Adam Borys

Adam Borys ps. Pług

Adam Borys, znany również jako Pług, Adam Gałecki, Bryl, Kar, Dyrektor, Pal, Adam Burda, urodził się 10 grudnia 1909 roku w Niechanowie, a zmarł 27 sierpnia 1986 roku w Witkowie. Był inżynierem rolnikiem, podpułkownikiem Wojska Polskiego, oficerem Polskich Sił Zbrojnych oraz Armii Krajowej. Brał udział w kampanii wrześniowej i Powstaniu Warszawskim. Działał jako organizator i pierwszy dowódca batalionu „Parasol”, a także był cichociemnym. Posiadał znajomość języków: niemieckiego, angielskiego i francuskiego. Otrzymał Zwykły Znak Spadochronowy nr 1254 oraz Bojowy Znak Spadochronowy nr 1624.

Życiorys

W latach 1916-1920 uczęszczał do szkoły powszechnej w majątku hr. Żółtowskiego w Niechanowie, a następnie do Gimnazjum Klasycznego im. A. Mickiewicza (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Gnieźnie), gdzie w 1928 roku zdał egzamin dojrzałości. Angażował się w działalność ZHP jako harcerz 3 Gnieźnieńskiej Drużyny Harcerzy im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Od 15 lipca 1928 roku był słuchaczem Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, a po jej ukończeniu, od 21 kwietnia 1929 roku, odbywał praktykę w 17 Pułku Artylerii Lekkiej. Został awansowany do stopnia podporucznika z dniem 1 stycznia 1932 roku.

W 1929 roku rozpoczął studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego oraz działał w Korporacji Chrobria. W lutym 1935 roku obronił dyplom inżyniera rolnictwa, a podczas studiów odbył roczną praktykę w przemyśle rolno-spożywczym. Od stycznia 1935 roku pracował w Izbie Rolnej w Poznaniu, a w sierpniu tego samego roku odbył roczny staż w przemyśle mięsnym w Chicago (USA) jako stypendysta Fundacji Kościuszkowskiej. Od 1936 roku był inspektorem standaryzacji Polskiego Związku Eksporterów Bekonu i Artykułów Zwierzęcych w Warszawie, gdzie opracował normy standaryzacyjne dla produkcji eksportowej. 1 stycznia 1938 roku awansował na porucznika, zajmując 25. lokatę w korpusie oficerów artylerii.

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku pełnił rolę dowódcy baterii w formowanym 55 Pułku Artylerii Lekkiej Ośrodka Zapasowego Artylerii nr 7 w Kielcach. 20 września przekroczył granicę polsko-węgierską z baterią, a następnie został internowany w obozie dla oficerów w Győr nad Dunajem. Udało mu się uciec 19 grudnia, przebywając przez Jugosławię i docierając do Marsylii (Francja) statkiem s/s „Attika”. W styczniu 1940 roku w Caripagne wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem francuskim, przydzielony do Ośrodka Artylerii w La Roche sur Yon. W kwietniu i maju 1940 roku uczestniczył w kursie oficerów zwiadowczych w Coëtquidan, a następnie został przydzielony jako oficer zwiadowczy do 2 dywizjonu 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty.

Po klęsce Francji został ewakuowany 22 czerwca 1940 roku z La Turballe i dotarł 25 czerwca do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod brytyjskim dowództwem, przydzielony jako oficer zwiadowczy 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej 1 Brygady Strzelców. Od 18 października 1940 roku był przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Zgłosił się do służby w kraju, przechodząc szkolenie w zakresie dywersji, w tym kursy specjalne dla cichociemnych. Został zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 7 kwietnia 1942 roku w Londynie, awansując na stopień kapitana ze starszeństwem od 1 października 1942 roku.

W nocy z 1 na 2 października 1942 roku skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w ramach operacji „Intonacja”, dowodzonej przez por. Radomira Walczaka. Po starcie z lotniska RAF Tempsford, z samolotu Halifax W-1229 „A” (138 Dywizjon RAF), wylądował na placówce odbiorczej „Bór” w okolicach Gościewicza, 6,5 km od Garwolina. Razem z nim skoczyli por. Stanisław Kotorowicz ps. Kron, mjr Bronisław Żelkowski ps. Dąbrowa oraz kurier polityczny Delegatury Rządu na Kraj st. strz. Jan Cegłowski ps. Konik.

Po aklimatyzacji do okupacyjnych realiów w Warszawie, pracował jako instruktor w Kedywie KG AK na szkoleniach dywersyjnych. Od 1 kwietnia 1943 roku był zastępcą mjr. Jana Kiwerskiego, dowódcy oddziału dyspozycyjnego „Motor 30” „Sztuka 90”, w maju 1943 roku w sile dwóch batalionów.

Od czerwca 1943 roku pełnił funkcję organizatora oraz dowódcy oddziału do walki z Gestapo o kryptonimie Agat, później „Pegaz”, a następnie „Parasol”, sformowanego z harcerzy Szarych Szeregów. Oddział „Parasol” w lipcu 1944 roku liczył 440 żołnierzy, podzielonych na trzy kompanie. Przeprowadził wiele akcji bojowych i rozbrojeniowych, w tym spektakularne zamachy na wysokich funkcjonariuszy SS, policji i Gestapo, takie jak akcja Bürkl, Kretschmann, Weffels, „Kutschera”, Koppe oraz w Celestynowie. Jako dowódca brał w nich udział jako obserwator.

W Powstaniu Warszawskim nadal pełnił rolę dowódcy batalionu „Parasol” na Woli, w składzie Zgrupowania „Radosław”. 6 sierpnia odniósł ciężkie rany w rękę (roztrzaskana kość przedramienia) w wyniku postrzału snajpera podczas walk w obronie cmentarzy wolskich. Po operacji w szpitalu Jana Bożego był leczony także przy ul. Foksal oraz w szpitalu powstańczym przy ul. Mokotowskiej. Stał się inwalidą z bezwładnym lewym ramieniem.

Po kapitulacji Powstania, od października 1944 roku był w niewoli niemieckiej, osadzony w oflagu IV B w Zeithain. 9 maja 1945 roku został uwolniony przez wojska brytyjskie.

Po wojnie

W 1945 roku wrócił do kraju, a od czerwca poddawany był leczeniu w Warszawie. W lipcu tego samego roku został aresztowany przez funkcjonariuszy UB i osadzony w więzieniu mokotowskim, jednak po amnestii został zwolniony.

Od września 1945 roku był kierownikiem pracowni białka zwierzęcego w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Bydgoszczy. W sierpniu 1946 roku jako stypendysta UNRRA odbył ośmiomiesięczny staż w USA i Wielkiej Brytanii. Po powrocie do kraju, od 1947 roku pełnił funkcję naczelnego inspektora standaryzacji w Międzyministerialnej Komisji Aktywizacji Eksportu. Od lipca 1950 roku był kierownikiem kontroli technicznej Zjednoczenia Przemysłu Mięsnego w Poznaniu, jednak 31 marca 1952 roku został zwolniony. Powrócił do Witkowa, gdzie pracował na działce 1,5 ha. Był inwigilowany i szykanowany przez UB.

Od 1955 roku pełnił funkcję technologa konserw drobiowych w Zakładach Drobiarskich w Prochowicach Śląskich. W styczniu 1959 roku objął stanowisko dyrektora Instytutu Przemysłu Mięsnego w Warszawie. Od 1957 roku był adiunktem oraz wykładowcą w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie, gdzie był promotorem 27 prac magisterskich. W latach 1958–1968 pracował jako dyrektor Instytutu Przemysłu Mięsnego. W marcu 1965 roku obronił pracę doktorską na Wydziale Przemysłu Rolno-Spożywczego SGGW w Warszawie, uzyskując stopień doktora nauk technicznych 5 lipca 1965 roku.

Był autorem i współautorem licznych publikacji dotyczących technologii rolno-spożywczych. W lipcu i sierpniu 1947 roku uczestniczył w Kongresie Mikrobiologów w Kopenhadze, a we wrześniu 1947 roku w Światowym Kongresie Przemysłu Konserwowego w Parmie. W sierpniu 1966 roku był sekretarzem międzynarodowego Kongresu Międzynarodowej Unii Nauki i Technologii Żywności w Warszawie. Od 1 maja 1968 roku był kierownikiem Zakładu Podstawowych Procesów Technologicznych, a w 1972 roku uzyskał stopień docenta.

Zmarł 27 sierpnia 1986 roku w Witkowie. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu, a symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w kwaterze „Parasola”.

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1932
• porucznik – 1 stycznia 1938
• kapitan – ze starszeństwem od 1 października 1942
• major
• podpułkownik

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami

Życie rodzinne

Adam Borys był synem Walentego, właściciela mleczarni w Witkowie, oraz Heleny z domu Bartz. W 1945 roku ożenił się z Janiną z domu Trzaskowską (ur. 1918), pielęgniarką, z którą wspólnie przeszli przez niewolę niemiecką. Mieli pięcioro dzieci, w tym czterech synów: Jerzego (ur. 1946), absolwenta SGGW, Bronisława (ur. 1947) doktora nauk rolniczych, Andrzeja (ur. 1948) doktora nauk technicznych, Huberta (ur. 1950) absolwenta oraz córkę Marię (ur. 1949) absolwentkę SGGW, nauczycielkę, zamężną Kern – Jędrychowską.

Upamiętnienie

Adam Borys jest patronem szkoły podstawowej w Witkowie. Zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 128/MON z 13 września 2022 roku, ppłk Adam Borys ps. Pług został patronem 54 batalionu lekkiej piechoty, który wchodzi w skład 5 Mazowieckiej Brygady Obrony Terytorialnej.

Przypisy

Bibliografia

• Anna Adamska, Jarosław Bączyk, Krzysztof Hoff: Czuwaj wiaro! Wielkopolanie w Powstaniu Warszawskim. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2004. ISBN 83-909940-7-0.
• Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik biograficzny. Tom I. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2006, s. 43–47. ISBN 978-83-7399-213-9.
• Zbigniew Damski: Najmłodsi od „Parasola”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2005, s. 66, 178, 179. ISBN 83-7399-107-7.
• Remigiusz Piotrowski: Rozkaz trzaskać. Warszawa: PWN, 2015. ISBN 978-83-7705-897-8. Brak numerów stron w książce.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.

Linki zewnętrzne

• Biogram na stronie elitadywersji.org
• Adam Borys – Cichociemni z Witkowa – strona Witkowskiej Sali Historii. sala-historii-witkowo.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-23)].
• Muzeum Powstania Warszawskiego. Powstańcze biogramy – Adam Borys