Acytretyna

Acytretyna to syntetyczny, organiczny związek chemiczny, będący aromatycznym analogiem kwasu retinowego. Jest on głównie stosowany w leczeniu objawowym ciężkich postaci łuszczycy oraz zaburzeń keratynizacji skóry.

Mechanizm działania

Mechanizm działania acytretyny nie został do tej pory dokładnie opisany. Niemniej jednak, wiadomo, że lek ten normalizuje procesy odnowy, różnicowania oraz rogowacenia naskórka.

Własności farmakokinetyczne

Acytretyna osiąga terapeutyczne stężenie w osoczu w ciągu 1–4 godzin od podania. Spożycie pokarmu, szczególnie tego bogatego w tłuszcze, pozytywnie wpływa na wchłanianie leku. Średnia biodostępność wynosi około 60%, jednak jest silnie uzależniona od indywidualnych czynników i może wynosić od 35% do ponad 90%. Jako substancja wybitnie lipofilna, acytretyna dobrze penetruje tkanki, przenika przez barierę krew-łożysko oraz dostaje się do mleka matki. Lek wiąże się z białkami osocza w 99%. Acytretyna metabolizowana jest do izomeru cis (13-cis-acytretyna), który następnie ulega glukuronizacji. Ostatnim etapem tego szlaku metabolicznego jest odłączenie łańcucha bocznego. Niewielkie ilości leku ulegają biotransformacji do etretynatu. Choć acytretyna jest całkowicie usuwana z organizmu po 36 dniach, u pacjentów stosujących ten lek należy uwzględniać możliwość powstawania etretynatu, którego okres półtrwania wynosi około 120 dni.

Wskazania

Acytretyna jest stosowana w leczeniu objawowym ciężkich postaci łuszczycy, w szczególności łuszczycy krostkowej, łuszczycowego zapalenia stawów oraz łuszczycy erytrodermicznej. Lek ten jest również wskazany w przypadku innych, ciężkich postaci łuszczycy, które nie reagują na inne metody leczenia, a także w leczeniu rybiej łuski, łupieżu czerwonego mieszkowego oraz choroby Dariera.

Lek hamuje rozwój nieczerniakowych nowotworów skóry u pacjentów po przeszczepie narządów i może być stosowany w chemoprewencji nowotworów skóry – nowotwory skóry są najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi u tych pacjentów. Długoterminowe leczenie acytretyną jest kluczowe dla uzyskania pozytywnych efektów.

Udowodniono skuteczność acytretyny w leczeniu rzadkich przypadków choroby Grovera.

Wskazania do stosowania zarejestrowane w Polsce

Do wskazań zarejestrowanych w Polsce należą:

rozległe i ciężkie, oporne na leczenie postacie łuszczycy, w tym:

łuszczyca erytrodermiczna;
łuszczyca krostkowa, zarówno uogólniona, jak i miejscowa (np. łuszczyca krostkowa dłoni i stóp).

ciężkie zaburzenia rogowacenia skóry, które nie poddają się innym metodom leczenia, takie jak:

wrodzona rybia łuska i rybołuskowate zapalenie skóry;
łupież czerwony mieszkowy;
choroba Dariera.

liszaj płaski skóry i błon śluzowych.
inne ciężkie, oporne na leczenie postacie zapalenia skóry, związane z wadliwym lub nadmiernym rogowaceniem.

Szczególne środki ostrożności

Według zaleceń producenta, stosowanie acytretyny u kobiet w wieku rozrodczym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

Pacjentka cierpi na ciężką postać łuszczycy lub jest oporna na inne metody leczenia.
Pacjentka zobowiązuje się do przestrzegania zaleceń lekarza.
Nie stwierdzono przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji.
Pacjentka akceptuje i stosuje skuteczne metody antykoncepcyjne od 4. tygodnia przed rozpoczęciem leczenia aż do dwóch lat po zakończeniu terapii.
Podawanie leku może rozpocząć się dopiero w 2–3 dniu następnej normalnej miesiączki po rozpoczęciu leczenia antykoncepcyjnego.
Pacjentka ma negatywny wynik testu ciążowego, przeprowadzonego na 2 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia. Zaleca się przeprowadzanie takich testów co miesiąc w trakcie terapii acytretyną.
Pacjentka została poinformowana o teratogennym działaniu leku.
Pacjentka jest świadoma konieczności przestrzegania powyższych zasad przy każdym nowym leczeniu acytretyną, niezależnie od długości przerwy od poprzedniego cyklu leczenia.

Dodatkowo, szczególną uwagę należy zwrócić na:

pacjentów z cukrzycą – acytretyna może powodować zmniejszenie tolerancji glukozy, dlatego w pierwszych 3 miesiącach leczenia należy często kontrolować jej stężenie we krwi;
stan wątroby oraz poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi – w przypadku niekorzystnych wyników badań należy przerwać podawanie acytretyny lub zmniejszyć jej dawkę.

Przeciwwskazania

Acytretyna oraz jej metabolit etretynat mają silne działanie teratogenne, w tym mogą prowadzić do odmóżdżenia płodu, dlatego nie należy ich stosować w czasie ciąży i karmienia piersią. Przeciwwskazania obejmują również:

kobiety w wieku rozrodczym, które nie chcą lub nie mogą stosować skutecznej antykoncepcji;
poważne upośledzenie czynności wątroby lub nerek oraz wysoki, przewlekły poziom lipidów we krwi;
nadwrażliwość na acytretynę lub jakikolwiek składnik preparatu;
nadwrażliwość na retinoidy;
nie należy podawać jednocześnie z tetracyklinami, metotreksatem i witaminą A.
Osoby, które były leczone acytretyną, nie powinny być dawcami krwi.

Interakcje

Alkohol etylowy spożywany w czasie leczenia acytretyną może prowadzić do zwiększonego powstawania etretynatu. Mechanizm tego działania nie został ustalony, dlatego należy unikać spożywania etanolu przez cały okres leczenia oraz przez dwa miesiące po jego zakończeniu. Stosowanie metotreksatu razem z acytretyną zwiększa ryzyko zapalenia wątroby. Ponadto, acytretyna podawana z tetracyklinami może powodować wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Lek obniża zdolność fenytoiny do wiązania się z białkami. Należy unikać podawania witaminy A lub preparatów ją zawierających podczas leczenia acytretyną z powodu ryzyka wystąpienia hiperwitaminozy A.

Działania niepożądane

Objawy niepożądane występują u wszystkich pacjentów leczonych acytretyną i są związane z dawką. Do najczęstszych działań ubocznych należą te, które są charakterystyczne dla hiperwitaminozy A, w tym:

suche skóra i wysychanie błon śluzowych oczu, nosa, jamy ustnej;
zapalenie czerwieni wargowej, zajady;
krwawienia z nosa;
nietolerancja soczewek kontaktowych;
bóle kostno-mięśniowe oraz bóle głowy;
łysienie telogenowe i zwiększona łamliwość paznokci;
upośledzenie widzenia nocnego.

Długotrwałe stosowanie acytretyny może prowadzić do hiperostozy i zwapnień pozaszkieletowych. Obserwuje się również wzrost stężenia enzymów wątrobowych, hipercholesterolemię i hipertrójglicerydemię, zwłaszcza u pacjentów z grup ryzyka.