Adam Chełmoński (urodzony 28 marca 1890 w Warszawie, zmarły 16 sierpnia 1959 we Wrocławiu) był polskim prawnikiem, adwokatem oraz radcą prawnym, pełnił również funkcję wiceministra sprawiedliwości. Był profesorem prawa administracyjnego i gospodarczego, a swoje wykłady prowadził na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytecie Wrocławskim oraz w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu. Działał w organizacjach zawodowych, a także zasiadał w Sejmie I kadencji II RP jako poseł z ramienia Związku Ludowo-Narodowego.
Życiorys
Urodził się 28 marca 1890 roku w Warszawie jako syn internisty dr. Adama Chełmońskiego oraz bratanka malarza Józefa Chełmońskiego. Wychowywał się w Warszawie oraz w Adamowiznie, w okolicach Grodziska Mazowieckiego, gdzie jego ojciec nabył dom. Uczęszczał do rządowego gimnazjum w Warszawie, jednak został z niego usunięty z powodu udziału w strajku w 1905 roku. Maturę zdał eksternistycznie w 1909 roku i rozpoczął studia na politechnice w Petersburgu, które szybko przeniósł na Uniwersytet Petersburski, gdzie cztery lata później uzyskał dyplom z zakresu prawa. W czasie studiów interesował się prawem cywilnym, szczególnie zagadnieniami związanymi z obrotem handlowym. Otrzymał propozycję pracy na uczelni, co skłoniło go do uzupełnienia wiedzy w Paryżu w zakresie prawa cywilnego. Powrócił do Rosji tuż przed wybuchem I wojny światowej, gdzie rozpoczął pracę naukową w Petersburgu. Od 1915 roku pracował w Kancelarii Departamentu Cywilnego Senatu, a dwa lata później przeszedł do Departamentu Kasacyjnego tegoż Senatu jako zastępca sekretarza. Równocześnie pełnił funkcję radcy prawnego w Ministerstwie Aprowizacji oraz był pracownikiem naukowym na katedrze prawa cywilnego na macierzystej uczelni.
Po rewolucji październikowej był członkiem Komisji Likwidacyjnej do spraw polskich, a w 1919 roku powrócił do Polski, gdzie odbył aplikację adwokacką i rozpoczął samodzielną praktykę zawodową. W czasie wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego i służył w Sądzie Wojskowym w Warszawie. Został awansowany na stopień porucznika rezerwy w korpusie oficerów sądowych z datą 1 czerwca 1919 roku. Po wojnie pracował jako prawnik w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, a później jako radca prawny w warszawskiej elektrowni oraz w Izbie Przemysłowo-Handlowej w Warszawie i Banku Polskim. Od 1922 roku był szefem katedry prawa handlowego i wekslowego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie początkowo wykładał jako zastępca profesora, uzyskując habilitację w 1929 roku, a w 1930 roku tytuł profesora nadzwyczajnego.
W latach 1922–1927 był posłem na Sejm RP I kadencji z ramienia Związku Ludowo-Narodowego z okręgu kieleckiego, jednak zrezygnował z mandatu na początku 1926 roku. W 1925 roku został członkiem Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie współredagował projekt prawa handlowego jako przewodniczący sekcji prawa handlowego. Jego kompetencje prawnicze zaowocowały powołaniem go w 1925 roku do Rady Adwokackiej w Warszawie, gdzie pełnił funkcję wicedziekana w latach 1932–1934, a następnie dziekana od 1934 do 1935 roku. W 1928 roku został radcą w Państwowej Radzie Prawniczej. 23 września 1932 roku objął stanowisko redaktora naczelnego „Palestry”, organu prasowego Rady. Zrezygnował z tej funkcji 24 kwietnia 1937 roku, gdyż został podsekretarzem stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. W latach 1937–1939 był członkiem OZON-u.
W czasie II wojny światowej przebywał poza granicami okupowanej Polski – schronił się w Rumunii z rządem, gdzie został internowany. Po wojnie początkowo doradzał różnym ministerstwom i powrócił do pracy naukowej, angażując się w tworzenie Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Ostatecznie w 1947 roku osiedlił się z rodziną we Wrocławiu, w pełni poświęcając się pracy na Uniwersytecie oraz w Wyższej Szkole Handlowej. Pełnił m.in. funkcję prodziekana Wydziału Prawno-Administracyjnego Uniwersytetu (1948–1950), kierownika Katedry Prawa Cywilnego III (1950–1952), Zespołu Katedr Prawa Cywilnego (1952–1955) oraz Katedry Prawa Cywilnego (od 1955 roku). W 1947 roku brał udział w tworzeniu prywatnej Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, która później została upaństwowiona i przemianowana na Wyższą Szkołę Ekonomiczną. Od 1950 roku kierował Katedrą Finansów i Kredytu, a rok później objął kierownictwo Katedry Prawa, którą prowadził aż do śmierci. Pełnił także funkcję dziekana Wydziału Finansowego WSzE (1951–1952) i krótko przed śmiercią został wybrany na rektora uczelni, jednak nie zdążył objąć tej funkcji.
Należał do Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, przewodniczył zarządowi oddziału PTE we Wrocławiu w latach 1950–1954. W latach 1957–1959 doradzał organom władzy państwowej w sprawach prawnych jako członek komisji kodyfikacyjnej przy Ministerstwie Sprawiedliwości oraz Głównej Komisji Arbitrażowej. Był także wiceprzewodniczącym Komitetu Nauk Prawnych PAN oraz członkiem redakcji „Orzecznictwa sądów polskich i Komisji Arbitrażowych” oraz „Studiów Cywilistycznych”.
Zmarł 16 sierpnia 1959 roku we Wrocławiu i został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca (pole 8-aleja główna-007).
Jego synem był prawnik, prof. Adam Chełmoński (1929–2001).
Materiały archiwalne Adama Chełmońskiego można znaleźć w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-105.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.