymi oraz astronautami na całym świecie. Organizował astronomiczne odczyty i seminaria, zazwyczaj z udziałem profesjonalnych astronomów. Latem prowadził również obozy dla młodzieży w Radaczu, w których uczestniczył m.in. Kapitan Żeglugi Wielkiej Zbigniew Suplicki. Sprowadzał rzadkie filmy o astronautyce i przyjmował zorganizowane wycieczki młodzieży szkolnej.
Jako pierwszy Polak otrzymał z NASA próbkę gruntu księżycowego z misji Apollo 11 w 1969 roku, która była prezentowana w Szczecinku w 1971 roku, obok największych ośrodków naukowych. W maju 1998 roku podobną próbkę otrzymał z NASA Jarosław Brancewicz, a jej prezentacja miała miejsce na jedynej oficjalnie zatwierdzonej przez NASA wystawie w Szczecinku. Po raz drugi Jarosław Brancewicz sprowadził próbkę gruntu księżycowego do Polski we wrześniu 2010 roku. Po problemach z transportem, skała księżycowa została pokazana w Częstochowie, mimo że władze Szczecinka nie były tym zainteresowane. W Szczecinku miało miejsce kilka zamkniętych prezentacji, m.in. dla dzieci z przedszkola „Miś”, SP-1, filatelistów oraz społeczności romskiej.
Upamiętnienia
1974 – Adam Giedrys był jednym z bohaterów reportażu Ryszarda Wójcika „Odmieńcy” w odcinku zatytułowanym „Wskrzeszony do gwiazd”.
1983 – Powstał film obyczajowy „Planeta krawiec”, który w dużej mierze oparty był na życiu A. Giedrysa. W roli Adama Giedrysa wystąpił Kazimierz Kaczor, a sam Giedrys pełnił rolę konsultanta filmu.
2009 – W październiku 2009 roku odsłonięto pomnik Adama Giedrysa w Szczecinku, autorstwa Doroty Dziekiewicz-Pilich, która osobiście znała astronoma. Rzeźba naturalnej wielkości przedstawia postać siedzącą z lunetą i książką przy maszynie do szycia, wpatrującą się w niebo.
W Szczecinku, przy skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Mierosławskiego, znajduje się rondo imienia Adama Giedrysa.
2012 – Gimnazjum nr 3 na szczecineckim osiedlu Zachód otrzymało imię Adama Giedrysa na mocy decyzji Rady Miasta.
15 marca 2018 – Senat Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w celu uczczenia pamięci Adama Giedrysa w 100. rocznicę jego urodzin.
29 października 2022 – Utworzono „Szczecineckie Stowarzyszenie Naukowe Astrosfera im. Adama Giedrysa” przez byłych uczniów szczecineckiego astronoma.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Film z odsłonięcia rzeźby Adama Giedrysa na YouTube.
Adam Giedrys. Konferencja poświęcona życiu i dorobkowi astronoma ze Szczecinka (zdjęcia), gk24.pl, 2018-04-17.