Adam Boryczka (Boryczko), znany również jako Adam, Albin, Tońko, Brona, urodził się 18 września 1913 roku w Wierzchosławicach, a zmarł 30 kwietnia 1988 roku w Warszawie. Był oficerem Wojska Polskiego w stopniu kapitana, cichociemnym oraz oficerem Armii Krajowej. W latach 1947–1954 pełnił funkcję kuriera Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W okresie PRL był długoletnim więźniem politycznym (1954–1967). W 2013 roku, pośmiertnie, został awansowany do stopnia pułkownika.
Życiorys
Młodość
Był synem Józefa i Anny z domu Padło. W 1934 roku ukończył Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie. Następnie przeszedł kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 20 pułku piechoty w Krakowie, po którym w 1935 roku otrzymał przydział do 16 pułku piechoty.
W latach 1934–1939 pracował w Państwowych Zakładach Azotowych w Mościcach. W 1937 roku awansował na podporucznika rezerwy piechoty. W okresie międzywojennym aktywnie angażował się w działalność społeczną w różnych organizacjach. Z powodu złego stanu zdrowia nie został zmobilizowany.
II wojna światowa
6 września 1939 roku zgłosił się do wojska jako ochotnik i został przydzielony do 16 pułku piechoty, będącego częścią 6 Dywizji Piechoty. Wkrótce znalazł się w rejonie walk 38 Dywizji Piechoty, gdzie osłaniał sztab artylerii dywizyjnej. Podczas bitew odniósł ranę odłamkową w prawą nogę. Po agresji ZSRR na Polskę, w nocy z 18 na 19 września 1939 roku, przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu i został internowany. Przebywał w obozie w Targu Jiu, gdzie zorganizował konspiracyjną akcję przerzutu polskich żołnierzy do Francji. W styczniu 1940 roku udało mu się uciec z internowania. Przez Jugosławię i Grecję dotarł do Francji, gdzie został przydzielony do 9 pułku piechoty w 3 Dywizji Piechoty. Od lutego do czerwca 1940 roku był dowódcą plutonu ckm, biorąc udział w kampanii francuskiej. Po klęsce Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii, gdzie przydzielono go do 4 Brygady Kadrowej Strzelców, która w 1941 roku została przekształcona w Samodzielną Brygadę Spadochronową. Zgłosił się jako ochotnik do działalności konspiracyjnej w kraju i po przeszkoleniu 13 stycznia 1942 roku został zaprzysiężony jako oficer ZWZ. W nocy z 8 na 9 kwietnia 1942 roku został zrzucony na placówkę „Łąka”, położoną 10 km na południowy zachód od Łowicza. W maju 1942 roku otrzymał przydział na V Odcinek Wachlarza, gdzie objął dowodzenie patrolem, a później ośrodkiem dywersyjnym, którym dowodził od maja 1942 do stycznia 1943 roku.
W sierpniu i październiku 1942 roku przeprowadził akcje sabotażowe, niszcząc tory na linii Dyneburg–Leningrad oraz wysadzając niemieckie transporty kolejowe. W tym czasie prowadził również prace organizacyjne i szkolenie dywersantów. Jako kurier wielokrotnie przekazywał informacje do Komendy Wachlarza w Warszawie oraz do Komendy Głównej AK. Od stycznia do marca 1943 roku był oficerem do zleceń Komendanta Okręgu AK Wilno, ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego. W marcu 1943 roku został dowódcą oddziałów dywersyjnych w odwodzie Komendy Okręgu Wileńskiego AK, a następnie objął dowództwo Kedywu Okręgu Wilno AK.
7 lipca 1943 roku, w trakcie próby aresztowania przez Gestapo w Wilnie, został ciężko ranny w lewe płuco, jednak zdołał uciec i ewakuować się na prowincję, gdzie do sierpnia 1943 roku leczył ranę. Po zwolnieniu z Kedywu otrzymał rozkaz zorganizowania oddziału partyzanckiego i wymarszu do Puszczy Rudnickiej. Od 25 sierpnia 1943 do 19 marca 1944 roku dowodził Oddziałem Partyzanckim „Brony” w dyspozycji dowódcy Okręgu AK Wilno. Stoczył wiele potyczek z niemiecką żandarmerią. W nocy z 31 marca na 1 kwietnia 1944 roku, podczas ataku na Ostrowiec, odniósł ciężkie postrzały w prawe płuco i został ewakuowany na leczenie. 7 lipca 1944 roku dowodził akcją na niemiecką kolumnę konwojową, uwalniając kilkaset osób, głównie Rosjan. Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną i aresztowaniu mjr. Franciszka Koprowskiego ps. Konar, kpt. Adam Boryczka przejął dowództwo brygady i wycofał się do Puszczy Rudnickiej. W obliczu blokady puszczy przez wojska NKWD, ppłk Ignacy Blumski ps. Strychański zwolnił żołnierzy AK z przysięgi, nakazując rozwiązanie oddziałów. Boryczka zebrał około 250 ludzi i zadeklarował gotowość do dalszej walki. Pod presją wycofał się do Puszczy Ruskiej, gdzie spotkał oddziały AK dowodzone przez ppłk. Janusza Prawdzic-Szlaskiego oraz ppłk. Macieja Kalenkiewicza ps. Kotwicz.
19 sierpnia 1944 roku, podczas narady z oficerami zgrupowanych oddziałów, postanowił zrezygnować z dalszego marszu na zachód i pozostać na Wileńszczyźnie. Powrócił z oddziałem do Puszczy Rudnickiej, gdzie rozformował swoje siły, a sam udał się do Wilna. Od lutego 1945 roku pełnił funkcję szefa III Oddziału Operacyjnego Komendy Okręgu Wileńskiego AK, uczestnicząc w pracach likwidacyjnych Okręgu AK Wilno. Zajmował się m.in. przerzutem osób zagrożonych aresztowaniami przez NKWD. W marcu 1945 roku spotkał się w Milanówku z gen. Augustem Emilem Fieldorfem, od którego otrzymał wytyczne dotyczące dalszej działalności. W maju 1945 roku wrócił do Wilna z rozkazem „rozładowania terenu” i ewakuacji zagrożonych do Polski centralnej, co przekazał komendantowi Okręgu, mjr. Antoniemu Olechnowiczowi.
Okres powojenny
W połowie 1945 roku powrócił do Polski centralnej, angażując się w działalność konspiracyjną w ramach Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj oraz Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Od końca 1947 roku był kurierem Delegatury Zagranicznej WiN, wielokrotnie przekraczając granicę. W marcu 1950 roku przekazał kierownictwu tzw. V Zarządu WiN opracowany przez grupę oficerów z Londynu tzw. Plan X, który stanowił wytyczne dla WiN na czas potencjalnej wojny. Jego kurierskie wyprawy były monitorowane przez UB, a on sam nieświadomie uwiarygadniał prowokację MBP dotyczącą fikcyjnego „V Zarządu WiN”. Prowokacja ta zakończyła się w grudniu 1952 roku serią aresztowań oraz publicznym ujawnieniem funkcjonariuszy tworzących fikcyjny zarząd.
Został aresztowany na granicy NRD/PRL w czerwcu 1954 roku podczas nieudanej próby przedostania się do kraju. Następnie przeszedł brutalne śledztwo MBP. 21 maja 1955 roku Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. Najwyższy Sąd Wojskowy, w składzie: płk Mieczysław Widaj – przewodniczący, ppłk Zygmunt Wizelberg oraz ppłk Jerzy Wilson – sędziowie, postanowieniem z 29 lipca 1955 roku pozostawił skargi rewizyjne skazania bez uwzględnienia, a wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego potwierdził. W celi śmierci Boryczka przebywał m.in. z dowódcą SS i Policji na dystrykt warszawski Paulem Otto Geiblem. 14 października 1955 roku Rada Państwa skorzystała z prawa łaski, zamieniając karę śmierci na dożywotnie więzienie, jednocześnie łagodząc karę dodatkową utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych do 5 lat. 17 sierpnia 1956 roku został przewieziony do więzienia we Wronkach, a 28 kwietnia 1957 roku osadzony w Centralnym Więzieniu w Strzelcach Opolskich. Ponownie znalazł się we Wronkach 26 lipca 1958 roku, a 13 września 1966 roku przeniesiono go do więzienia w Rawiczu. Rada Państwa, decyzją z 27 listopada 1967 roku, złagodziła orzeczoną karę dożywocia do 5 lat więzienia i warunkowo go zwolniła. 29 listopada 1967 roku Adam Boryczka opuścił więzienie jako ostatni żołnierz AK więziony w PRL z powodów politycznych. O jego uwolnienie starali się m.in. Melchior Wańkowicz, Antoni Pajdak oraz Jan Dobraczyński.
Po wyjściu na wolność podjął pracę jako magazynier w jednym z przedsiębiorstw Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i Usług. Od 1975 roku był inicjatorem corocznych pielgrzymek kombatantów na Jasną Górę oraz aktywnie uczestniczył w działaniach na rzecz zachowania dorobku bojowego Okręgów AK Wilno i Nowogródek. Zmarł i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 4-6-11).
Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 10 grudnia 1991 roku, uznał wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego z 21 maja 1955 roku za nieważny, jako wydany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Awanse
kapitan – 15 lipca 1944
pułkownik – (pośmiertnie, 2013)
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 11546
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2011)
Krzyż Walecznych – trzykrotnie
Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (pośmiertnie, 1992)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Paweł Rokicki: Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943-1945. Warszawa: Barwa i Broń; Expadon Publishing SP. z o.o., 2007. ISBN 978-83-60786-01-7. Brak numerów stron w książce
Jerzy Ślaski, Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996.
Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Konspiracja 1939–1945. T. V/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-98-6.
Krzysztof A. Tochman, Adam Boryczka. Z Dziejów Win-u, t. 1, Zwierzyniec-Rzeszów 1999
Linki zewnętrzne
biogram na stronie elitadywersji.org
Biogram Adama Boryczki na oficjalnej stronie Samorządowego Centrum Edukacji w Tarnowie. sce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].