Adam Gdacjusz (Adam Gdacius, Gdak), znany jako Śląski Rej (urodzony w 1609 lub 1610 roku w Kluczborku, zmarł 7 kwietnia lub 18 września 1688 roku w tym samym miejscu) był polskim pisarzem religijnym, kaznodzieją, duchownym luterańskim oraz postyllografem.
Życiorys
Uczył się najprawdopodobniej w Brzegu i Wrocławiu. W 1633 roku zapisał się do gimnazjum w Toruniu. Rok później (1634) rozpoczął pracę jako kantor oraz nauczyciel w Podhradzie na Spiszu. W 1637 roku kontynuował naukę w gimnazjum elbląskim, a następnie przeniósł się do Wilna, gdzie ponownie objął stanowisko kantora w szkole ewangelickiej, a później został jej rektorem. Po powrocie do Kluczborka w 1641 roku pełnił funkcję diakona. Związał się z Kluczborkiem, gdzie od 1644 roku był najpierw diakonem, a następnie proboszczem (od 1646) i seniorem. Kształcił się w Brzegu, Wrocławiu i Toruniu, a później był rektorem szkoły w Bardiowie, na ówczesnych Węgrzech (obecnie Słowacja).
W 1642 roku ożenił się z Marianną, córką Tomasza Scopiusa, pastora z Nagodowic. Zmarł prawdopodobnie 7 kwietnia 1688 roku w Kluczborku.
Twórczość
Pisał zarówno w języku polskim, jak i łacińskim, koncentrując się głównie na literaturze kaznodziejsko-moralizatorskiej oraz poezji. Jego najważniejszym dziełem jest Postilla popularis, czyli kazania na Ewangelie święte (Leszno 1650 lub 1651). W swoich kazaniach ukazywał trudności ludu śląskiego oraz moralne zepsucie po wojnie trzydziestoletniej. Był zagorzałym zwolennikiem języka polskiego na Śląsku i przeciwnikiem germanizacji. Jako pierwszy wprowadził gwarę śląską do literatury. Publikacje Gdacjusza przyczyniły się do wzmocnienia polskiego środowiska protestanckiego na Śląsku, a także stymulowały rozwój czytelnictwa, co wpłynęło na podniesienie poziomu edukacji wśród społeczeństwa.
Ważniejsze utwory
- Ardens irae Divinae ignis, czyli zbiór kilku kazań pokutnych, Toruń 1644-1647, drukarnia M. Karnat (6 kazań wydanych oddzielnie)
- Postilla popularis, czyli kazania na Ewangelie święte, Leszno 1651 (Estreicher podaje 1650)
- W latach 1674–1687 wydał 24 pozycje (głównie w Brzegu i Oleśnicy), w tym:
- Appendix, tj. Przydatek do dyszkursu o pańskim i szlacheckim albo rycerskim stanie, Brzeg 1680 (fragmenty przedr. W. Taszycki w Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII w., Lwów 1928; wyd. 2, Warszawa 1955)
- Kwestyja o pojedynkach
- Dyszkurs o pijaństwie
- Kwestyja o polygamijej albo wielożeństwie
- Trojaki o ołtarzach, obrazach i organach dyszkurs
- Kwestyja o zmartwychwstaniu
- Kwestyjej o Pannie Maryjej
- Dyszkurs o dobrych uczynkach (we wstępie wiersze napisane na cześć autora i dedykowane mu przez przyjaciół: Jana Kwakbolińskiego — seniora twardogórskiego, Adama Dediciusa i Tobiasza Gdaciusa, rektora szkoły w Twardogórze)
Literatura
- Henryk Borek i Jan Zaremba, „Wybór pism / Adam Gdacjusz”, Pánstwowe Wydawn. Naukowe, Warszawa 1969.
- Kaczmarzyk Izabela, Adam Gdacjusz. Z dziejów kaznodziejstwa śląskiego. Biblioteka Śląska, Katowice 2003, ISBN 83-87849-02-2.
- Mendykowa A. Dzieje książki polskiej na Śląsku. Ossolineum, Wrocław 1991.
- Michalkiewicz S. (red.) Oleśnica. Monografia miasta i okolic. Ossolineum, Wrocław 1981.
- Kula B. Adam Gdacjusz, „Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego” 2003, nr 2 (7), s. 26–28.
Przypisy
Bibliografia
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 186-187.
Linki zewnętrzne
http://olesnica.nienaltowski.net/GdacjuszAdam.htm — strona poświęcona postaci Adama Gdacjusza
Dzieła Adama Gdacjusza dostępne w serwisie Polona