Adam Chętnik

Adam Chętnik (urodzony 20 grudnia 1885 w Nowogrodzie, zmarł 29 maja 1967 w Warszawie) był polskim etnografem, muzealnikiem, a także działaczem społecznym i politycznym.

Był pasjonatem i badaczem kultury kurpiowskiej, autorem licznych książek dotyczących Kurpi Puszczy Zielonej oraz założycielem Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie. Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 100 prac. Był posłem na Sejm I kadencji w II RP, reprezentującym Związek Ludowo-Narodowy oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Tworzył również poezję, był muzykiem amatorskim, grającym na wielu instrumentach, a także twórcą i reżyserem zespołu pieśni i tańca oraz lutnikiem.

Życiorys

Młodość

Ojciec Adama, Wincenty Chętnik, pochodził z wsi Mątwica, którą opuścił po upadku powstania styczniowego. Osiedlił się w Nowogrodzie, gdzie zajmował się różnymi rzemiosłami: był cieślą, stolarzem, murarzem, blacharzem, a jednocześnie lutnikiem i muzykantem. Miał trzymorgowe gospodarstwo, ale z powodu intensywnej pracy ciesielskiej szybko pozbył się ziemi. Trzykrotnie wyjeżdżał do Anglii (w latach 1892–1895), gdzie w Londynie pracował w fabryce mebli stylowych. Dzięki zarobkom zorganizował cegielnię, która zapewniła mieszkańcom Nowogrodu zatrudnienie. Wincenty Chętnik był osobą światową, potrafił czytać i pisać po polsku, znał również rosyjski i angielski. Prenumerował polskie czasopisma, takie jak „Gazeta Świąteczna”, „Zorza” i „Polak”. Propagował w Nowogrodzie idee narodowe oraz społeczne, współorganizując Ochotniczą Straż Pożarną i ruch spółdzielczy.

Adam również zaangażował się w działalność społeczną, prowadząc tajne nauczanie w pobliskich wioskach. W 1903 roku, za namową ojca, założył pierwszą w Nowogrodzie bibliotekę publiczną. Sprzeciwiał się rusyfikacji, bojkocując szkoły, w których językiem wykładowym był rosyjski. W swoich wspomnieniach opisał też akcję dywersyjną, w której pomieszczenie rosyjskiej szkoły w Nowogrodzie zostało zanieczyszczone trudną do usunięcia substancją, co doprowadziło do jej zamknięcia. Przez tę patriotyczną działalność rodzina Chętników spotkała się z represjami ze strony władz rosyjskich, wielokrotnie zatrzymywano ich w areszcie w Łomży.

Adam miał za zadanie opiekować się młodszym rodzeństwem i pomagać ojcu w pracy, co pozwoliło mu poznać wiele rzemiosł. Założył zespół muzyczno-teatralny z rówieśnikami, który grał na instrumentach stworzonych przez niego i ojca. Zespół występował podczas świąt religijnych. Adam był również grajkiem weselnym, a swoje obserwacje i opowieści zapisywał w dzienniku, do którego często później nawiązywał w swoich publikacjach.

W Nowogrodzie uczęszczał do szkoły, która zapewniała mu bardzo ograniczoną edukację. Dzięki samokształceniu i nauczaniu domowemu zdobywał wiedzę z zakresu geografii, historii i literatury polskiej. Do najbliższego gimnazjum w Łomży chodził pieszo trzy razy w tygodniu, rzadko korzystając ze stancji. Utrzymywał się, pracując w mleczarni w Łomży oraz pomagając ojcu na budowach. Program czteroletniego gimnazjum ukończył w półtora roku.

Studia

W 1908 roku wyjechał do Warszawy, gdzie w 1909 roku ukończył kurs pedagogiczny, który uprawniał go do pracy w szkolnictwie prywatnym. W 1911 roku udał się do Petersburga, gdzie przez kilka miesięcy uzupełniał wiedzę i doskonalił język rosyjski. Zdał celująco egzamin nauczycielski, a następnie kontynuował naukę na Wyższych Kursach Naukowych organizowanych przez Towarzystwo Kursów Naukowych, które miało charakter polskiej uczelni wyższej. W swoich wspomnieniach pisał, że nie chciał spędzić życia jako nauczyciel, lecz marzył o zostaniu etnografem.

W trakcie nauki nawiązał kontakty z publicystami i działaczami, których wcześniej znał jedynie z kolportowanych przez siebie polskich pism. Główny opiekun Kursów, Aleksander Zawadzki, widział w Chętniku potencjalnego działacza politycznego. Przez pewien czas współpracował przy wydawaniu tajnej „Polski” oraz kolportażu bibuły na prowincję. Najważniejsza dla niego była jednak znajomość z redaktorem naczelnym „Zorzy”, Mieczysławem Brzezińskim, który wykładał przyrodę martwą na kursie pedagogicznym. Pod jego wpływem Chętnik zrezygnował z aktywności politycznej na rzecz ruchu ludowego oraz działalności dziennikarskiej. Otrzymał również wsparcie w postaci mieszkania w bursie oraz pracy w administracji pisma, co pozwoliło mu na samodzielne utrzymanie się, gdy nie miał wsparcia od rodziny. Po śmierci Brzezińskiego w 1911 roku, jego wdowa, Rozalia Brzezińska, wynajęła Chętnikowi pokój oraz udostępniła pracownię i bibliotekę swojego męża. Adam Chętnik uważał Brzezińskiego za swojego ukochanego mentora, a po jego śmierci w symboliczny sposób odwdzięczył się za opiekę, pisząc o jego działalności w czasopismach i publikując obszerną biografię w 1930 roku.

Działalność społeczno-polityczna

„Drużyna” i ruch junacki

Od 1912 roku wydawał pismo „Drużyna”, skierowane do młodzieży wiejskiej. Czasopismo towarzyszyły osobne broszury naukowe oraz podręczniki dla działaczy ludowych i junackich, wydawane pod wspólną nazwą „Biblioteka Drużyny”. Pismo ukazywało się z przerwami przez 12 lat. Adam Chętnik był członkiem Rady Przybocznej ruchu junackiego.

Krajoznawstwo

Oprócz działalności dziennikarskiej i organizacyjnej, Chętnik działał także w zakresie turystyki i krajoznawstwa. Na kursach pedagogicznych poznał Kazimierza Kulwiecia, redaktora „Ziemi” oraz współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W 1911 roku publikował w „Ziemi” sprawozdania etnograficzno-krajoznawcze. Jego działalność w PTK obejmowała organizację młodzieżowych kół krajoznawczych, muzealnictwo regionalne oraz publicystykę krajoznawczą. W 1917 roku założył w Nowogrodzie koło krajoznawcze, którego prezesem był aż do 1934 roku, organizując wycieczki dla młodzieży kurpiowskiej. Zawsze miał ze sobą notatnik, w którym zapisywał spostrzeżenia i rysunki z wycieczek, które później wykorzystywał w swoich publikacjach. Był zapalonym zbieraczem, a swoje zbiory, które planował wykorzystać do utworzenia muzeum kurpiowskiego, przekazał muzeom regionalnym w Ostrołęce i Łomży. Adam Chętnik publikował wiele artykułów i tekstów opisujących różne regiony, ich zabytki, miejscowości i osobliwości przyrodnicze, które ukazywały się w „Ziemi”, „Drużynie”, a później w „Gościu Puszczańskim” oraz Bibliotece Nadnarwiańskiej.

Związek Puszczański

W latach 1919–1922 redagował pismo „Gość Puszczański”. Jesienią 1919 roku Adam Chętnik został prezesem nowo powstałego Związku Puszczańskiego, a pismo stało się jego organem. Związek zajmował się sprawami Kurpiów i ich sąsiadów – Mazurów pruskich, uwzględniając przy tym interesy ogólnopolskie. W deklaracjach programowych Związku podkreślał jego społeczno-gospodarczy i kulturalny charakter, a także apolityczność. Chętnik zakładał koła Związku Puszczańskiego m.in. w Myszyńcu, Kadzidle, Łysych i Czarni.

Na rzecz Mazur

Po ogłoszeniu plebiscytu na Mazurach w 1919 roku, Adam Chętnik zgłosił się do Głównego Komitetu Mazurskiego w Warszawie, uzyskując zgodę na utworzenie lokalnego komitetu w Nowogrodzie z prawem do wydawania własnego pisma i materiałów propagandowych. W agitacji na rzecz przyłączenia Mazur do Polski podkreślał wspólnotę językowo-obyczajową Warmiaków i Mazurów pruskich z Kurpiami, wskazując na podobieństwo gwar i zwyczajów. Powołał pismo kurpiowsko-mazurskie „Gość Pograniczny” (1920–1923 z przerwami), którego redakcja mieściła się w jego domu. Udało mu się zorganizować kolportaż na terenach przygranicznych oraz w dalszych rejonach, aż do Suwalszczyzny. Powoływał oddziały i koła Związku Puszczańskiego, angażując do działań plebiscytowych organizacje młodzieżowe, harcerstwo, członków Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, nauczycieli, Ochotniczą Straż Pożarną i inne.

Niepowodzenie plebiscytu w 1920 roku nie zniechęciło go do działań na rzecz „braci Mazurów”, aby przeciwdziałać germanizacji i wspierać świadomość narodową. Rozpoczął wydawanie serii „Biblioteczka Pogranicza Prus Wschodnich”. Jako pierwsza ukazała się broszura poświęcona Stachowi Konwie. Dzięki jego staraniom postawiono Konwie pomnik w lesie pod Jednaczewem. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika w dniu 25 czerwca 1922 roku zjawiło się kilku Mazurów z pogranicza, co zaowocowało zorganizowaniem wiecu w sprawie mazurskiej.

W okresie międzywojennym, kiedy granica polsko-pruska stała się trudniejsza do przekraczania, działalność mazurska Chętnika ograniczyła się do publikacji artykułów i opracowań historyczno-etnograficznych, z których najważniejsza była książka „Mazurskim Szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z Pogranicza Prus Wschodnich” (1939).

Poseł na Sejm

W pierwszych latach w niepodległej Polsce był posłem na Sejm I kadencji (1922–1927), reprezentując Związek Ludowo-Narodowy. Jako poseł z ziemi łomżyńskiej zasiadał w komisjach zajmujących się sprawami regionu, takimi jak gospodarka leśna, regulacja Narwi, oraz kwestie gospodarcze i oświatowe, broniąc interesów regionu poprzez składanie wniosków i interpelacji poselskich. Po zakończeniu kadencji Sejmu wycofał się z życia politycznego, koncentrując się na pracy naukowej.

Praca naukowa i muzealnictwo

„Chata Kurpiowska”

Jego pierwsza książka „Puszcza Kurpiowska” ukazała się w 1913 roku. Druga publikacja, „Chata kurpiowska” (1915), odnosiła się do rozprawy Jana Karłowicza pt. „Chata polska. Studium lingwistyczno-archeologiczne”, która apelowała o gromadzenie dokładnych opisów budownictwa ludowego z różnych regionów. Była to druga obszerna monografia o budownictwie ludowym w Polsce, po „Budownictwie ludowym na Podhalu” Władysława Matlakowskiego. Jako praca metodyczna, oparta na doskonałej znajomości terenu i tematu, została doceniona przez środowisko naukowe. Adam Chętnik otrzymał za nią nagrodę im. Mianowskiego od Instytutu Popierania Nauki, którą w całości przeznaczył na zakup ziemi nad Narwią, gdzie Chętnikowie planowali osiedlić się w przyszłości.

„Chata kurpiowska” oraz późniejsze opracowania były ilustrowane samodzielnie wykonanymi przez autora rysunkami i fotografiami. Umiejętności ilustratorskie doskonalił w Szkole Rysunku im. Wojciecha Gersona oraz na kursach organizowanych przez Towarzystwo Miłośników Fotografii.

Muzeum Kurpiowskie

Jak wspominał Adam Chętnik, już w 1909 roku rozpoczął gromadzenie zbiorów w celu utworzenia muzeum kurpiowskiego. Część tych zbiorów, przekazana muzeom w Ostrołęce i Łomży, zaginęła podczas I wojny światowej. W 1927 roku, własnym staraniem wraz z żoną Zofią, na ziemi zakupionej w 1919 roku, otworzyli Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie. W budowie i utrzymaniu muzeum wspierali ich wolontariusze z Nowogrodu i okolicznych miejscowości. Było to drugie muzeum na wolnym powietrzu w Polsce. W 1933 roku przy muzeum Towarzystwo Naukowe Płockie utworzyło Stację Naukową Dorzecza Środkowej Narwi, której Adam Chętnik był kierownikiem aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku.

W trakcie II wojny światowej muzeum zostało zniszczone. Adam Chętnik podjął starania o odbudowę muzeum po wojnie, a działania te zintensyfikował po przejściu na emeryturę. W 1963 roku otwarto dział bartniczy, a później również rolniczy.

Niemiecka okupacja

Podczas II wojny światowej Adam Chętnik został wpisany na „czarną listę” władz okupacyjnych z powodu swojej przedwojennej działalności politycznej i publikacji, w szczególności tych dotyczących Mazurów. Musiał opuścić Nowogród i ukrywać się w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Antoniego Chojnowskiego.

Na tajnym uniwersytecie uzyskał doktorat na temat „Pożywienie Kurpiów, jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe”. W maszynopisie zatytułowanym „Pod niemiecko-hitlerowskim obuchem” opisał swoje obserwacje dotyczące codziennego życia, obyczajów, folkloru, a także doświadczenia terroru i postawy wobec losu Żydów.

Po II wojnie światowej

Po wojnie wznowił działalność Stacji Naukowo-Badawczej Narwi Środkowej, która zyskała wsparcie od Akademii Umiejętności. Przeniósł siedzibę stacji z Nowogrodu do Łomży. Organizował Muzeum Regionalne w Łomży, otwarte w 1948 roku. W latach 1951–1958 pracował w Muzeum Ziemi w Warszawie jako kustosz działu bursztynu. Po przejściu na emeryturę w 1958 roku osiedlił się na stałe w Nowogrodzie, gdzie wznowił starania dotyczące odbudowy skansenu.

Na emeryturze wciąż udzielał się jako rzeczoznawca w muzeach dotyczących Kurpiowszczyzny.

Rodzina

W 1913 roku, podczas studiów w Warszawie, poznał przyszłą żonę Zofię z Klukowskich, córkę lekarza Ambrożego (1856–1900) oraz Jadwigi z Górskich Klukowskich, ziemian spod Grodna. Ślub odbył się w kościele Najświętszego Zbawiciela w Warszawie 9 czerwca 1914 roku, a wesele zorganizowano w Hotelu Europejskim. W 1915 roku urodziła się ich córka Wiesława, a w 1917 syn Jerzy (zm. 1967). W 1919 przyszło na świat trzecie dziecko – syn Eugeniusz. W 1922 roku zarówno Eugeniusz, jak i starsza siostra Wiesława, zmarli. W 1926 roku urodziła się kolejna córka – Teresa (zm. 2014).

Zofia z Klukowskich Chętnikowa zmarła w 1950 roku. 22 listopada 1955 roku Adam Chętnik ożenił się z 30 lat młodszą Jadwigą z Nowickich, która również angażowała się w utrwalanie kultury Kurpiów. Para nie miała dzieci.

Upamiętnienie

Adam Chętnik został pochowany na cmentarzu w Nowogrodzie, a na jego grobie postawiono głaz oraz duży pień bartny. Jego imię nosi założony przez niego Skansen Kurpiowski oraz:

Szkoła Podstawowa w Nowogrodzie (od 1987)
Publiczna Szkoła Podstawowa w Jednorożcu (od 28 maja 1988)
Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe (od 1992)
Zespół Szkół Zawodowych nr 4 w Ostrołęce (od 2002)
Hufiec Nadnarwiański ZHP w Łomży (od 11 grudnia 2007)
Fundacja Adama Chętnika, założona przez prawnuczkę Katarzynę Chętnik (od 2017)

Ulice w Nowogrodzie, Ostrołęce, Łysych i Białymstoku również noszą jego imię.

W katedrze w Łomży, z inicjatywy Jadwigi Chętnik, umieszczono epitafium ku czci Adama Chętnika. W Myszyńcu na skwerze przy kolegiacie znajduje się kamień upamiętniający Adama Chętnika, który został wystawiony w 2014 roku jako element parku bohaterów kurpiowskich. Skwer ulokowano u zbiegu ulicy ks. Adama Bargielskiego i placu Konstantego Rynarzewskiego. Od 2017 roku w pobliżu Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży znajduje się mural przedstawiający Adama Chętnika. 13 maja 2017 roku na terenie Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie odsłonięto jego pomnik oraz ławeczki-pomniki jego żon: Zofii z Klukowskich i Jadwigi z Nowickich.

Sejmik Województwa Podlaskiego ogłosił rok 2015 Rokiem Adama Chętnika. Podobną uchwałę podjęła Rada Powiatu Ostrołęckiego. Stowarzyszenie „Unikat – Przyjazna Gmina” z Ostrołęki we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Ostrołęce oraz miastem Ostrołęka wydało 2 tysiące egzemplarzy talarów kurpiowskich z wizerunkiem Adama Chętnika. W szkołach noszących jego imię oraz w placówkach oświatowych i kulturalnych w regionie organizowano konkursy wiedzy o patronie, fotograficzne, czytelnicze, popularyzujące folklor. W Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży zaprezentowano wystawy „Osóbki kurpiowskie”, „Adam Chętnik – znany i nieznany” oraz „Bursztyniarstwo – Adam Chętnik”. Muzeum Przyrody w Drozdowie przygotowało wystawę „Działalność sejmowa Adama Chętnika”. W Muzeum Ziemi PAN odbyło się seminarium o Chętniku jako twórcy nauki o bursztynie. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów zorganizowało konferencję naukową pt. „Kontynuacja badań Adama Chętnika w Polsce północno-wschodniej”, a Gminny Ośrodek Kultury w Turośli konferencję pt. „Działalność społeczna i naukowa Adama Chętnika”. Referaty dotyczące Chętnika wygłoszono też na V Kongresie Historyków Wsi i Ruchu Ludowego na Uniwersytecie Warszawskim. Organizowano koncerty, prelekcje oraz spotkania poświęcone Adamowi Chętnikowi i kulturze kurpiowskiej. Podczas Wesela Kurpiowskiego w Kadzidle w dniach 27–28 czerwca 2015 roku odbył się VII Światowy Zjazd Kurpiów. Na różnych wydarzeniach promowano książki Adama Chętnika, które ukazały się w latach poprzedzających Rok Chętnika: „Z nadnarwiańskich borów”, „Wspomnienia z okupacji”, „Pod Kopańskim Mostem”. W maju 2016 roku w Publicznej Szkole Podstawowej odsłonięto tablicę poświęconą patronowi.

Odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1966, za zasługi dla muzealnictwa regionalnego)

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)

Złoty Krzyż Zasługi

Publikacje

Puszcza Kurpiowska, 1913
Dla krajoznawstwa. Książeczka z rysunkami dla ludu i młodzieży, 1913
Chata kurpiowska, 1915 (drugie wydanie: 1997)
Junactwo, 1915
Gry i zabawy junackie. Cz. 1, Gry w mieszkaniu, 1915 (drugie wydanie: 1921)
Wycieczki na wsi, czyli O tem, jak młodzież i lud wiejski mają Polskę poznawać i ją kochać, 1916 (wydanie drugie: 1921)
Wierszyki i piosenki junackie, 1916
Dla teatrów amatorskich. 1, Przegląd 58 sztuk teatralnych, 1916
Harce junackie w zimie. Ćwiczenia, zabawy i harce na śniegu i lodzie, 1916 (drugie wydanie: 1921, trzecie wydanie: 1929)
Harcerstwo w junactwie, 1915 (drugie wydanie: 2015)
Obowiązki junaków i junaczek w mieście i na wsi, 1916 (drugie wydanie: 1918)
Młodzież wiejska i jej organizacja, 1916 (drugie wydanie: 1921)
Wieś wzorowa. Projekty młodzieży ludowej skupiającej się przy „Drużynie”, 1917
Złe obyczaje i przyzwyczajenia, których lud wiejski w życiu codziennym strzedz się powinien, 1918
O junactwie, 1918
20 łatwych gier w piłkę ręczną, 1918
Jak ojcowie nasi żywili Europę, 1918 (drugie wydanie: 1921)
Z pieśni o Kurpiach, 1919
Jak się lud budził. Przyczynek do dziejów oświaty narodowej. Wspomnienia z lat 1904–1906, 1919
Śpiew ludowy i chóry wiejskie. Głos do młodzieży, 1921
Zabawy dzieci warszawskich/na podwórkach warszawskich, 1921
Stach Konwa. Bohater kurpiowski, wielki patriota ziemi łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali. Z okazji odsłonięcia pomnika 25 czerwca r. 1922, 1922
Co robi Okoń na Pograniczu Prus Wschodnich, 1922
O bursztynie i przemyśle bursztyniarskim, 1923
Z pomocą hakatystom pruskim, 1924
Kurpie, 1924
Dla teatrów amatorskich. Przegląd 125 sztuk teatralnych, 1926
Kościół i parafia w Nowogrodzie. Monografia historyczno-opisowa, 1927
Warunki gospodarczo-kulturalne na pograniczu Kurpiowsko-Mazurskim. Rozwój stosunków osiedleńczych, leśnych, rolnych itp., opartych na przykładach i cyfrach z uwagi o tym, jak podnieść stan gospodarczy i kulturalny ludu puszczańskiego nad Narwią, 1927
O przyszłą kulturę wsi polskiej, 1929
Województwo białostockie. Przeszłość, zabytki, 1929
Ostatni Kurpie. Z rozważań o kulturze i pochodzeniu Kurpiów, 1929
Mieczysław Brzeziński. Jego życie i praca, 1930
Z kurpiowskich borów. szkice, opowiadania, obrazki i gadki, 1930
Krótki przewodnik po Kurpiach, 1932
Gawęda kurpiowska, 1932
Kalendarzyk zwyczajów i obrzędów ludu kurpiowskiego, 1934
Muzeum w Nowogrodzie. Wspomnienia, plany, wysiłki, refleksje na 25-lecie zapoczątkowania zbiorów nowogrodzkich 1909–1934, 1934
Jak ginie dawna kurpiowszczyzna, 1935
Spław na Narwi: tratwy, oryle i orylka. Studjum etnograficzne, 1935
Niech żyje szkoła Polska! Wspomnienia i obrazki z walk o język polski pod zaborem rosyjskim w r. 1905, 1935
Pożywienie Kurpiów. Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe, 1936
Dąbrówka. Kościół i parafia w pow. ostrołęckim, 1937
Prawda o muzeum w Nowogrodzie. Organizacja muzeum w cyfrach, zestawienia rachunkowe, wykaz i wartość majątku, stosunki prawne, warunki przekazania placówki P. T. Krajoznawczemu, nieco o Stacji Naukowej, 1937
Myszyniec. Ośrodek etnograficzny Kurpiów, 1938 (drugie wydanie: 2018)
O puszczakach (Kurpikach). Zbiorek wierszy opisowych, historycznych i okolicznościowych, dotyczących przeszłości i życia Kurpików, 1938
Mazurskim szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z pogranicza Prus Wschodnich, 1939
Nowogród, dawny gród książęco-mazowiecki. Jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, 1939
Mazurzy pruscy na płaszczyźnie mazowieckiej. Studium etnograficzno-obyczajowe, 1948
Przemysł i sztuka bursztyniarska nad Narwią, 1952
Strój kurpiowski Puszczy Zielonej, 1961
Życie puszczańskie Kurpiów, 1971
Gadki kurpiowskie, 1971
Z Puszczy Zielonej, 1978
Instrumenty muzyczne na Kurpiach i Mazurach, 1983
Jak Kurpie ze Szwedami wojowali. Gawędy, 1986
Równianka kurpiowska, 1992
Wspomnienia z lat okupacji, 2014
Pod Kopańskim Mostem. Utwór wierszowany z epopei kurpiowskiej w roku 1708, 2015
Z nadnarwiańskich borów, 2015
Kurpiowskie jadło i obyczaje, 2017.