Adam Włodzimierz Dembicki Edler von Wrocień
Adam Włodzimierz Dembicki Edler von Wrocień (ur. 2 grudnia 1849 w Sanoku, zm. 17 kwietnia 1933 tamże) był marszałkiem polnym porucznikiem cesarskiej i królewskiej Armii oraz dowódcą obrony Budapesztu.
Życiorys
Adam Włodzimierz Dembicki Wrocień przyszedł na świat 2 grudnia 1849 roku w Sanoku. Był synem Pawła Dembickiego, który był nauczycielem i dyrektorem szkoły głównej dla chłopców w Sanoku (zm. 1891 w wieku 80 lat), oraz Emilii z domu Zacharjasiewicz, córki Michała (zm. w 1867 w wieku 40 lat). Miał siostry: Paulinę Emilię (ur. 1851), Aurelię Klementynę (ur. 1853), Józefę (zm. 2 grudnia 1860, mając 7 miesięcy), Helenę (ur. 1861), Albinę Mariannę (ur. 1865) oraz brata Teodozego (zm. 17 lutego 1863, mając 1 miesiąc).
Ukończył jedną klasę szkoły realnej, a następnie kształcił się w Instytucie Kadeckim w Hainburgu do 1866 roku. W latach 1866-1870 kontynuował naukę w Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt, gdzie uzyskał bardzo dobre wyniki. Swoją służbę wojskową w Cesarskiej i Królewskiej Armii rozpoczął 1 września 1870 roku jako porucznik 45 pułku piechoty, stacjonującego w Hradec Kralowe i Brnie. W latach 1873-1876 studiował w Szkole Wojennej w Wiedniu, kończąc te studia z dobrym wynikiem. Po ich ukończeniu został awansowany do stopnia nadporucznika i skierowany do sztabu 65 brygady piechoty. W latach 1879-1883 pracował w szkolnictwie wojskowym, początkowo jako nauczyciel na kursie żandarmerii polowej, a później jako nauczyciel w szkole kadetów w Karthaus koło Jicina. W 1883 roku awansował na stopień kapitana II klasy i powrócił do 45 pp w Krems an der Donau. W październiku 1886 roku, jako kapitan II klasy pułku pieszego nr 45, został przeniesiony do obrony krajowej, a niebawem mianowany komendantem batalionu w galicyjskich oddziałach czynnej obrony krajowej. W 1886 roku awansował na stopień kapitana I klasy i został przeniesiony na Bukowinę jako dowódca kompanii w 76 batalionie Landwehry.
W październiku 1890 roku objął stanowisko adiutanta Dowództwa Obrony Krajowej w Przemyślu, gdzie pozostawał do końca 1894 roku. W międzyczasie awansował w 1891 roku na stopień majora, a w 1894 na podpułkownika. Po opuszczeniu Przemyśla w lipcu 1895 roku został wyróżniony przez cesarza Franciszka Józefa I, który wyraził się o jego służbie z najwyższym uznaniem. W 1895 roku przeniesiony do 22 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Czerniowcach, a 1 maja 1897 roku awansował na pułkownika. W kwietniu 1898 objął dowództwo 18 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Przemyślu, a 1 września 1899 roku dowództwo 29 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Budziejowicach. 17 sierpnia 1903 roku objął dowództwo 90 Brygady Piechoty w Jarosławiu, awansując 1 listopada 1903 roku na stopień generała majora. 30 czerwca 1907 roku został dowódcą 5 Dywizji Piechoty w Ołomuńcu, a 1 listopada 1907 roku awansował na stopień generała-porucznika (Feldmarschalleutnant). Został odwołany ze stanowiska 31 marca 1910 roku, a 1 października 1910 roku przeszedł na urlop i udał się do Lwowa.
11 lipca 1911 roku otrzymał nobilitację na 1 stopień szlachecki („Edler von”) od cesarza Franciszka Józefa I, którą mógł uzyskać za 30 lat nieprzerwanej służby wojskowej oraz udział w przynajmniej jednej kampanii lub za 40 lat służby.
W czasie I wojny światowej znalazł się w grupie generałów powołanych do służby wojskowej. 24 sierpnia 1915 roku powrócił do służby jako zastępca komendanta Budapesztu, a we wrześniu 1916 roku został mianowany komendantem twierdzy Hohensalzburg koło Salzburga. 1 stycznia 1917 roku znowu został urlopowany, a 1 stycznia 1919 roku przeszedł na emeryturę. Osiedlił się na stałe we Lwowie, a w 1930 roku wrócił do rodzinnego Sanoka.
Adam Dembicki von Wrocień był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się w 1881 roku z Bertą z domu Winkowską, córką dr. Cyryla Winkowskiego, która zmarła w Sanoku 25 marca 1919 roku w wieku 59 lat. Mieli synów: Adama Włodzimierza (ur. 1881, w 1909 roku nadporucznik 1 Pułku Ułanów, który w 1911 roku poślubił Marię, córkę Tadeusza Wrześniowskiego, zmarł w stopniu rotmistrza na grypę „hiszpankę” 24 listopada 1918 roku w Sanoku w wieku 37 lat) oraz Jerzego (niem. Georg, ur. 1882). W 1914 roku Adam i Jerzy Dembiccy byli nadporucznikami 3 pułku ułanów obrony krajowej ze Stryja, a podczas I wojny światowej do 1918 roku Adam był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 1, natomiast Jerzy był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 3. Zgodnie z innymi źródłami, obaj synowie generała z pierwszego małżeństwa zmarli podczas I wojny światowej.
Jego drugą żoną była Oktawia z Pisarczuków (ur. 28 lutego 1890 w Skałacie, zm. 1984), którą poślubił 24 marca 1920 roku, gdy miał 71 lat, a panna młoda miała wówczas 30 lat. Mieli syna Adama (1927-2017).
Generał mieszkał w Sanoku przy ulicy Płowieckiej 16. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1923 roku został uznany za przynależnego do gminy Sanok. W ostatnich latach życia generał doznał częściowego paraliżu. Zmarł 17 kwietnia 1933 roku w Sanoku i został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej 19 kwietnia 1933 roku. Inskrypcja nagrobna brzmi: Adam Dembicki von Wrocień. Feldmarschall-Leutnant w służbie Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa I. Grobowiec wielokrotnie ulegał częściowemu zniszczeniu i był obiektem dewastacji. Został uznany za obiekt zabytkowy i objęty ochroną prawną. W 1987 roku grobowiec został wyremontowany z funduszy rządu austriackiego. W związku z powtarzającym się niszczeniem oszklenia fotografii nagrobnych, syn generała Adam, dzięki wsparciu prezydenta Austrii, Kurta Waldheima, zrealizował zamontowanie kuloodpornego szkła w tych miejscach, które otrzymał od władz austriackich w 1986 roku, wraz z dokumentacją dotyczącą służby generała w c. i k. armii. W grobowcu spoczywa także druga żona generała Oktawia (ur. 1890, zm. 31 marca 1984) oraz Jadwiga Pisarczuk (1882-1957), córka c.k. inspektora szkolnego w Sanoku, Tomasza Pisarczuka i Bronisławy z domu Kunickiej. W maju 2021 roku ujawniono zniszczenie oszklenia portretu generała Dembickiego na jego grobowcu.
Postać generała Dembickiego von Wrocień została opisana przez historyka Jana Rydla w jego pracy doktorskiej pt. Polski żołnierz w służbie Cesarza i Króla z 1986 roku, wydanej w 2001 roku jako publikacja pt. W służbie cesarza i króla.
Ordery i odznaczenia
Kawaler Orderu Leopolda (1909)
Order Korony Żelaznej III klasy (1902)
Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na czerwonej wstążce (1895)
Odznaka za Służbę Wojskową 2 klasy
Krzyż Jubileuszowy Wojskowy
Brązowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Nota biograficzna na podstawie: Sylwester Kruczkowski, Lwów, 1935, Forum Nobilium. Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od 1773 do 1918.
Jan J. Rydel, W służbie cesarza i króla, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2001, ISBN 83-7188-235-1, OCLC 830250410. Brak numerów stron w książce.
Edmund Gajewski, Cesarski ulubieniec. „Nowiny”. Nr 42, s. 3, 20–21 lutego 1988.
Edmund Gajewski, Szwejk w mieście feldmarszałka. „Nowiny”. Nr 94, s. 5, 23–24 kwietnia 1988.
Czesław Skrobała, Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”. Nr 9, s. 4, 8, 3 marca 1988.
Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42–46. ISBN 83-914224-6-1.
Linki zewnętrzne
Adam Dembicki. [w:] Kolekcja Generałów i Osobistości, sygn. I.480.830 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-11-04].
Janusz L. Sobolewski: C.k. marszałek Adam von Dembicki. Sanok. Marszałkowe brzemię. report.republika.pl. [dostęp 2014-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 kwietnia 2014)].