Adam Daniel Rotfeld (urodzony 4 marca 1938 roku w Przemyślanach) to polski dyplomata i polityk, a także badacz stosunków międzynarodowych oraz profesor nauk humanistycznych. W latach 1991–2002 sprawował funkcję dyrektora SIPRI, a w latach 2001–2005 był wiceministrem spraw zagranicznych. W 2005 roku objął stanowisko ministra spraw zagranicznych.
== Życiorys ==
=== Dzieciństwo ===
Adam Daniel Rotfeld przyszedł na świat w Przemyślanach (wówczas w Polsce, w województwie tarnopolskim) w żydowskiej rodzinie, jako syn adwokata Leona Rothfelda i jego żony Berty. W czasie II wojny światowej, w 1941 roku, na prośbę rodziców został oddany pod opiekę Klemensa Szeptyckiego, archimandryty klasztoru w Uniowie, który był prowadzony przez greckokatolickich duchownych. W klasztorze funkcjonował sierociniec, w którym ukrywane były dzieci żydowskie wśród polskich i ukraińskich dzieci, zgodnie z decyzją greckokatolickiego metropolity Andrzeja Szeptyckiego oraz archimandryty i zakonników. Po roku w klasztorze, Adam Daniel Rotfeld został ochrzczony i przyjął nowe nazwisko (Czerwiński). Jego rodzice zostali zamordowani przez Niemców, jednak jego siostra przetrwała wojnę. Posiadał także fałszywy paszport Paragwaju, który pomógł mu w przetrwaniu wojny.
W 1946 roku, po rozwiązaniu klasztoru i delegalizacji kościoła greckokatolickiego przez władze radzieckie, trafił do sierocińca w Złoczowie. W 1951 roku, dzięki staraniom polskiej ambasady w Moskwie, został repatriowany do kraju i zamieszkał w Domu Dziecka nr 2 w Krakowie.
=== Wykształcenie ===
W 1955 roku ukończył V Liceum Ogólnokształcące im. Augusta Witkowskiego w Krakowie. Następnie w latach 1955–1960 studiował na Wydziale Dyplomatyczno-Konsularnym Szkoły Głównej Służby Zagranicznej w Warszawie, gdzie uzyskał tytuł magistra z zakresu międzynarodowego prawa publicznego na podstawie pracy dotyczącej nieważności układu monachijskiego z 1938 roku. W latach 1960–1962 uczęszczał do studium dziennikarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1969 roku obronił doktorat na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, pisząc pracę o prawie narodów do samostanowienia w systemie współczesnego prawa międzynarodowego pod kierunkiem Stanisława Nahlika. W 1990 roku uzyskał habilitację w dziedzinie nauk humanistycznych na podstawie monografii pt. „Europejski system bezpieczeństwa in statu nascendi”. W 2001 roku otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.
=== Działalność zawodowa i publiczna ===
Był członkiem Związku Młodzieży Polskiej, z którego został usunięty w 1954 roku za opowiadanie politycznych żartów. W latach 1962–1964 pełnił funkcję przewodniczącego Studenckiego Stowarzyszenia Przyjaciół Organizacji Narodów Zjednoczonych. Od 1965 roku był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a od 1966 roku zasiadał w prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju.
W latach 1961–1989 pracował w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych w Warszawie, początkowo jako redaktor (1961–1962), a potem sekretarz redakcji miesięcznika „Sprawy Międzynarodowe” (1962–1968) oraz zastępca redaktora naczelnego Redakcji Wydawnictw PISM od 1964 roku. W 1969 roku został adiunktem w Zakładzie Bezpieczeństwa Europejskiego PISM. W 1978 roku objął stanowisko kierownika tego zakładu. W latach 1974–1975 uczestniczył w drugiej fazie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jako członek polskiej delegacji w Genewie oraz w Spotkaniach KBWE w Belgradzie, Madrycie i Wiedniu. W późniejszych latach oskarżano go na podstawie dokumentów z Instytutu Pamięci Narodowej o bycie tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, czemu jednak zaprzeczał.
W 1989 roku został kierownikiem projektu badawczego w Sztokholmskim Międzynarodowym Instytucie Badań nad Pokojem (SIPRI). W latach 1991–2002 pełnił funkcję dyrektora tej instytucji. W latach 1992–1993 był osobistym przedstawicielem przewodniczącego KBWE ds. politycznego rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu, co zaowocowało przyjęciem końcowego raportu, który stanowił podstawy do pokojowego rozwiązania konfliktu. W 2000 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski powołał go do Rady Bezpieczeństwa Narodowego.
15 listopada 2001 roku objął stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w rządzie Leszka Millera, a od 30 czerwca 2003 roku pełnił funkcję sekretarza stanu. 5 stycznia 2005 roku, po objęciu urzędu marszałka Sejmu przez Włodzimierza Cimoszewicza, Adam Rotfeld został mianowany ministrem spraw zagranicznych, na którym to stanowisku pozostawał do 31 października 2005 roku.
W 2006 roku został powołany przez sekretarza generalnego ONZ na członka Kolegium Doradczego Sekretarza Generalnego ONZ ds. Rozbrojenia, a w 2008 roku na jego przewodniczącego. W styczniu 2008 roku został współprzewodniczącym Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych. W sierpniu 2009 roku sekretarz generalny NATO powołał go do Grupy Ekspertów NATO, mającej przygotować nową koncepcję strategiczną paktu (tzw. Grupa Mędrców).
W październiku 2015 roku prezydent RP Andrzej Duda mianował go członkiem Narodowej Rady Rozwoju. W lutym 2019 roku był jednym z sygnatariuszy deklaracji o utworzeniu Koalicji Europejskiej przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. We wrześniu tego samego roku uczestniczył w tworzeniu i sygnowaniu listu „Wspólnie dla Senatu”.
=== Działalność społeczna i naukowa ===
W latach 1962–1964 był przewodniczącym Studenckiego Stowarzyszenia Przyjaciół ONZ w Polsce. W 1962 roku został członkiem Polskiej Grupy Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego (ILA), a w 1992 roku Międzynarodowego Instytutu Studiów Strategicznych (IISS) w Londynie. W latach 1995–2006 był członkiem rady naukowej Instytutu Badań nad Pokojem i Polityką Bezpieczeństwa przy Uniwersytecie Hamburskim. W 1996 roku wstąpił do Szwedzkiej Królewskiej Akademii Wiedzy Wojskowej, a w 2001 roku został członkiem Rady Międzynarodowego Centrum Demokratycznej Kontroli nad Siłami Zbrojnymi (DCAF) oraz Genewskiego Centrum Polityki Bezpieczeństwa (GCSP). W 2009 roku dołączył do Międzynarodowej Komisji, która przygotowywała Euro-Atlantycką Inicjatywę Bezpieczeństwa (EASI). Został także członkiem Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ECFR) oraz zasiadał w radach naukowych Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Spraw Publicznych i Ośrodka Studiów Wschodnich. Był współzałożycielem i członkiem władz kilku fundacji, w tym Centrum im. prof. Bronisława Geremka oraz Fundacji im. Ryszarda Kapuścińskiego – Herodot, a także wiceprzewodniczącym rady Fundacji Aleksandra Kwaśniewskiego „Amicus Europae”.
W latach 2006–2008 wykładał w Collegium Civitas w Warszawie. Prowadził wykłady w Kolegium Europejskim (College of Europe) w Natolinie oraz w Akademii Dyplomatycznej i Studium Polityki Zagranicznej. W 2011 roku uzyskał tytuł profesora w Instytucie Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. W tym samym roku został członkiem Komitetu Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, a w 2012 roku wstąpił do Rosyjskiej Akademii Nauk. W 2013 roku został powołany do Rady Muzeum przy Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie oraz członkiem Komitetu Wspierania tego muzeum.
Jest inicjatorem Warszawskiej Grupy Refleksyjnej oraz redaktorem naukowym publikowanej pod jej auspicjami serii raportów, takich jak: „New Political Act for the United Nations” (2004), „Towards Complementarity of European Security Institutions” (2005), „Arms Control Revisited: Non-Proliferation and Denuclearization” (2009). Pod jego redakcją naukową ukazały się zbiory pt. „Dokąd zmierza świat?” (Wyd. PISM, Warszawa 2008) oraz „Białe plamy. Czarne plamy. Sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich 1918–2008” (red. naukowa wspólnie z Anatolijem Torkunowem, Wyd. PISM, Warszawa 2010). Jest autorem ponad 400 publikacji naukowych, w tym ponad 10 książek, a także współautorem blisko 20 monografii, około 50 rozdziałów w pracach zbiorowych i ponad 350 artykułów. Trzy z jego monografii zdobyły nagrody prezesa Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych oraz ministra spraw zagranicznych.
== Życie prywatne ==
W 1970 roku poślubił Barbarę Sikorską (zm. 2006), z którą ma córkę Alicję. Opanował języki: rosyjski, niemiecki, ukraiński oraz angielski.
== Odznaczenia i wyróżnienia ==
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2010)
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2005)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Złoty Krzyż Zasługi (1975)
Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1978)
Medal Światowej Rady Pokoju (1976)
Odznaka Honorowa „Bene Merito” (2009)
Oficer Legii Honorowej (Francja, 2011)
Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2005)
Order Przyjaźni (Rosja, 2011)
Komandor Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa, 2010)
Komandor Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja, 2001)
Srebrny Medal Królewskiej Akademii Wiedzy Wojskowej (Szwecja, 2001)
Nagroda Pojednania, przyznana przez Kapitułę Pojednania Polsko-Ukraińskiego (2007)
Tytuł honorowego obywatela Przemyślan (2004)
Doktor honoris causa Akademii Obrony Narodowej (2013)
Doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014)
== Monografie i publikacje w pracach zbiorowych ==
„Europa między konfrontacją a współpracą. Spotkanie Madryckie KBWE: doświadczenia i perspektywy” (red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1986.
„Międzynarodowe czynniki bezpieczeństwa Polski” (red.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
„Europejski system bezpieczeństwa in statu nascendi”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1990.
„Od zaufania do rozbrojenia” (red.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986 (wydane również w języku angielskim pt. „From Confidence to Disarmament”).
„Germany and Europe in Transition” (współred. Walther Stützle), Oxford University Press, Oksford 1991.
„A Future Security Agenda for Europe. Report of the Independent Working Group Established by the Stockholm International Peace Research Institute” (współred. Daniel Tarschys), Sztokholm, 1996.
„Peace, Security and Conflict Prevention. SIPRI-UNESCO Handbook” (współred. Janusz Symonides), Oxford University Press, Oksford 1998.
„A Future Arms Control Agenda” (współred. Ian Anthony), Oxford University Press, Oksford 1999.
„Global and European Security in Transition”, SIPRI, Sztokholm 1999.
„The New Security Dimensions. Europe after the NATO and EU Enlargements. Report of the Frösunda Conference”, SIPRI, Sztokholm, 2001.
„Kontrola zbrojeń. Rozbrojenie u progu XXI wieku” (red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2002.
„New Political Act for the United Nations for the 21st Century. Proposals and Concepts” (red.), Diplomatic Academy of the Ministry of Foreign Affairs, Warszawa 2004.
„Transatlantic Security: New Realities, Changing Institutions. Report of the Warsaw Reflection Group, April 5–6, 2004” (red.), Diplomatic Academy of the Ministry of Foreign Affairs, Warszawa 2004.
„Towards Complementarity of European Security Institutions. Achieving Complementarity between NATO, EU, OSCE and the Council of Europe. Report of the Warsaw Reflection Group, January 31 – February 1, 2005” (red.), Diplomatic Academy of the Ministry of Foreign Affairs, Warszawa 2005.
„Polska w niepewnym świecie”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2006.
„Dokąd zmierza świat?” (red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008.
„Arms Control Revisited: Non-Proliferation and Denuclearization. Report of the Warsaw Reflection Group”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008.
„Białe Plamy – Czarne Plamy: sprawy trudne w relacjach polsko-rosyjskich (1918–2008)” (wstęp i red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2010.
„NATO 2020. Zapewnione bezpieczeństwo – Dynamiczne zaangażowanie („Raport Albright”)” (wstęp i red.), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2010.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
Prof. dr hab. Adam Daniel Rotfeld, [w:] portal „Ludzie Nauki”, MNiSW / OPI PIB [dostęp 2024-04-29].
Adam Daniel Rotfeld: Minister, msz.gov.pl [zarchiwizowane 2008-06-12] (niem.).
