Adam Borkiewicz

Adam Józef Borkiewicz

Adam Józef Borkiewicz, znany również pod pseudonimami „Adam”, „Adam Czachurski”, „Grzymała Siedlecki”, „Leszczyński”, „Pepi”, „Józef Pepi”, „Polski”, „Widacki”, a także pod przybranym nazwiskiem Józef Nowak, urodził się 17 marca 1896 roku w Bąkowej Górze, a zmarł 29 grudnia 1958 roku w Warszawie. Był żołnierzem Legionów Polskich, pułkownikiem piechoty Wojska Polskiego, członkiem Komendy Głównej Armii Krajowej oraz historykiem wojskowości. Borkiewicz jest autorem pierwszej naukowej monografii poświęconej powstaniu warszawskiemu.

Życiorys

Był synem Franciszka i Marii z Susickich. Uczęszczał do Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, gdzie w 1914 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Od lutego 1913 roku był członkiem Związku Walki Czynnej, a od sierpnia 1914 roku wstąpił do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. 29 listopada 1914 roku został aresztowany po patriotycznej manifestacji i przetrzymywany do 17 grudnia. Działał w Lotnym Oddziale POW, a następnie w Batalionie Warszawskim, z którym w sierpniu 1915 roku przeszedł do Legionów. Służył w 1 pułku piechoty, awansując z szeregowego na kaprala, dwukrotnie odniósł rany. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 roku został osadzony w obozie w Szczypiornie. Zdołał jednak uciec z obozu pod koniec lipca i wznowił działalność w POW. Od września 1917 roku był komendantem obwodu POW Koło oraz pełnił funkcję p.o. komendanta Okręgu Kalisz. Od 15 lipca do 15 sierpnia 1918 roku był więziony w Koninie, a następnie krótkotrwale studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1918 roku wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego, gdzie dowodził rozbrajaniem niemieckich oddziałów w Kole. Od listopada 1918 roku dowodził VI batalionem Ziemi Kaliskiej (utworzonym z sił POW), a później był zastępcą dowódcy kompanii 29 pułku piechoty ziemi kaliskiej. W okresie styczeń-marzec 1919 roku ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty, a następnie pracował jako instruktor w Szkole Podoficerskiej w Dęblinie.

Od kwietnia 1919 roku służył w 1 pułku piechoty Legionów jako dowódca plutonu, a od grudnia 1919 roku jako dowódca 7 kompanii. Od maja 1920 roku pełnił rolę dowódcy 2 kompanii i dwukrotnie odniósł rany w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Został awansowany na kapitana z dniem 1 czerwca 1919 roku.

Po 1920 roku dowodził kolejno 6, a następnie 5 kompanią, a do września 1924 roku był dowódcą II batalionu w pułku. Od stycznia 1925 roku pełnił funkcję kwatermistrza pułku. Został odkomenderowany do Biura Historycznego Sztabu Generalnego od kwietnia do 30 czerwca 1925 roku. Mianowany majorem z dniem 1 stycznia 1928 roku. W biurze pełnił różne funkcje, w tym referenta, kierownika referatu oraz kierownika Wydziału Wojen Polski Odrodzonej. W czerwcu 1933 roku został przeniesiony z 41 pułku piechoty w Suwałkach do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy batalionu KOP „Suwałki”. 27 czerwca 1935 roku awansował na podpułkownika, uzyskując 31. lokatę w korpusie oficerów piechoty.

Po zgonie Józefa Piłsudskiego, w 1935 roku zajął się organizowaniem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze, którym zarządzał do 1939 roku. Był także członkiem Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski.

Był encyklopedystą, w latach 1931–1939 brał udział w redagowaniu ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej, gdzie opracował hasła związane z historią wojny polsko-bolszewickiej.

Po inwazji III Rzeszy na Polskę w 1939 roku, ewakuował się do Lwowa, gdzie był oficerem sztabu obrony miasta. Po agresji ZSRR na Polskę i kapitulacji Lwowa przed Armią Czerwoną, nie poddał się do niewoli sowieckiej. Jeszcze we wrześniu udało mu się przedostać na Węgry, gdzie został internowany. Jako starszy obozu w Lengyeltóti, w grudniu 1939 roku został skazany na 6 miesięcy twierdzy za organizowanie ucieczek polskich oficerów. Należał do Obozu Polski Walczącej, który powstał na Węgrzech, i prawdopodobnie dzięki tej organizacji opuścił oboz internowanych w Pesthidegkút. 21 września 1941 roku został przerzucony do kraju przez komórkę kurierską OPW, przechodząc z Węgier do Polski wraz z ppłk. Mieczysławem Szumańskim, pod przewodnictwem kuriera Stanisława Frączyńskiego. Po przybyciu do okupowanej Polski włączył się w działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej (od 1942 roku – Armii Krajowej). Jako członek Komendy Głównej AK, w stopniu podpułkownika, dowodził m.in. Podokręgiem Wschodnim Obszaru Warszawskiego AK, który obejmował obwody leżące w Generalnym Gubernatorstwie na lewym brzegu Wisły. Od 1943 roku pełnił rolę zastępcy Inspektora Głównego Wojskowej Służby Ochrony Powstania w IV oddziale KG AK.

Brał udział w powstaniu warszawskim, od 12 sierpnia 1944 roku jako redaktor dziennika „Barykada”, w Podobwodzie Śródmieście Południowe, a od 6 września, po połączeniu z pismem „Warszawa Walczy”, redagował „Barykada – Warszawa Walczy”.

Po kapitulacji powstania, generał Okulicki powierzył mu kierowanie działem historycznym, który miał za zadanie wydawanie pisma poświęconego problematyce historyczno-wojskowej związanej z kampanią wrześniową, a zwłaszcza powstaniem warszawskim. Od listopada 1944 roku był kierownikiem sekcji historycznej Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. 1 stycznia 1945 roku został mianowany pułkownikiem służby stałej.

W czerwcu 1946 roku Komisja Likwidacyjna AK zleciła mu zebranie i opracowanie materiałów dotyczących historii Armii Krajowej, przekazując mu 29 tomów akt. Równocześnie rozpoczął pracę w Instytucie Pamięci Narodowej jako kierownik i jedyny pracownik samodzielnego Referatu Ruchu Oporu.

W 1949 roku, w okresie narastającego terroru komunistycznego, odebrano mu niemal wszystkie materiały, z których część posłużyła później jako materiał dowodowy w procesie jego córki Anny – inwalidki wojennej z batalionu „Zośka”, która została skazana na 7 lat więzienia za „gromadzenie i melinowanie materiałów gloryfikujących AK w celu poniżenia AL”. W 1950 roku przeszedł na emeryturę. Wówczas rozpoczął współpracę z Instytutem Historii PAN oraz Instytutem Urbanistyki i Architektury PAN, a od 15 maja 1951 roku z komisją redakcyjną Atłas Historyczny. W 1951 roku zorganizował także oddział kartograficzny Centralnej Biblioteki Wojskowej, a także pracował nad gromadzeniem i opisywaniem materiałów do publikacji Centralny katalog zbiorów kartograficznych w Polsce.

Liberalizacja systemu po październiku 1956 roku oraz powrót Władysława Gomułki do władzy umożliwiły mu powrót do pracy jako historyk. W 1957 roku opublikował swoje monumentalne dzieło – „Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej”, które stanowiło pierwszą rzetelną pracę naukową opisującą kompleksowo przebieg powstania. Monografia Borkiewicza stała się najbardziej pożądaną książką w PRL w okresie Października. Sam Borkiewicz nie cieszył się długo tym sukcesem, gdyż po ciężkiej chorobie zmarł 29 grudnia 1958 roku.

Został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (A24-11-15).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4787 (1921)
Krzyż Niepodległości z Mieczami (6 czerwca 1931)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Odznaka za Rany i Kontuzje
Odznaka 1 pułku piechoty Legionów
Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych
Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, zezwolenie 1929)

Przypisy

Bibliografia

Otton Laskowski: Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
Adam Borkiewicz, Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej, Instytut wydawniczy PAX, Warszawa 1969.
Marek Gałęzowski, Borkiewicz Adam [w:] idem, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939-1947, LTW: Warszawa 2005, s. 42-49.
Andrzej K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, Tom I, Warszawa 1987, ISBN 83-211-0739-7.
Marek Ney-Krwawicz: Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 429. ISBN 83-211-1055-X.
Zdzisław Kowalski: Szablą i piórem. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920 na łamach polskich periodyków wojskowych. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
Jerzy Kułak, Wokół Powstania, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 8–9/2002.
Mariusz Kolmasiak, Pułkownik Adam Borkiewicz – konspirator, żołnierz, historyk, „Niepodległość”, 2015, t. LXIV, s.179–221.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].