Adam Bodnar

Adam Piotr Bodnar (ur. 6 stycznia 1977 w Trzebiatowie) to polski prawnik, publicysta, nauczyciel akademicki oraz polityk, posiadający stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych. Jest aktywnym działaczem na rzecz praw człowieka. W latach 2010–2015 pełnił funkcję wiceprezesa Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a w latach 2015–2021 był rzecznikiem praw obywatelskich. Ponadto, jest profesorem na Uniwersytecie SWPS, a w latach 2021–2023 zajmował stanowisko dziekana Wydziału Prawa tego uniwersytetu. W 2023 roku został senatorem XI kadencji oraz ministrem sprawiedliwości w trzecim rządzie Donalda Tuska, a także prokuratorem generalnym.

Życiorys

Młodość, wykształcenie i działalność naukowa

Adam Bodnar jest synem Michała i Marty. Rodzina jego ojca ma ukraińskie korzenie. W 1947 roku, gdy jego ojciec miał pięć lat, został przesiedlony w ramach akcji „Wisła” z wsi Rakowa pod Sanokiem na Ziemie Odzyskane, gdzie jego rodzina pracowała w państwowym gospodarstwie rolnym.

Ukończył Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Gryficach. W czasie nauki w szkole był stypendystą Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci. W 2000 roku uzyskał dyplom z zakresu prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a w 2001 roku ukończył studia LLM (z zakresu prawa konstytucyjnego porównawczego) na Central European University w Budapeszcie. Ponadto, na WPiA UW uczestniczył w kursie prawa europejskiego i angielskiego (organizowanym we współpracy z University of Cambridge) oraz w kursie prawa amerykańskiego (organizowanym z University of Florida).

W 2006 roku obronił pracę doktorską na temat Obywatelstwo wielopoziomowe w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej, napisaną pod kierunkiem Mirosława Wyrzykowskiego, uzyskując stopień naukowy doktora nauk prawnych. W 2019 roku habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim w zakresie nauk prawnych na podstawie swojego dorobku naukowego oraz monografii pt. Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce – aspekty instytucjonalne. Jest autorem i współautorem wielu publikacji, głównie dotyczących praw człowieka.

Pełnił funkcję adiunkta w Zakładzie Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, a także został profesorem na Wydziale Prawa SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego w Warszawie. 19 lipca 2021 roku objął stanowisko dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS, które w grudniu 2023 roku przejął Marcin Asłanowicz.

Działalność publiczna do 2015

W drugiej połowie lat 90. współpracował ze Stowarzyszeniem „Nigdy Więcej”. Do 2004 roku pracował w kancelarii prawniczej Weil, Gotshal & Manges, a następnie dołączył do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Początkowo pełnił funkcję koordynatora Programu Spraw Precedensowych, a w 2008 roku został sekretarzem zarządu HFPC, zaś w 2010 roku objął stanowisko wiceprezesa. W 2008 roku został także ekspertem Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, gdzie zajmował się doradztwem w zakresie przestrzegania praw człowieka w Polsce.

Zasiadał w radzie ekspertów Europejskiego Instytutu na rzecz Równości Kobiet i Mężczyzn oraz w radzie dyrektorów Dobrowolnego Funduszu ONZ na Rzecz Ofiar Tortur. Pełnił również rolę przewodniczącego rady programowej Fundacji Panoptykon oraz prezesa Stowarzyszenia im. Prof. Zbigniewa Hołdy.

Rzecznik praw obywatelskich (2015–2021)

W 2015 roku jego kandydaturę na rzecznika praw obywatelskich zgłosili posłowie Platformy Obywatelskiej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz niezrzeszeni. 24 lipca 2015 roku Sejm VII kadencji wybrał go na to stanowisko (otrzymał 239 głosów, jego kontrkandydatka Zofia Romaszewska uzyskała 155 głosów). 7 sierpnia 2015 roku Senat zatwierdził jego wybór, a 9 września 2015 roku Adam Bodnar złożył ślubowanie przed Sejmem, obejmując urząd na pięcioletnią kadencję.

Większość jego kadencji przypadła na okres rządów partii Prawo i Sprawiedliwość, której działania krytykował, oceniając je jako odstępujące od standardów demokracji konstytucyjnej, podważające trójpodział władzy, naruszające prawa człowieka oraz ograniczające wolność słowa i mediów. Zaskarżał do wojewódzkich sądów administracyjnych niektóre uchwały samorządowe dotyczące tzw. stref wolnych od ideologii LGBT, uznając je za sprzeczne z zasadą legalizmu oraz naruszające podstawowe prawa i wolności człowieka, co doprowadziło do unieważnienia części tych uchwał. Jego działania w zakresie praw osób LGBT spotkały się z krytyką ze strony środowisk prawicowych i konserwatywnych, w tym PiS.

Jako rzecznik praw obywatelskich zwracał również uwagę na niekonstytucyjność niektórych ograniczeń wprowadzanych w czasie pandemii COVID-19, takich jak zakaz przemieszczania się czy ograniczenie liczby uczestników w obrzędach religijnych. Zaskarżył decyzję premiera Mateusza Morawieckiego, nakazującą Poczcie Polskiej przygotowanie wyborów prezydenckich w maju 2020, uznając ją za bezpodstawną oraz rażąco naruszającą prawo. WSA w Warszawie przychylił się do jego stanowiska, uznając decyzję za nieważną.

Publicznie krytykował działania policji w sprawie śmierci Igora Stachowiaka, określając je jako tortury. W tej sprawie wystąpił z kasacją do Sądu Najwyższego, wskazując, że sądy niewłaściwie oceniły sprawę, uznając, że użycie paralizatora przez funkcjonariuszy nie było bezpośrednią przyczyną zgonu Stachowiaka. Złożył także skargę kasacyjną w sprawie działaczy Stowarzyszenia Miasto Wspólne, którzy zajmowali się nieprawidłowościami związanymi z krakowskimi nieruchomościami.

Do września 2020 roku, kiedy jego kadencja dobiegła końca, parlament nie wybrał nowego rzecznika. Adam Bodnar pozostał na stanowisku na podstawie art. 3 ust. 6 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. W tym samym miesiącu grupa posłów PiS złożyła wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności tego przepisu z Konstytucją RP. 15 kwietnia 2021 roku TK orzekł o niekonstytucyjności wspomnianego przepisu oraz o jego utracie mocy po upływie trzech miesięcy od daty publikacji orzeczenia. Adam Bodnar, mimo zastrzeżeń co do składu TK, uznał to orzeczenie.

W międzyczasie podejmowano próby wyłonienia nowego rzecznika. Sejm trzykrotnie odrzucił kandydaturę Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz (dwukrotnie była jedyną kandydatką), a w styczniu 2021 roku poparł posła PiS Piotra Wawrzyka, którego kandydatura nie uzyskała zgody Senatu. W kwietniu Sejm wybrał na rzecznika posła PiS Bartłomieja Wróblewskiego, którego powołanie również nie zostało zaakceptowane przez Senat. Piąta próba wyłonienia nowego RPO zakończyła się niepowodzeniem, a w czerwcu Senat odrzucił kandydaturę bezpartyjnej senator Lidii Staroń. Dopiero za szóstym razem udało się wyłonić nowego rzecznika, którym został Marcin Wiącek, wybrany przez Sejm na początku lipca. Uchwałę zatwierdzającą ten wybór Senat podjął już po utracie mocy przez art. 3 ust. 6 ustawy o RPO.

16 lipca 2021 roku, ponad 10 miesięcy po końcu kadencji, Adam Bodnar zakończył pełnienie funkcji rzecznika praw obywatelskich. Kierownictwo Biura RPO objął Stanisław Trociuk, który sprawował tę funkcję do momentu złożenia przez Marcina Wiącka ślubowania przed Sejmem, co miało miejsce 23 lipca 2021 roku.

Działalność polityczna

W wyborach w 2023 roku wystartował do Senatu jako bezpartyjny kandydat z ramienia Koalicji Obywatelskiej (uzyskując poparcie innych ugrupowań w ramach paktu senackiego) w okręgu nr 44. Został wybrany na senatora XI kadencji, uzyskując 628 442 głosy (76,47% głosów w okręgu). Został członkiem Komisji Praw Człowieka i Praworządności oraz Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą.

12 grudnia 2023 roku Sejm X kadencji wybrał go na stanowisko ministra sprawiedliwości w trzecim rządzie Donalda Tuska. Następnego dnia został powołany przez prezydenta RP Andrzeja Dudę. Z urzędów pełni także funkcję prokuratora generalnego oraz jest członkiem Krajowej Rady Sądownictwa.

Życie prywatne

Adam Bodnar określa się jako ateista. Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa ma dwóch synów. Jego drugą żoną jest Magdalena Bodnar, z którą ma syna.

Publikacje

The emerging constitutional law of the European Union. German and Polish perspectives (współredaktor), Springer, Berlin 2003.

Introduction to Polish law (współautor ze Stanisławem Frankowskim), Kluwer Law International, Haga 2005.

Przekonania moralne władzy publicznej a wolność jednostki. Materiały z konferencji z dnia 23 stycznia 2006 r. (współredaktor), Zakład Praw Człowieka, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007.

Obywatelstwo wielopoziomowe. Status jednostki w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2008.

Orientacja seksualna i tożsamość płciowa. Aspekty prawne i społeczne (współredaktor), Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2009.

Fakt vs. opinia. Rozważania na kanwie sprawy Michnik vs. Zybertowicz. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 26 marca 2009 roku, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.

Pr@wo w sieci. Korzyści czy zagrożenia dla wolności słowa? Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 11 maja 2009 roku (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.

Wolność słowa w prasie lokalnej. Prasa lokalna a normy ochrony konkurencji i pluralizm medialny. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Obserwatorium Wolności Mediów w Polsce w dniu 29 października 2009 roku (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2010.

Postępowania dyscyplinarne w wolnych zawodach prawniczych – model ustrojowy i praktyka. Materiały z konferencji z dnia 5 marca 2012 r. (współredaktor), Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2013.

Listy od przyjaciół. Księga pamiątkowa dla Profesora Wiktora Osiatyńskiego (red. nauk.), Helsińska Fundacja Praw Człowieka we współpracy z Open Society Foundations, Warszawa 2015.

Ochrona praw obywatelek i obywateli Unii Europejskiej. 20 lat – osiągnięcia i wyzwania na przyszłość (współredaktor), Wolters Kluwer, Warszawa 2018.

Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na funkcjonowanie biznesu (współredaktor), Wolters Kluwer, Warszawa 2016.

Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2018.

Odznaczenia i wyróżnienia

Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (2020)

Nagroda Tolerancji przyznana przez Stowarzyszenie Lambda Warszawa (2011)

Nagroda Radia Tok FM im. Anny Laszuk „za akcję Nasz rzecznik i umiejętność pracy ponad podziałami, wypromowanie osoby, która od lat walczy na rzecz słabszych i doprowadzenie do wyboru pierwszego RPO, którego kandydatura nie była wysunięta przez polityków” (2016)

Nagroda Rafto „za obronę praw mniejszości i niezależności sądów w Polsce” (2018)

Nagroda Praworządności (Rule of Law Award) przyznana przez World Justice Project Adamowi Bodnarowi wraz z całym Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich „za wybitną działalność na rzecz wzmocnienia rządów prawa w trudnych okolicznościach” (2019) – Adam Bodnar zadedykował nagrodę Karolowi Modzelewskiemu

Nagroda Godności Człowieka Fundacji Rolanda Bergera (2019) – Adam Bodnar nie przyjął nagrody, motywując swoją odmowę nazistowską przeszłością ojca jej fundatora

Nagroda Specjalna „Korony Równości” przyznana przez Kampanię Przeciw Homofobii za zaangażowanie w walkę o równe prawa dla społeczności LGBT+ (2020)

Nagroda „Pontifici” przyznana przez warszawski Klub Inteligencji Katolickiej (2020)

Nagroda „Defensory” przyznana przez Stowarzyszenie Adwokackie „Defensor Iuris” „za odwagę w obronie praw i wolności obywatelskich, za zabieranie głosu w sprawach mniejszości, za zdecydowane wsparcie osób słabszych oraz za walkę nawet wtedy, gdy zdecydowana większość ma zupełnie inne zdanie” (2020)

Nagroda Fundacji im. Janiny Paradowskiej i Jerzego Zimowskiego przyznawana „za dzielność obywatelską, w szczególności za odwagę w działaniu na rzecz dobra publicznego, praw obywatelskich i praw człowieka” (2020)

Dialogpreis, nagroda przyznawana przez Federalny Związek Towarzystw Niemiecko-Polskich (2021)

Nagroda im. Prof. Zbigniewa Hołdy (2021)

Złota Odznaka Honorowa Gryfa Zachodniopomorskiego (2022)

Medal „Za zasługi dla Ruchu Ludowego” im. Wincentego Witosa (2023)

Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego (2024)

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

Adam Bodnar – strona prywatna. [dostęp 2022-12-05].