Adam Adamandy Kochański
Adam Adamandy Kochański, znany również jako Adam Adamandus Kochański, herbu Lubicz, urodził się 5 sierpnia 1631 roku w ziemi dobrzyńskiej i zmarł 17 maja 1700 roku w Cieplicach w Czechach. Był to polski uczony oraz duchowny katolicki, który specjalizował się w wielu dziedzinach, takich jak matematyka, fizyka, astronomia, inżynieria mechaniczna, filozofia i bibliotekarstwo. Należał do zakonu jezuitów i przez wiele lat wykładał w kolegium jezuitów w Warszawie, a także był dworzaninem króla Jana Sobieskiego.
W dziedzinie matematyki przyczynił się do rozwoju geometrii płaskiej, szczególnie w kontekście konstrukcji klasycznych. Opracował przybliżoną metodę rektyfikacji okręgu, co stanowiło sposób na oszacowanie liczby pi (π) za pomocą pierwiastków. Interesował się również kwadratami magicznymi, co można uznać za istotny wkład w algebrę. W technice skupił się głównie na zegarmistrzostwie, zarówno słonecznym, jak i mechanicznym, a w astronomii bronił teorii heliocentryzmu.
Życiorys
Kochański rozpoczął swoją edukację w szkole średniej w Toruniu, a 24 sierpnia 1652 roku wstąpił do nowicjatu jezuitów w Wilnie, gdzie ukończył studia z zakresu filozofii. Dodatkowo studiował matematykę, fizykę oraz teologię.
Po ukończeniu nauki wykładał w różnych ośrodkach akademickich ówczesnej Europy, takich jak Florencja, Praga, Ołomuniec, Wrocław, Moguncja, Würzburg i Wilno. W 1655 roku uciekł z Wilna przed Rosjanami, przechodząc przez Węgry i Austrię do Würzburga. Następnie osiedlił się w Moguncji, gdzie w latach 1657-1660 uczył matematyki, a w latach 1661-1664 kontynuował studia teologiczne. W 1665 roku został wykładowcą matematyki w kolegium jezuickim we Florencji. W latach 1673-1676 uczył w Pradze i Ołomuńcu, a później przez pewien czas przebywał we Wrocławiu. W 1678 roku, na zaproszenie króla Jana III Sobieskiego, powrócił do Warszawy, gdzie uczył królewicza Jakuba, a później jego braci, Aleksandra i Konstantego. Pełnił także funkcje kapelana, nadwornego matematyka, zegarmistrza oraz bibliotekarza królewskiego. Wraz z Heweliuszem stworzył w rezydencji królewskiej w Wilanowie zegar słoneczny. Od 1698 roku aż do swojej śmierci przebywał na kuracji w czeskich Cieplicach.
Po jego śmierci, która miała miejsce 16 lub 17 maja 1700 roku, najprawdopodobniej został pochowany w okolicznym kościele przypałacowym lub w kościele jezuickim w Chomutowie.
Działalność naukowa
Kochański pozostawił po sobie wiele prac naukowych, głównie dotyczących matematyki, mechaniki, ale także fizyki, astronomii i filozofii.
Matematyka
Jedną z najbardziej znanych publikacji Kochańskiego jest praca z 1685 roku, opublikowana w czasopiśmie Acta Eruditorum, w której przedstawia przybliżoną metodę rektyfikacji okręgu, czyli określenia długości odcinka równej obwodowi okręgu. Wprowadził do matematyki nową metodę obliczeniową, zwaną konstrukcją Kochańskiego.
Kochański współpracował oraz prowadził liczną korespondencję z wieloma naukowcami, w tym z Heweliuszem i Leibnizem, z którym wymienił ponad 40 listów. Doskonale orientował się w późniejszych odkryciach związanych z teorią rachunku różniczkowego i całkowego.
Inżynieria
Jako mechanik był uznawanym konstruktorem zegarów. W 1659 roku zaproponował zastąpienie wahadła zegarowego sprężyną regulującą oraz ustalenie standardowej liczby wahnięć wahadła na godzinę, wyprzedzając wynalazek balansu ze spiralą Huygensa z 1675 roku. W 1667 roku skonstruował zegarek z wahadłem magnetycznym. Pracował również nad koncepcją perpetuum mobile pod koniec swojego życia, kiedy mieszkał w Czechach.
Ważniejsze dzieła
- Analecta mathematica, wyd. przy: K. Schott Cursus mathematicus, Würzburg 1661; wyd. następne: Frankfurt 1674, Bamberg 1677
- Mirabilia chronometrica, wyd. jako IX księga dzieła K. Schotta Technica curiosa sive Mirabilia artis, Moguncja 1687
- Rozprawy matematyczno-fizyczne i astronomiczne (m.in. Solutio theorematum…, Consideratio speciminis Libri de momentis gravium authore J. F. V. Lucensi, Considerationes et observationes physico-mathematicae…), wyd. Acta Eruditorum, Lipsk 1681-1696
- Opuscula, cz. 1-3, opracował Bogdan Lisiak SJ, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003
Listy
- 36 listów łacińskich do i od G. W. Leibniza z lat 1670-1698, ogł. S. Dickstein „Korespondencja Kochańskiego i Leibniza”, Prace Matematyczno-Fizyczne, t. 12 (1901) – t. 13 (1902)
- 2 listy do J. J. Volkhammera, dat. Gdańsk w 1686, wiad. podał L. Birkenmajer „Wiadomość o postępie prac…”, Waidomości matematyczne, t. 1 (1897), s. 182
- List od Jana III Sobieskiego, Jaworów, 4 września 1682, ogł. M. Baliński „Król Jan III Sobieski jako geograf”, Wieniec, pismo zbiorowe ofiarowane S. Jachewiczowi…, t. 2, Warszawa 1858
- Korespondencja Adama Adamandego Kochańskiego SJ (1657–1699), opracował Bogdan Lisiak SJ, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005
Bibliografia
- Adam Adamandy Kochański. Observationes Cyclometricae ad facilitandam Praxin accomodatae. „Acta Eruditorum”. 1685. 4. s. 394-398.
- Henryk Fukś. Observationes Cyclometricae by Adam Adamandy Kochański – Latin text with annotated English translation. „arXiv:1106.1808”.
- Henryk Fukś. Adam Adamandy Kochański’s approximations of π: reconstruction of the algorithm. „Mathematical Intelligencer”. 2012. 34. s. 40-45.
- Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 374-375
- M. Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002.