Actiones bonae fidei
Actiones bonae fidei (czyli iudicia bonae fidei) to powództwa, które opierają się na zasadzie dobrej wiary. W prawie rzymskim stanowiły one grupę powództw obligacyjnych, które miały na celu ochronę stron angażujących się w czynności oparte na dobrej wierze (negotia bonae fidei). Te skargi charakteryzowały się znacznie szerszym zakresem kompetencji sędziego w porównaniu do powództw ścisłego prawa (actiones stricti iuris). W wydawanych orzeczeniach brano pod uwagę nie tylko normy prawne, ale również zasady słuszności i dobrej wiary.
Geneza
Wydzielanie powództw dobrej wiary miało miejsce w momencie, gdy zaczęto wyróżniać negotia bonae fidei, czyli czynności prawne oparte na dobrej wierze. Odznaczały się one mniejszą formalnością niż negotia stricti iuris, które były ściśle regulowane przez przepisy umowy. Powstanie skarg dobrej wiary datuje się na czas, gdy zaczynało rozwijać się imperium rzymskie, co miało miejsce od czasów wojen punickich. Charakteryzował się on intensyfikacją wymiany towarowej.
Budowa formułki
Typowym elementem powództw opartych na dobrej wierze była forma zwana demonstratio, która stanowiła zwięzły opis stanu faktycznego i znajdowała się przed intentio incerta.
intentio
W intentio formułki, pretor umieszczał polecenie działania zgodnie z zasadami dobrej wiary (ex fide bona), na przykład:
exceptio
W formułkach dotyczących tych powództw, pretor nie uwzględniał również potencjalnego zarzutu podstępu (exceptio doli). Sędzia był zobowiązany do zwolnienia pozwanego z odpowiedzialności, jeśli w trakcie postępowania udowodnił, że padł ofiarą podstępu ze strony powoda (dolus praeteritus) lub że korzystanie przez niego z powództwa jest sprzeczne z zasadami słuszności (dolus praesens). Wynikało to z założenia, że działanie podstępne jest w sprzeczności z dobrą wiarą.
condemnatio
Podczas tworzenia formułki, pretor nie określał kwoty zasądzenia, jak miało to miejsce w przypadku powództw ścisłego prawa. Ustalenie wysokości zasądzonej kwoty (condemnatio) pozostawało w gestii sądu.
Katalog powództw dobrej wiary
Według Gaiusa (IV, 62, zaktualizowane na podstawie Instytucji Justyniana), do skarg dobrej wiary zaliczały się: skargi z kontraktów kupna-sprzedaży (actio empti oraz actio venditi), najmu (actio conducti oraz actio locati), zlecenia (actio mandati), przechowania (actio depositi), użyczenia (actio commodati), spółki (actio pro socio), sprawowania cudzych interesów bez zlecenia (actio negotiorum gestorum), z opieki (actio tutelae), a także actio fiduciae oraz actio rei uxoriae. W okresie pryncypatu, charakter skarg dobrej wiary zyskały także niektóre inne powództwa, w tym niektóre powództwa rzeczowe, na przykład skargi o podział współwłasności i hereditas petitio.
Zobacz też
Dobra wiara
Przypisy
Bibliografia
Marek M. Kuryłowicz, Adam A. Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Kraków: „Zakamycze”, 1999, ISBN 83-7211-089-1, OCLC 830208116. Brak numerów stron w książce.
Władysław Rozwadowski, Prawo rzymskie, Wydanie II. Poznań 1992, ISBN 83-01-10031-1.