Adam Władysław Doboszyński
Adam Władysław Doboszyński (urodzony 11 stycznia 1904 w Krakowie, zmarły 29 sierpnia 1949 w Warszawie) był polskim inżynierem, politykiem, oficerem rezerwy saperów oraz pisarzem. Był członkiem Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego, a także jednym z pionierów polskiego dystrybucjonizmu. Jego działalność polityczna oraz śmierć stały się symbolem początku terroru stalinowskiego w Polsce.
Młodość
Adam Doboszyński przyszedł na świat w kamienicy Goryszowskich w Krakowie, w rodzinie ziemiańskiej, jako syn Adama i Natalii Doboszyńskich. Jego ojciec był adwokatem oraz członkiem austriackiej Rady Państwa w latach 1900–1907. Edukację rozpoczął w 1913 roku, a maturę zdał w 1920. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się jako ochotnik do 6 pułku artylerii ciężkiej w Krakowie, w którym służył przez cztery miesiące.
Studia
Po ukończeniu szkoły średniej, Doboszyński rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale prawa, jednak szybko zrezygnował, przenosząc się na Wyższą Szkołę Techniczną w Gdańsku. W tym czasie angażował się w działalność społeczną, wspierając polskie organizacje narodowe działające w Wolnym Mieście Gdańsku. Był współzałożycielem Bratniej Pomocy Zrzeszenia Studentów Polskich oraz prezesem Związku Akademików Gdańskich „Wisła”. Otrzymał także tytuł członka honorowego Związku Polskiej Młodzieży Akademickiej i Związku Polskich Korporacji Akademickich.
Uczestniczył w kongresach Międzynarodowej Konferencji Studentów, przewodnicząc polskiej delegacji na zjeździe w Budapeszcie. Ukończył studia w 1925 roku, uzyskując dyplom inżyniera budowlanego. W latach 1925–1927 kontynuował naukę w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu, ale musiał przerwać studia z powodu trudności finansowych rodziny.
Po powrocie do Polski ukończył z wyróżnieniem Szkołę Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie. 1 stycznia 1931 roku uzyskał stopień podporucznika z pierwszą lokatą w korpusie oficerów rezerwy inżynierii i saperów. W 1934 roku figurował w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Kraków Miasto oraz był przydzielony w rezerwie do 5 batalionu saperów w Krakowie.
W tym czasie zajął się rodzinnym majątkiem w Chorowicach pod Krakowem. Napisał swoje pierwsze książki, w tym powieść „Słowo ciężarne” z 1928 roku, która wywołała dyskusje na temat socjologicznej roli radia w kształtowaniu poglądów politycznych oraz pracę demograficzną „Szlakiem Malthusa”, a także niewydany dramat „Trans”. Doboszyński był także aktywny w środowisku ziemiańskim, pełniąc funkcję sekretarza krakowskiego oddziału Związku Ziemian w latach 1929–1931.
Wczesna działalność polityczna i poglądy
W 1931 roku dołączył do Obozu Wielkiej Polski i związał się z ruchem narodowym. Po rozwiązaniu OWP, zachował dystans wobec różnych inicjatyw politycznych młodych działaczy. W 1933 roku, podczas pobytu w Anglii, poznał Gilberta Keitha Chestertona, którego koncepcja dystrybucjonizmu miała duży wpływ na jego myślenie. Efektem tego była publikacja „Gospodarka narodowa” w 1934 roku, która zyskała entuzjastyczne przyjęcie wśród narodowców młodego pokolenia i doczekała się kilku wydań.
Doboszyński, w swoich poglądach na gospodarkę narodową, odwoływał się do pism św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu, krytykując zarówno liberalny kapitalizm, jak i kolektywizm socjalistyczny oraz komunistyczny. Twierdził, że obie te doktryny mają wspólny, antychrześcijański fundament w materializmie. Komunizm, według niego, niszczył jednostkę, a liberalizm deprecjonował etos pracy, prowadząc do moralnej degradacji społeczeństw. Doboszyński przewidywał, że kapitalizm wejdzie w okres schyłkowy, co miało się potwierdzić w obliczu kryzysu gospodarczego lat 30.
Krytykował model homo oeconomicus oraz pożyczki na procent. W „Gospodarce narodowej” starał się połączyć teorie subiektywistyczno-marginalistyczną i laborystyczną, domagając się upowszechnienia własności i walki z monopolami. Podkreślał również, że przemysł nie powinien zanieczyszczać środowiska i utrudniać życia społeczeństwu.
Doboszyński postulował budowę społeczeństwa narodowego opartego na korporacjach zawodowych, które miałyby stanowić formę samorządu gospodarczego. Wierzył, że nowy ustrój powinien opierać się na tradycji i etyce zawodowej, a przynależność stanowa wzmacniać poczucie wartości jednostki. Jednocześnie umożliwiałby awans osobom zdolnym, niezależnie od pochodzenia, poprzez edukację i pracę.
W 1934 roku dołączył do Stronnictwa Narodowego, gdzie objął funkcję referenta prasy i propagandy w okręgu krakowskim. Aktywnie organizował struktury SN, prowadził odczyty i korzystał z nietypowych metod propagandy, takich jak objazdowe biblioteki. Organizował także Zjednoczenie Zawodowe „Praca Polska”, co przyczyniło się do wzrostu liczebności organizacji. Był uznawany za autorytet w sprawach gospodarczych i propagował swoje poglądy w licznych artykułach oraz wystąpieniach.
Wyprawa myślenicka
W odpowiedzi na zabójstwo Wawrzyńca Sielskiego przez policję, Doboszyński zorganizował bojówki, które w nocy z 22 na 23 czerwca 1936 roku opanowały Myślenice. Zdemolowano posterunek policji, zerwano kable telefoniczne, a w sklepach żydowskich stłuczono szyby i podpalono towary. Doboszyński osobiście nadzorował akcję, która zakończyła się wycofaniem jego oddziału z miasteczka po interwencji policji. W trakcie pościgu grupa Doboszyńskiego została rozproszona, a wielu jej członków aresztowano. W starciach z policją zginęły dwie osoby z jego bojówki.
Doboszyński dobrowolnie oddał się w ręce policji, biorąc na siebie odpowiedzialność za incydent. W procesie, który rozpoczął się 14 czerwca 1937 roku, został uniewinniony przez ławę przysięgłych, uznających jego działania za wynik „wyższej konieczności”. Wyrok ten wywołał duże zainteresowanie i doprowadził do zmian w sądownictwie w Polsce.
II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej, Doboszyński ochotniczo wstąpił do wojska, dowodząc oddziałem saperów. Po odniesieniu ran w bitwie pod Lwowem, udało mu się uciec z niewoli niemieckiej. Przedostał się do Wojska Polskiego we Francji, gdzie pełnił służbę w 1 Modlińskim batalionie saperów i został odznaczony za zasługi wojenne.
Na emigracji
Po wojnie w Wielkiej Brytanii, jako porucznik, prowadził działalność polityczną, krytykując Stronnictwo Narodowe oraz jego prezesa za ugodowość wobec rządu. Był jednym z organizatorów Komitetu Zagranicznego Obozu Narodowego, który miał na celu zjednoczenie różnych frakcji narodowych. Doboszyński publikował prace, w tym „Wielki Naród” oraz „Zagrody i wspólnoty”, a także krytykował rząd za jego politykę w odniesieniu do ZSRR.
W 1943 roku ujawnił radziecką notę o obywatelstwie dla mieszkańców ziem polskich, co spotkało się z poparciem, ale również z represjami z jego strony. Po okresie aresztowania i ubóstwa w Londynie, Doboszyński kontynuował działalność polityczną i publikacyjną, angażując się w kwestie narodowe oraz krytykując działania rządu na uchodźstwie.
Powrót do kraju
W grudniu 1946 roku Doboszyński wrócił do Polski, aby ocenić sytuację polityczną oraz wpłynąć na władze podziemia. Spotykał się z działaczami narodowymi, planując powołanie Ośrodka, który miałby wypracować wspólny program działania. Niestety, większość jego rozmówców została szybko aresztowana, a jego plany nie powiodły się.
Więzienie, proces, stracenie
Dnia 3 lipca 1947 roku Doboszyński został aresztowany przez UB. W trakcie śledztwa, które prowadził osobiście płk Różański, stosowano wobec niego brutalne metody. Proces zaczynał się 18 czerwca 1949 roku, a Doboszyński został oskarżony o współpracę z wywiadem hitlerowskim, co było absurdalnym zarzutem. W swojej mowie końcowej w sądzie stwierdził, że jego intencje były uczciwe i nie miał nic do ukrycia.
11 lipca 1949 roku sąd skazał go na karę śmierci. Wyrok został wykonany 29 sierpnia 1949 roku w więzieniu mokotowskim. Po śmierci Doboszyński był atakowany zarówno w prasie oficjalnej, jak i w publikacjach opozycyjnych.
W 1989 roku Sąd Najwyższy oczyścił go z zarzutów i pośmiertnie zrehabilitował.
Upamiętnienie
W Krakowie, przy ulicy św. Anny 3, znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Adamowi Doboszyńskiemu. 21 sierpnia 2016 roku w Chorowicach odsłonięto tablicę upamiętniającą jego osobę.
Przypisy
Bibliografia
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Krzysztof Kaczmarski, Paweł Tomasik: Adam Doboszyński 1904–1949. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej, 2010, s. 248. ISBN 978-83-7629-230-4.
- Adam Doboszyński: Konspiracje. Krzeszowice: Dom Wydawniczy „Ostoja”, 2004, s. 49. ISBN 83-88020-79-X.
- Zygmunt Kosior: Bitwa pod Lagarde. Studium. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
- Gazeta Wyborcza – Magdaleny Grzebałtowskiej „Trzeba nakręcić paranoję” z 23–24 lipca 2005.
- Dwór Doboszyńskich. mogilany.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
- Paweł Tomasik, Adam Doboszyński – polityk nieokiełznany.
- Karol Skorek: Myśl ekonomiczna Adama Doboszyńskiego – ujęcie krytyczne. Stalowa Wola: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2019, s. 311-324. ISSN 1898-2166.