Adam Bromberg, właściwie Adolf Bromberg (urodzony 12 marca 1912 roku w Lublinie, zmarł 23 marca 1993 roku w Sztokholmie) był polskim wydawcą książek o tematyce naukowej oraz encyklopedystą.
Życiorys
Młodość
Adam przyszedł na świat w Lublinie w rodzinie żydowskiej jako syn przedsiębiorcy Symchy Bromberga oraz Gitli Zysli z domu Borensztajn. Otrzymał imię Adolf, które w 1955 roku zmienił na Adam. Dzieciństwo i młodzieńcze lata spędził w Lublinie, mieszkał w kamienicy ojca przy ulicy 3 maja 22. Z powodu problemów zdrowotnych początkowo uczył się w domu, a od 1922 roku uczęszczał do Gimnazjum Humanistycznego Towarzystwa Zakładania Szkół Żydowskich w Lublinie.
Pod wpływem starszej siostry, Reginy, zaangażował się w lewicowe organizacje. Jako uczeń był jednym z organizatorów Związku Młodzieży Szkolnej, współpracującego z nielegalnym Komunistycznym Związkiem Młodzieży Polski. Sam wspominał o kolportażu ulotek KZMP oraz o wypisywaniu haseł na murach. W 1930 roku organizacja została zdemaskowana przez policję, a jej członkowie zostali postawieni przed sądem. Bromberg uniknął kary dzięki wpływom ojca.
W 1930 roku zdał maturę, a pod presją ojca opuścił Lublin, rozpoczynając studia w Wyższej Szkole Handlu Zagranicznego w Wiedniu. W Austrii pracował w księgarni i nawiązał współpracę z Komunistyczną Partią Austrii. W 1932 roku wrócił do Polski, gdzie objął stanowisko sekretarza Wydziału Wojskowego Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy we Lwowie oraz rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a także pracował w wypożyczalni książek „Lektura”.
W 1934 roku jego komórka została zinfiltrowana przez kontrwywiad wojskowy, a Bromberg został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa i osadzony w więzieniu Brygidki. Sąd pierwszej instancji oddalił zarzuty, a sprawa trafiła do Sądu Grodzkiego we Lwowie. 13 marca 1935 roku Sąd Okręgowy we Lwowie skazał go na 3,5 roku więzienia, które odbywał we Wronkach oraz w Koronowie. Na mocy amnestii opuścił więzienie w grudniu 1936 roku i udał się do Warszawy, gdzie podjął pracę w wydawnictwie Ferdynanda Hoesicka.
Lata II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa, gdzie znalazł zatrudnienie w wydawnictwie „Książnica-Atlas”, które później stało się filią Państwowego Wydawnictwa Mniejszości Narodowych przy Radzie Komisarzy Ludowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Bromberg pełnił funkcję kierownika sekcji polskiej. W marcu 1941 roku wziął ślub z Anną Pauliną Bäcker, z którą miał dwie córki, Maję (ur. 1949) oraz Dorotę (ur. 1952).
Po ataku Niemiec na ZSRR został zmobilizowany do Armii Czerwonej i ewakuowany w głąb ZSRR, gdzie służył w batalionie budowlanym w Orsku. W 1943 roku wstąpił do tworzonej armii polskiej i został przydzielony do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, gdzie pełnił funkcję oficera oświatowego, a następnie oficera ds. polityczno-wychowawczych. W maju 1944 roku objął stanowisko szefa wydziału politycznego 2 Dywizji Piechoty, a w czerwcu 1944 roku został dowódcą szkoły oficerów polityczno-wychowawczych przy 3 Dywizji Piechoty. W październiku 1944 roku został zastępcą dowódcy 1 Brygady Pancernej ds. polityczno-wychowawczych, a w maju 1945 roku mianowano go szefem Zarządu Polityczno-Wychowawczego Marynarki Wojennej. Wojnę zakończył w stopniu majora, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy oraz Krzyżem Grunwaldu III klasy.
W trakcie wojny większość jego rodziny zginęła, ocalała jedynie żona, którą po wojnie odnalazł w Poznaniu, oraz bratanica, której stał się formalnym opiekunem.
Lata 1945–1956
W listopadzie 1945 roku został mianowany szefem wydziału redakcyjno-wydawniczego Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego. W lutym 1946 roku objął stanowisko zastępcy Leona Kasmana, dyrektora wydawnictwa „Książka”, oraz wykładowcy Centralnej Szkoły Oficerów Polityczno-Wychowawczych. W 1947 roku zorganizował Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, działające początkowo pod nazwą Prasa Wojskowa, które prowadził do października 1951 roku.
Jednocześnie intensywnie publikował na temat polityki państwowej w ruchu wydawniczym. Jesienią 1952 roku opuścił wojsko w stopniu pułkownika i został wiceprezesem Centralnego Urzędu Wydawnictw, Przemysłu Graficznego i Księgarstwa, którego przewodniczącym był Karol Kuryluk. Otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z rąk Bolesława Bieruta. W maju 1953 roku objął stanowisko dyrektora Państwowego Wydawnictwa Naukowego.
W 1954 roku jako wolny słuchacz rozpoczął studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w trybie przyspieszonym i w listopadzie 1955 roku uzyskał tytuł magistra. Miesiąc później został zatrudniony w Katedrze Teorii i Praktyki Dziennikarstwa na Wydziale Dziennikarstwa UW, otrzymując tytuł „zastępcy profesora”.
W 1955 roku został uhonorowany Medalem 10-lecia Polski Ludowej (na wniosek Ministra Przemysłu Drzewnego i Papierniczego) oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi za osiągnięcia w pracy w dziedzinie przemysłu drzewnego i papierniczego.
Lata 1956–1969
Prowadzone przez niego Państwowe Wydawnictwo Naukowe wydało w 1959 roku Małą encyklopedię powszechną. Od 1957 roku rozpoczęto prace nad Wielką encyklopedią powszechną PWN, której pierwszy tom ukazał się w 1962 roku. Kontynuowano również wydawanie serii „Biblioteka Klasyków Filozofii”, przejętej od Państwowego Instytutu Wydawniczego w 1952 roku, oraz zainicjowano współpracę z zagranicznymi wydawcami.
W 1964 roku uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie pracy pt. Ruch wydawniczy w Polsce 1944–1964, napisanej pod kierunkiem Krystyny Remerowej.
Został odwołany z pozycji dyrektora PWN 1 czerwca 1965 roku po niekorzystnej kontroli NIK oraz negatywnej ocenie możliwości wprowadzenia przez niego zmian kadrowych i przywrócenia pełnej kontroli politycznej nad wydawnictwem. Mianowano go radcą w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego. Od 1967 roku pełnił również funkcję zastępcy redaktora naczelnego Państwowych Zakładów Wydawnictw Szkolnych.
W kwietniu 1968 roku został usunięty z PZPR w związku z wydarzeniami marca 1968. Oskarżono go o brak nadzoru politycznego i ideologicznego nad działalnością PWN, w którym nie pracował od prawie trzech lat, a także o nadużycia finansowe. Został zwolniony z pracy w PZWS i na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie objął stanowisko kierownika biblioteki w Instytucie Transportu Samochodowego w Warszawie. Aresztowano go 21 czerwca 1969 roku pod zarzutem narażenia na straty finansowe PWN. Opuścił areszt 15 lipca 1969 roku, a postępowanie przeciwko niemu umorzono.
W listopadzie 1969 roku jego młodsza córka uzyskała zgodę na wyjazd z Polski i udała się do Szwecji.
Lata 1970–1993
W sierpniu 1970 roku wyemigrował z Polski razem z żoną i drugą córką do Szwecji. W 1972 roku został zdegradowany rozkazem ministra obrony narodowej Wojciecha Jaruzelskiego.
W latach 1970–1975 pracował na Uniwersytecie w Uppsali, gdzie zajmował się tłumaczeniem literatury paleontologicznej z języka rosyjskiego na niemiecki. Publikował felietony w paryskiej „Kulturze”. W 1975 roku wraz z córką Dorotą założył wydawnictwo Brombergs Bokförlag, w którym publikowano szwedzkie tłumaczenia m.in. dzieł Czesława Miłosza, Isaaca Bashevisa Singera, Octavio Paza i Johna Maxwella Coetzee’ego.
Przed swoją śmiercią sporządził wiele notatek oraz nagrań autobiograficznych, które stanowiły podstawę do napisania w 2000 roku książki Memorbuch przez Henryka Grynberga.
Przypisy
Bibliografia
Tadeusz Rutkowski, Adam Bromberg i „encyklopedyści”. Kartka z dziejów inteligencji w PRL, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010 ISBN 978-83-235-0696-6
WiolettaW. Wejman WiolettaW., Bromberg Adam (Adolf), [w:] Sylwetki Żydów lubelskich: leksykon, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2019, ISBN 978-83-7306-844-5 [dostęp 2025-03-25].
Jolanta Brach-Czaina, Księga żydowskich wspomnień, „Midrasz” 12/2000. midrasz.home.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-10)].
Mariusz Cieślik, Memorbuch, Grynberg, Henryk, „Gazeta Wyborcza”, 28 września 2000