Adad-nirari III

Adad-nirari III

Adad-nirari III (akad. Adad-nārārī lub Adad-nērārī, w transliteracji z pisma klinowego najczęściej zapisane jako m10-ÉRIN.TÁḪ lub mdIŠKUR-ÉRIN.TÁḪ, tłum. „bóg Adad jest moją pomocą”) był królem Asyrii, synem króla Szamszi-Adada V oraz królowej Sammu-ramat. Zgodnie z asyryjskimi listami oraz kronikami eponimów, jego panowanie miało trwać przez 28 lat. Tę samą liczbę lat podaje również Asyryjska lista królów. Rządy Adad-nirariego datowane są na lata 810–783 p.n.e.

Panowanie

Po śmierci swojego ojca, Szamszi-Adada V (823–811 p.n.e.), Adad-nirari III objął rządy w osłabionym i stopniowo upadającym państwie. Przyczyną osłabienia Asyrii w tym czasie była niewątpliwie wielka rebelia z lat 826–820 p.n.e., kiedy to Aszur-da’in-apla, brat Szamszi-Adada V, podjął nieudaną próbę zdobycia władzy.

Charakter panowania Adad-nirariego wciąż pozostaje w dużej mierze nieznany ze względu na ograniczony dostęp do źródeł. Jak dotąd nie odnaleziono żadnych roczników tego władcy, a większość informacji o jego działaniach wojennych pochodzi z inskrypcji zachowanych od kilku wpływowych dostojników. Władcy ci zyskali znaczną władzę, co ograniczyło realne możliwości samego króla. W przeszłości niektórzy historycy sugerowali, że słabość monarchii podczas rządów Adad-nirariego wynikała z tego, iż objął tron w bardzo młodym wieku, a jego matka, królowa Sammu-ramat, była koregentką przez pierwsze pięć lat jego panowania. To przekonanie opierało się jednak na błędnej interpretacji jednego z tekstów, a w zachowanych źródłach nie ma dowodów na koregencję ani na młody wiek króla przy objęciu władzy.

Chronologiczne wyznaczniki panowania Adad-nirariego III można znaleźć w asyryjskiej kronice eponimów, która wymienia cele wypraw wojennych tego władcy w kolejnych latach rządów. Często trudno jest jednak skorelować te informacje z danymi o wyprawach wojennych pochodzącymi z innych źródeł, a o wielu kampaniach – poza wzmianką w asyryjskiej kronice eponimów – nie wiadomo praktycznie nic. Nie są również znane żadne szczegóły dotyczące ośmiu wypraw do Medii (w latach 809, 800, 799, 793, 792, 789, 788 i 787 p.n.e.), czterech wypraw do Hubuszkii (w latach 801, 791, 785 i 784), dwóch przeciwko Mannejczykom (w latach 807 i 806) oraz pojedynczych wypraw przeciwko Guzanie (808), Luszii (798), Namri (797) oraz Kisku (786 p.n.e.). Pozostałe wzmianki o wyprawach Adad-nirari III w asyryjskiej kronice eponimów najprawdopodobniej odnoszą się do kampanii wojennych w Syrrii i Babilonii, które są opisane w innych źródłach.

Większość znanych informacji o działaniach wojennych Adad-nirariego III dotyczy jego kampanii na zachodzie. Na pewno miało miejsce więcej niż jedna kampania skierowana w tym kierunku, a wszystkie one przypuszczalnie odbyły się w pierwszej połowie jego rządów, najprawdopodobniej między 805 a 796 p.n.e., jednak ich dokładna liczba i daty pozostają niepewne. Jednym z osiągnięć asyryjskiego króla było ponowne podporządkowanie Arpadu, który pod rządami swojego władcy Atar-szumki zdołał podburzyć sąsiadów do rebelii przeciwko Szamszi-Adadowi V i wstrzymał płacenie trybutu. Znana jest inskrypcja zachowana na steli z Antakya, dotycząca sporu granicznego między królestwami Arpad a Hamaa, który rozstrzygnął w imieniu Adad-nirariego jego turtānu Szamszi-ilu. Ponadto, według inskrypcji ze steli z Pazarcık, Asyria działała również jako rozjemca w sporze granicznym między królestwami Kummuh a Gurgum w czasach Adad-nirari III. Kolejnym osiągnięciem króla było zdobycie Damaszku, którego król musiał płacić trybut. Według inskrypcji ze steli z Tell al-Rimah, Adad-nirari III miał również otrzymać trybut od Joasza z Samarii oraz miast Tyr i Sydon. To samo źródło informuje również, że dotarł on do Morza Śródziemnego, wzniósł stelę w mieście Arwad i udał się w góry Libanu po pnie cedrów.

Adad-nirari III prowadził także kampanie wojenne w Babilonii, jednak w tym przypadku brakuje wystarczających danych, by ustalić ich liczbę i daty. Wydaje się bardziej prawdopodobne, że miały one miejsce w połowie lub pod koniec jego panowania. Według krótkiej wzmianki w inskrypcji królewskiej, królowie Chaldei stali się jego wasalami i nałożono na nich trybut. Władca miał także otrzymać z Babilonu, Borsippy i Kuty rīḫātu, czyli resztki z posiłków ofiarowywanych bogom w tamtejszych świątyniach. O tym królu wspomina również Kronika synchronistyczna, która – w uszkodzonym fragmencie – informuje, że pozwolił on na powrót deportowanej wcześniej ludności, zapewniając jej „dochód, przywileje i racje żywności”. Z tego samego źródła wynika, że doszło do porozumienia z Babilonią w sprawie przebiegu wspólnej granicy.

Na podstawie dostępnych materiałów, za najważniejsze zagraniczne osiągnięcia Adad-nirariego uznać należy: uczynienie z Arpadu i Hamat królestw wasalnych, zdobycie Damaszku, zmuszenie do płacenia trybutu przez Izrael, Fenicję i Nairi, utrzymanie w uległości Chaldei oraz pokojowe relacje z Babilonią. Na podstawie tych informacji można by było przypuszczać, że Asyria w czasie rządów Adad-nirariego przeżywała okres rozkwitu, jednak istnieją dowody świadczące o tym, że sytuacja była wręcz odwrotna. Już wkrótce po śmierci tego króla, Asyria znacząco osłabła i straciła na znaczeniu, co doprowadziło do „ciemnego okresu” w jej historii przez następne pół wieku. Charakteryzował się on pojawieniem się potężnych i wpływowych prowincjonalnych gubernatorów, którzy na zarządzanych przez siebie ziemiach działali niemal jak samodzielni władcy, mimo iż wciąż uznawali zwierzchność asyryjskiego króla. Wiele z nich rozpoczęło swoją szybką karierę właśnie za panowania Adad-nirariego III.

Jednym z najbardziej wpływowych ludzi w tym okresie był Nergal-erisz, gubernator prowincji Rasappa. W 793 r. p.n.e. król Adad-nirari III swym dekretem powierzył mu również zarządzanie prowincją Hindanu. Wkrótce po tej dacie obszar kontrolowany przez Nergal-erisza powiększył się, obejmując część górnej Mezopotamii pomiędzy jeziorem Tharthar, Chaburem i środkowym Eufratem. Listę prowincji, krain i miast zarządzanych przez Nergal-erisza wymieniają inskrypcje na steli z Saba’a oraz steli z Tell al-Rimah. Inskrypcje te mają formę królewskich inskrypcji Adad-nirariego, ale ważna rola przypisana jest w nich również Nergal-eriszowi. Opisane w nich działania wojenne dotyczą głównie kampanii zachodnich, co sugeruje, że Nergal-erisz aktywnie w nich uczestniczył. Innym wpływowym dostojnikiem był Bel-tarsi-iluma, gubernator prowincji Kalhu oraz eponim w 797 r. p.n.e. W mieście Kalhu odkryto jego archiwa oraz inskrybowane posągi dedykowane przez niego bogu Nabu za życia Adad-nirariego III i jego matki Sammu-ramat. Panowanie Adad-nirariego było również czasem, gdy niektórzy dostojnicy zdobyli wielkie majątki ziemskie. Znane są liczne królewskie nadania ziemi, których częstym odbiorcą był Szamasz-nasir, noszący tytuł abarakku miasta Aszur. Dokumenty znalezione w Guzanie (ob. Tell Halaf) odnotowują z kolei duże nadania ziemi dla Mannu-ki-Aszura, gubernatora Guzany i eponima w 793 r. p.n.e. Koncentracja olbrzymiego bogactwa i władzy w rękach niewielkiej grupy dygnitarzy wyraźnie świadczy o słabej pozycji Adad-nirari III, który nie był w stanie skutecznie powstrzymać rosnących apetytów swoich poddanych.

Do najbardziej wpływowych osób w otoczeniu Adad-nirariego III należała również jego matka, Sammu-ramat. Odgrywała ona niezwykle ważną rolę w życiu tego władcy, ponieważ jest wspomniana w inskrypcji na steli z Pazarcık oraz w inskrypcji dedykacyjnej Bel-tarsi-ilumy. O jej pozycji świadczy także fakt odnalezienia w Aszurze jej steli pośród stel należących do asyryjskich królów i najwyższych dostojników państwowych. Wielu badaczy uważa, że Sammu-ramat mogła być historycznym pierwowzorem legendarnej Semiramidy, co sugerowałoby, że była to rzeczywiście niezwykła kobieta, skoro stała się inspiracją dla późniejszych legend. Zgodnie z opinią niektórych uczonych, Sammu-ramat pochodziła z Babilonii. Uważają oni, że to ona przyczyniła się do upowszechnienia kultu babilońskiego boga Nabu w Asyrii za panowania jej syna. Adad-nirari III nie tylko wzniósł świątynię poświęconą bogu Nabu w Kalhu, ale także w Niniwie. To ostatnie wydarzenie było na tyle istotne, że wzmianka o nim pojawiła się także w asyryjskiej kronice eponimów (według niej fundamenty pod świątynię położono w 788 r. p.n.e., a już rok później wprowadzono do niej posąg bóstwa). Faworyzując kult boga Nabu, Adad-nirari III nie zapomniał jednak o asyryjskich bóstwach. Zachowało się wiele jego królewskich dekretów dotyczących ofiar dla świątyni narodowego boga Aszura w mieście Aszur. Adad-nirari III, oprócz wzniesienia dwóch świątyń poświęconych bogu Nabu, zbudował również pałace w Kalhu i Niniwie oraz przeprowadził prace restauracyjne w forcie Salmanasara.

Przypisy

Bibliografia

  • Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
  • Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II to Ashur-Nirari V (934-745 B.C.), w: The Cambridge Ancient History III/1 („The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean world, tenth to eighth centuries B.C.”), Cambridge University Press 1982, s. 238–281.
  • Grayson A.K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium B.C. II (858–745 B.C.), tom 3 z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 3), University of Toronto Press 1996.
  • Grayson A.K., Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin – New York 1980-83, s. 86–135.